Reja : Kirish 1 Apparat ta’minoti nima?
Mavzu : Kompiyuter apparat ta'minoti qismlari joylashuvi vazifalari
Reja :
Kirish
1 Apparat ta’minoti nima?
2. Dasturiy ta’minot haqida tushuncha
3.Apparat ta’minoti va dasturiy ta’minot o’rtasidagi bog’liklik nimada?
Xulosa
Kirish
Bugungi kunimizni kompiyuter qurilmalari va axborot texnologiyalarisiz
tasavvur qila olmaymiz. Rivopjlanib borayotgan har qanday soha borki unda albatt
kompiyuter texnologiyalari va axborot texnologiyalari bilan ta’minlangandir.
Zamonaviy asrning har bir jabhasida bu qurilmaga ishimiz tushadi. Bugungi kunda
kompiyuterlar va ularning tarkibiy qismlarini bilish va uning dasturlari haqida
ma’lumot olish hech ham qiyin emas. Internet tarmog’iga kirib bu haqida minglab
ma’lumotlarni olish va ular orqali kompiyuter qurilmasi haqida bilib olishimiz
zarurdir. Ushbu referatda ham Kompiyuterning apparat ta’minoti va uning vazifalari
haqida yoritib berilgan bo’lib bu mavzuni yoritishda bir qancha ishlar amalga
oshirildi. Bizga ma’lumki dastursiz komputerlar quruq „temir"dan boshqa narsa
emas. Chunki, biror-bir dastursiz kompyuter hech qanday „bilim"ga ega emas.
Shuning uchun dasturlar kompyuterlarning texnik tuzilishining mantiqiy davomi
bo‘lib, biror kompyuterning qo‘llanish sohasi undagi dasturlar to‘plamiga
chambarchas bog'liqdir. Kompyuterlar inson amaliy faoliyatining turli sohalarida
qo‘llanilishi tufayli foydalanuvchi, ya'ni kompyutemi ishlatuvchi shaxs ham undan
har xil imkoniyatlarni talab etadi. Talab etilgan imkoniyatlarning borligi ma'lum
darajada dasturiy ta'minotga ham bog'liqdir.
1. Apparat ta’minoti nima?
Apparat taʼminoti deganda kompyuter konfiguratsiyasini tashkil etuvchi
qurilmalar
tushuniladi.
Apparat taʼminoti
-
apparat
vositalari, kompyuter
komponentlari, „temir” (inglizcha: hardware) — tizim yoki tarmoqning bir qismi
boʻlgan hisoblash qurilmasining elektron va mexanik qismlari, dasturiy taʼminot va
maʼlumotlar (hisoblash tizimi saqlaydigan va qayta ishlaydigan maʼlumotlar)
bundan mustasno. Apparat taʼminotiga quyidagilar kiradi: kompyuterlar va mantiqiy
qurilmalar, tashqi qurilmalar va diagnostika apparatlari, quvvat uskunalari,
batareyalar va akkumulyatorlar .Ichki va tashqi qurilmalarni ajratish mumkin.
Alohida tugunlar va bloklar oʻrtasidagi oʻzaro muvofiqlashtirish apparat
interfeyslari deb ataladigan apparat-mantiqiy qurilmalar yordamida amalga
oshiriladi; apparat interfeyslari uchun standartlar protokollar deb ataladi. Shaxsiy
kompyuter — universal texnik tizim boʻlib, uning konfiguratsiyasini kerak
boʻlganda oʻzgartirilish mumkin.
Hisoblash tizimlarining apparat taʼminoti — bu kompyuterlar va kompyuterlar
tarmoqlari ishlaydigan uskunaning umumlashtirilgan nomidir.
