REJA :
Kirish
Asosiy qism
1. Xususiy kapital haqida ma'lumot va uning vazifalari
2. Ustav kapitali shakllanishi va o‘zgarishini hisobda aks ettirish
3. Qo‘shilgan varezerv kapitali xarakatini hlsobda aks ettirish
4. Maqsadli tushumlarni buxgalteriya hisobida aks ettirish tartiblari
5. Kelgusi xarajatlar va to‘lovlar rezervlari hisobi
Xulosa
KIRISH
Xususiy kapital odatda kompaniyalarni sotib oladigan va qayta tuzadigan, cheklangan sheriklik sifatida tashkil etilgan investitsiya fondlarini anglatadi. Rasmiyroq qilib aytganda, xususiy kapital — bu qimmatli qogʻozlar turi va fond birjasida ochiq sotilmaydigan operatsion kompaniyalardagi qimmatli qogʻozlar va qarzlardan iborat aktivlar sinflaridan biri.
Xususiy sarmoyaga investitsiya odatda xususiy kapital firmasi, venchur kapitali firmasi yoki angel investor tomonidan amalga oshiriladi. Ushbu toifadagi investorlarning har biri oʻz maqsadlari, imtiyozlari va investitsiya strategiyalariga ega; ammo, ularning barchasi maqsadli kompaniyani kengaytirish, yangi mahsulot ishlab chiqish yoki kompaniya faoliyati, boshqaruvi yoki egalik huquqini qayta qurish uchun aylanma mablag ' bilan taʼminlaydi.
Xususiy mablagʻlar odatda „xususiy kapital“ deb nomlangan kengroq toifaga guruhlanadi, odatda har qanday uzoq muddatli, likvid boʻlmagan investitsiya strategiyasini qoʻllab-quvvatlovchi kapitalni tavsiflash uchun ishlatiladi.
Bloomberg Businessweek „xususiy kapital“ ni 1980-yillardan soʻng leverged sotib oluvchi firmalarning yana brendiga aylantirdi.
Yangi tashkil etilayotgan korxonalar o‘z moliyaviy va moddiy resurslarini mustaqil shakllantiradi. Bunday resurslar, odatda, korxona ta’sischilari tomonidan o‘z xususiy mulklarini ustav kapitaliga ulush sifatida qo‘shish bilan yaratiladi.
Kompanlya faollyatini tashkil etish davrida kompaniya ta’sischilari tomonidan o‘z moliyaviy resusrlarini ustav kapitalini shakllantirishga yo‘naltiradi.103
Shunlng uchun ham turll mulkchilik shaklldagl korxonalarnl tashkll etlsh bosqichida xususly kapitalning shakllanlshl hlsobiga alohida e’tibor qaratiladi. Chunki, xususiy kapital moliyaviy aktivlar bilan ta’minlashning asosiy manbai hisoblanadi.
Korxonaning xo‘jalik faoliyati uchun zarur bo‘lgan uning moddiy va nomoddiy boyliklari, pul mablag‘lari va moliyaviy qo‘yilmalarinlng jaml - korxonanlng kapitalidir.
Korxonanlng xususly kapltall - bu unlng netto-aktivlari bo‘lib (sof aktivlar, mol- mulkning mulkdorlarga tegishli bo‘lgan sof qiymati), u aktivlar bilan majburiyatlar o‘rtasidagi aylrma sifatida aniqlanadi.
