Tishli uzatma aylanma harakatni yaqin
masofaga uzatish sonini
o’zgartirmay uzatishga imkon beradi. U bir-biri bilan ilashib ishlaydigan ikkita
yetakchi va yetaklanuvchi tishli g’ildiraklardan iborat bo’ladi.
Yetaklovchi
g’ildirak, odatda kichik bo’lib, shesternya deb yuritiladi, yetaklanuvchisi esa katta
bo’lib, g’ildirak deyiladi.(1.4-rasm).
1.4-rasm. Tishli uzatmalar
Val o’klarining geometrik joylashuviga ko’ra parallel o’kli
uzatmalar,
o’zaro kesishuvchi o’qli konussimon tishli uzatmalar, aykash o’kli tsilindrik vintli,
chervyakli uzatmalarga bo’linadi. G’ildirakdagi tishlarning joylashuviga ko’ra
uzatmalar to’g’ri tishli va qiya tishli bo’ladi. Umuman tishli uzatmalar tasmali
uzatmalarga nisbatan katta quvvatlarni uzata oladi, uzatish sonlari o’zgarmas, F.I.K
katta bo’ladi, uzovda chidamli va ishonchli ishlaydi.
Chervyakli uzatmalar
Chervyakli uzatmalar o’zaro yaqin ayqash joylashgan (ko’pincha
90°S)
burchak hosil qilib, vallar o’rtasidagi harakatni uzatish uchun xizmat
qiladi.Chervyakli uzatmada harakat uzatish vintli juftlar
printsipiga asoslangan
bo’ladi.Vint vazifasini chervyak bajaradi, chervyak g’ildirakdagi gayka vazifasini
o’tab, chervyakli birikma hosil qiladi (1.5-rasm).
1.5-rasm.Chervyakli uzatma
Chervyak legirlangan yoki uglerodli po’latdan, chervyak g’ildiragi bronza
yoki cho’yandan tayyorlanadi. Bu uzatmani afzalliklari: shovqinsiz ishlaydi, juda
ixcham, yuqori uzatishlar soniga ega, 15m/s aylanma tezlik bilan 750 kVtquvvatni
uzata oladi.
Asosiy afzallik, u o’zini-o’zi tormozlash xususiyatiga ega,
aylanma
harakat faqat chervyakdan g’ildirakka o’tadi, aksi bo’lishi mumkin emas. Strelali
kranlarda yuk ko’tarish, burish va yurish mexanizmlarida ko’p qo’llaniladi.