Apparat taʼminoti odatda quyidagilarni oʻz ichiga oladi:
markaziy protsessor (protsessorlar)
operativ hotira
tizim mantigʻi
periferiya qurilmalari
tarmoq uskunasi
Apparat taʼminoti tomonidan bajariladigan baʼzi vazifalar dasturiy emulyatsiya
yordamida qisman yoki toʻliq bajarilishi mumkin, masalan, shaxsiy kompyuterlarda
koʻpincha aloqa protokollarining dasturiy taʼminoti, modemlar, 3D tasvirni
koʻrsatish funktsiyalarining dasturiy emulyatsiyasi qoʻllaniladi. Odatda,
bajariladigan vazifani apparatdan dasturiy taʼminotga oʻtkazish apparatning narxini
pasaytiradi, lekin markaziy protsessor yuklamasini oshiradi. Agar protsessorga
maʼlum turdagi vazifalar yuklangan boʻlsa, unumdorlikni oshirish uchun teskari
operatsiya amalga oshiriladi: algoritmning bir qismi apparatda amalga oshiriladi, bu
protsessorning algoritmni bajarishdagi ishtirokini kamaytiradi.
Dasturiy taʼminotda amalga oshirilishi mumkin boʻlgan algoritmlarni apparat
taʼminotiga misollar:
3D grafika
DMA — IDE qurilmalarining ishlash tartibi
FIFO — COM portlari uchun bufer
Kompyuter oʻyinlarida ob’ektlarning harakatini hisoblash uchun jismoniy
protsessor
Operatsiyalarini
tezlashtiradigan
matematik
protsessor
(zamonaviy
protsessorlarga oʻrnatilgan)
Fayrvol (xavfsizlik devori) funktsiyalari
Oddiy shaxsiy kompyuter shassi va tashqi qurilmalardan tashkil topgan tizim
blokidan
[6]
iborat.
Tizim blokiga quyidagilar kiradi:
Ona (asosiy) plata, unga ulangan yoki oʻrnatilgan quyidagi uskunalar bilan
[7]
:
o
Chipset — bu oʻzaro bogʻlangan chiplar toʻplami boʻlib, ularning mantigʻi
asosan kompyuterning boshqa elementlari qanday ekanligini aniqlaydi.
o
markaziy protsessor
o
BIOS — bu ona plataning doimiy saqlovchi qurilmasidagi dasturiy taʼminot.
o
zamonaviy kompyuterning asosiy issiqlik tarqatuvchi elementi sifatida
protsessor sovutish kuleri.
o
operativ hotira va kesh
o
shinalarni kengaytirish slotlari — PCI, PCI-E, USB, FireWire, AGP
(eskirgan), ISA (eskirgan), EISA (eskirgan)
o
saqlash — qurilmalarining kontrollerlari: IDE, SCSI, SATA, SAS yoki
toʻgʻridan-toʻgʻri ona platada (oʻrnatilgan) yoki kengaytirish platalarida
joylashgan boshqa turlar.
o
monitorga signal uzatuvchi video kontroller (oʻrnatilgan yoki alohida plata
sifatida).
o
ovoz kontrolleri
o
tarmoq interfeysi (tarmoq platasi)
quvvat bloki
sovutish tizimi — yuqori issiqlik tarqatuvchi (video kartalar, hisoblash
protsessorlari) bloklarni oʻrnatishda talab qilinadigan, qoʻshimcha sovutish
elementlari (ventilyatorlar, mexanik elementlar, suvli sovutish tizimining
qismlari).
[8]
Ona (asosiy) plata
Kabel halqalari, signal va quvvat yordamida ona plataga kontrollerlar orqali tizim
blokidagi mumkin boʻlgan elementlar ulanadi:
qattiq disk (ular bir nechta boʻlishi mumkin, ular RAID-massiviga birlashtirilishi
mumkin)
SSD
floppy (egiluvchan) disk saqlovchi
CD-ROM tipidagi optik saqlovchi va boshqa qurilmalar.
Bundan tashqari, kompyuter apparat taʼminotiga shuningdek tashqi (tizim blokiga
nisbatan) komponentlar, yaʼni turli xil kombinatsiyalardagi periferik qurilmalar
kiradi:
Kiritish qurilmalari
o
klaviatura
o
sichqoncha, trekbol yoki tachpad
o
grafik planshet
o
joystik
o
skaner
o
mikrofon
chiqarish qurilmalari
o
monitor
o
kolonkalar/naushniklar
o
printer yoki plotter kabi chop etish qurilmalari
aloqa uchun turli modemlar va tarmoq uskunalari ishlatiladi: marshrutizator,
tarmoq kommutatori, simsiz kirish nuqtasi.
virtual haqiqat texnologiyalari uchun kiritish-chiqarish qurilmalari.