Bir yoki bir necha shaxs tomonidan ta’sis etilgan, ustav kapitali ta’sis hujjatlari bilan belgilangan miqdorlarda ulushlarga bo‘lingan xo‘jalik jamiyati mas’uliyati cheklangan jamiyat deb hisoblanadi. Mas’uliyati cheklangan jamiyatning ishtirokchilari uning majburlyatlarl bo‘yicha javobgar bo‘lmaydilar va jamiyat faoliyati bilan bog‘liq zararlar uchun o‘zlari qo‘shgan hissalar qiymati doirasida javobgar bo‘ladilar. Jamiyatning o‘z hissasini to‘la qo‘shmagan ishtirokchilari jamiyat majburiyatlari bo‘yicha har bir ishtirokchi hissasining to‘lanmagan qismining qiymati doirasida solidar javobgar bo‘ladilar.104
Bir yoki bir necha shaxs tomonidan ta’sis etilgan, ustav kapitali ta’sis hujjatlari bilan belgilangan miqdorlardagi ulushlarga bo‘lingan xo‘jalik jamiyati qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat deb hisoblanadi. Bunday jamiyatning ishtirokchilari jamiyat majburiyatlari bo‘yicha o‘ziga tegishli mol-mulklari bilan hamma uchun bir xil bo‘lgan va qo‘shgan hissalari qiymatiga nisbatan jamiyatning ta’sis hujjatlarida belgilanadigan karrall mlqdorda solldar tarzda subsidiar javobgar bo‘ladilar. Qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat ishtirokchilari javobgarligining eng yuqori miqdori qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatning ustavida nazarda tutiladi.105
Ustav kapltall jamiyatning akslyadorlarga nlsbatan majburiyatlarini tasdlqlovchl muayyan miqdordagi aksiyalarga taqsimlangan xo‘jalik yurituvchi subyekt aksiyadorlik jamiyati deb hisoblanadi. Jamiyat davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan boshlab yuridik shaxs huquqlarini qo‘lga kiritadi. Jamiyat, agar uning ustavida boshqacha qoida belgilanmagan bo‘lsa, cheklanmagan muddatga tuziladi.
Agar bir (asosiy) xo‘jalik jamiyati yoki shirkati ikkinchi xo‘jalik jamiyatining ustav fondida undan ustunlik mavqeiga ega bo‘lgan holda ishtirok etishi tufayli yoxud ular o‘rtasida tuzilgan shartnomaga muvofiq yo bo‘lmasa boshqacha tarzda ikkinchi xo‘jalik jamiyati tomonidan qabul qilinadigan qarorlarni belgilab berish imkoniga ega bo‘lsa, ushbu ikkinchi xo‘jalik jamiyati sho‘’ba xo‘jalik jamiyati hisoblanadi.
Xo‘jalik jamiyatida ishtirok etuvchi boshqa jamiyat xo‘jalik jamiyatiga qarashli ovoz beradigan aksiyalarning yigirma foizidan ko‘prog‘iga ega bo‘lsa, bunday xo‘jalik jamiyati qaram jamiyat deb hisoblanadi.
Davlat organining qaroriga muvofiq davlat mulki bo‘lgan mol-mulk negizida operativ boshqaruv huquqiga asoslangan davlat unitar korxonasi (davlat korxonasi) tashkil etilishi mumkin.
Mulkdor yagona jismoniy shaxs tomonidan tuzilgan va boshqariladigan tijoratchi tashkilot xususiy korxona deb e’tirof etiladi. Xususiy korxona tadbirkorlik subyektlarining tashkiliy-huquqiy shaklidir. Xususiy korxona o‘z mulkida alohida mol-mulkka ega bo‘ladi, o‘z nomidan mulkiy va shaxsiy nomulkiy huquqlarga ega bo‘lishi hamda ularni amalga oshirishi, majburiyatlarni bajarishi, sudda da’vogar va javobgar bo‘lishi mumkin. Xususiy korxona o‘z majburiyatlari bo‘yicha o‘ziga qarashli butun mol-mulk bilan javob beradi.
Xususiy kapital (PE) odatda kompaniyalarni sotib oladigan va qayta tuzadigan, cheklangan sheriklik sifatida tashkil etilgan investitsiya fondlarini anglatadi. Rasmiyroq qilib aytganda, xususiy kapital — bu qimmatli qogʻozlar turi va fond birjasida ochiq sotilmaydigan operatsion kompaniyalardagi qimmatli qogʻozlar va qarzlardan iborat aktivlar sinflaridan biri.
Xususiy sarmoyaga investitsiya odatda xususiy kapital firmasi, venchur kapitali firmasi yoki angel investor tomonidan amalga oshiriladi. Ushbu toifadagi investorlarning har biri oʻz maqsadlari, imtiyozlari va investitsiya strategiyalariga ega; ammo, ularning barchasi maqsadli kompaniyani kengaytirish, yangi mahsulot ishlab chiqish yoki kompaniya faoliyati, boshqaruvi yoki egalik huquqini qayta qurish uchun aylanma mablag ' bilan taʼminlaydi.Xususiy mablagʻlar odatda „xususiy kapital“ deb nomlangan kengroq toifaga guruhlanadi, odatda har qanday uzoq muddatli, likvid boʻlmagan investitsiya strategiyasini qoʻllab-quvvatlovchi kapitalni tavsiflash uchun ishlatiladi.
Bloomberg Businessweek „xususiy kapital“ ni 1980-yillardan soʻng leverged sotib oluvchi firmalarning yana brendiga aylantirdi.[3]Xususiy kapital operatsiyalarining asosiy xususiyatlari odatda quyidagilardan iborat:
Xususiy kapital menejeri sotib olishni moliyalashtirish uchun investorlarning pullaridan foydalanadi. Sarmoyadorlarga misol sifatida toʻsiq fondlari, pensiya jamgʻarmalari, universitet fondlari yoki badavlat shaxslarning mablagʻlari kiradi.
U sotib olingan firmani (yoki firmalarni) qayta tashkil qiladi va oʻz kapitalidan yuqori daromad olishni maqsad qilib, yuqori qiymatda qayta sotishga harakat qiladi. Qayta qurish koʻpincha xarajatlarni qisqartirishni oʻz ichiga oladi, bu esa qisqa muddatda yuqori daromad keltiradi.
Xususiy sarmoya leverajdan foydalangan holda kompaniyalarni sotib olish uchun qarzni moliyalashtirishdan keng foydalanadi. Firma qiymatining kichik oʻsishi — masalan, aktivlar narxining 20 % ga oʻsishi — agar xususiy kapital fondining kompaniyani sotib olish uchun ajratgan miqdori atigi 20 % boʻlsa, kapitalning 100 % rentabelligiga olib kelishi mumkin. pastga va 80 % qarz. Biroq, agar xususiy sarmoyador firma maqsadli qiymatni oshira olmasa, yoʻqotishlar katta boʻladi. Bundan tashqari, qarzni moliyalashtirish korporativ soliq yukini kamaytiradi, chunki foizlar soliqqa tortilmaydi va investorlar foydasini oshirishning asosiy usullaridan biridir.
Innovatsiyalar odatda mavjud tashkilotlarda emas, balki taʼsischilar tomonidan ishlab chiqariladi, xususiy sarmoya kompaniyalari startaplarga agentlik xarajatlarini yengib oʻtish va korporativ menejerlarning ragʻbatlantirishlarini oʻz aktsiyadorlari bilan yaxshiroq moslashtirish orqali qiymat yaratishga qaratilgan. Bu firmaning taqsimlanmagan foydasining katta qismi kompaniyaning ishchi kuchi yoki asbob-uskunalariga qayta investitsiya qilinganidan koʻra aktsiyadorlarga taqsimlash uchun firmadan olinadi degan maʼnoni anglatadi. Xususiy sarmoya firmasi kichik startapni sotib olganida, u oʻzini venchur kapitali kabi tutishi va kichik firmaning kengroq bozorga chiqishiga yordam berishi mumkin. Biroq, xususiy kapital yirikroq firmani sotib olganida, xususiy kapital tomonidan boshqarilish tajribasi mahsulot sifatining yoʻqolishiga va xodimlarning ruhiy holatining pastligiga olib kelishi mumkin.
Xususiy sarmoyadorlar koʻpincha maqsadli risklarning turli turlarini diversifikatsiya qilish, qoʻshimcha investor maʼlumotlari va malakalarini birlashtirish va kelajakdagi bitimlar oqimini koʻpaytirishni oʻz ichiga olgan imtiyozlarga erishish uchun oʻz bitimlarini boshqa xaridorlarga sindikatsiya qiladi.