Kompyuterning apparat taʼminoti arxitekturasi deganda kompyuterning ichki
komponentlari va unga ulangan kiritish qurilmalari (masalan, kompyuter
sichqonchasi va klaviaturasi) va chiqarish qurilmalari (monitor) tushuniladi.
Kompyuterning ichki komponentlari birgalikda shina orqali ulangan hisoblash va
boshqarish qurilmasini ifodalaydi. Eng keng tarqalganlari bu — protsessor, operativ
hotira va qattiq diskdir. Shina alohida komponentlarni murakkab tizimga ulaydi,
chunki shinasiz bir-biridan farq qiluvchi qismlar ishlay olmaydi. Protsessor yoki
markaziy protsessor kompyuterning asosiy tezligini aniqlaydi. Protsessor tezligiga
va protsessorning oʻz quvvatiga talablar doimiy ravishda oshib bormoqda, chunki
texnologiyaga qoʻyiladigan talablar ham oʻsib bormoqda. Keyinchalik kompyuterga
oʻrnatiladigan dasturiy taʼminot tobora koʻproq protsessor quvvatini talab qiladi.
Arxitektura atamasi butun tizimni loyihalashni anglatadi, chunki jarayonning
uzluksiz ishlashini taʼminlash uchun alohida komponentlar bir-biri bilan
muvofiqlashtirilgan boʻlishi kerak. Aks holda, bu kelajakda kompyuter
muammolariga olib keladi. Agar element boshqa komponentlar bilan mos kelmasa,
ulardan toʻliq faydalanish imkoniyati boʻlmaydi. Korpusni yigʻishda protsessor,
operativ xotira yoki shina kabi alohida qurilish bloklari bitta blokni tashkil qilishi
kerak. Aks holda, protsessorga ulangan dasturiy taʼminot oʻz vazifalarini toʻliq
bajara olmaydi va kompyuter bilan ishlash murakkablashadi.
Apparat taʼminotini ishlab chiqish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Apparat taʼminotini ishlab chiqish — turli xil hisoblash jarayonlarini amalga
oshiradigan, elektronika va mexanik tizimlar elementlarini yaratish va
optimallashtirishni oʻz ichiga olgan kompleks ishdir. Ushbu elementlar va obʻektlar
oʻrtasidagi aloqa odatda apparat interfeysi orqali amalga oshiriladi.
[9]
Apparat vositalarini ishlab chiqish odatda quyidagi bosqichlarda amalga
oshiriladi
[9]
: 1. apparat elementlarining sxemalarini ishlab chiqish; 2. apparat
elementlarini amalga oshirish (bosma plata yoki ularning kombinatsiyasi shaklida);
3. apparat elementlarini laboratoriya sharoitida sinovdan oʻtkazish; 4. tizimni
integratsiya qilish; 5. apparat vositalarini real sharoitlarda sinovdan oʻtkazish.
Apparat taʼminotini ishlab chiqish jarayonining birinchi bosqichi
[10]
eng muhimi
hisoblanadi, chunki uskunani toʻgʻri loyihalashtirish nafaqat loyiha byudjetini
qisqartiradi, balki bir qator mumkin boʻlgan buzilishlar va toʻxtab qolishlarning
oldini oladi.
Dasturiy taʼminotni ishlab chiqish bilan bogʻliq oʻxshashliklar
[11]
koʻrinib turibdi:
Model
Foydalanuvchilar mahsulotlar bilan turli yoʻllar bilan oʻzaro aloqada boʻlishadi,
mahsulotlar boshqa mahsulotlar bilan oʻzaro bogʻlangan boʻladi va mahsulotlar
kiritilgan maʼlumotlarni hisobga olgan holda, chiquvchi maʼlumotlarni ishlab
chiqaradi .
Talablar
Unda funktsional (foydalanuvchiga qaratilgan) va funktsional boʻlmagan
(foydalanuvchiga qaratilmagan) talablar mavjud.
Murakkabligi
Mahsulot spetsifikatsiyalarining har qanday taqdimoti har doim daraxt
koʻrinishidagi tuzililmaga olib keladi, chunki asosiy xususiyatlar kichikroqlarga
boʻlinadi.
[12]
| 