Xususiy sarmoyadagi umumiy investitsiya strategiyalariga kaldıraçli sotib olish, venchur kapital, oʻsish kapitali, qiyin investitsiyalar va mezzanine kapital kiradi.
Oddiy levered-sotib olish operatsiyasida xususiy kapital firmasi mavjud yoki etuk firmaning aksariyat nazoratini sotib oladi.
Xususiy kapital hisobining maqsad hamda vazifalari
Yangi tashkil etilayotgan korxonalar o‘z moliyaviy va moddiy resurslarini mustaqil shakllantiradi. Bunday resurslar, odatda, korxona ta’sischilari tomonidan o‘z xususiy mulklarini ustav kapitaliga ulush sifatida qo‘shish bilan yaratiladi.
Kompanlya faollyatini tashkil etish davrida kompaniya ta’sischilari tomonidan o‘z moliyaviy resusrlarini ustav kapitalini shakllantirishga yo‘naltiradi.
Shunlng uchun ham turll mulkchilik shaklldagl korxonalarnl tashkll etlsh bosqichida xususly kapitalning shakllanlshl hlsobiga alohida e’tibor qaratiladi. Chunki, xususiy kapital moliyaviy aktivlar bilan ta’minlashning asosiy manbai hisoblanadi.
Shuning uchun ham turli mulkchilik shaklidagi korxonalarni tashkil etish bosqichida xususiy kapitalning shakllanishi hisobiga alohida e’tibor qaratiladi. Chunki, xususiy kapital moliyaviy aktivlar bilan ta’minlashning asosiy manbai hisoblanadi. Korxonaning xo‘jalik faoliyati uchun zarur bo‘lgan uning moddiy va nomoddiy boyliklari, pul mablag‘lari va moliyaviy qo‘yilmalarining jami – korxonaning kapitalidir. Korxonaning xususiy kapitali – bu uning netto-aktivlari bo‘lib (sof aktivlar, mol-mulkning mulkdorlarga tegishli bo‘lgan sof qiymati), u aktivlar bilan majburiyatlar o‘rtasidagi ayirma sifatida aniqlanadi. Bir yoki bir necha shaxs tomonidan ta’sis etilgan, ustav kapitali ta’sis hujjatlari bilan belgilangan miqdorlarda ulushlarga bo‘lingan xo‘jalik jamiyati mas’uliyati cheklangan jamiyat deb hisoblanadi. Mas’uliyati cheklangan jamiyatning ishtirokchilari uning majburiyatlari bo‘yicha javobgar bo‘lmaydilar va jamiyat faoliyati bilan bog‘liq zararlar uchun o‘zlari qo‘shgan hissalar qiymati doirasida javobgar bo‘ladilar. Jamiyatning o‘z hissasini to‘la qo‘shmagan ishtirokchilari jamiyat majburiyatlari bo‘yicha har bir ishtirokchi hissasining to‘lanmagan qismining qiymati doirasida solidar javobgar bo‘ladilar.
Bir yoki bir necha shaxs tomonidan ta’sis etilgan, ustav kapitali ta’sis hujjatlari bilan belgilangan miqdorlardagi ulushlarga bo‘lingan xo‘jalik jamiyati qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat deb hisoblanadi. Bunday jamiyatning ishtirokchilari jamiyat majburiyatlari bo‘yicha o‘ziga tegishli mol-mulklari bilan hamma uchun bir xil bo‘lgan va qo‘shgan hissalari qiymatiga nisbatan jamiyatning ta’sis hujjatlarida belgilanadigan karrali miqdorda solidar tarzda subsidiar javobgar bo‘ladilar. Qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat ishtirokchilari javobgarligining eng yuqori miqdori qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatning ustavida nazarda tutiladi. Ustav kapitali jamiyatning aksiyadorlarga nisbatan majburiyatlarini tasdiqlovchi muayyan miqdordagi aksiyalarga taqsimlangan xo‘jalik yurituvchi subyekt aksiyadorlik jamiyati deb hisoblanadi. Jamiyat davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan boshlab yuridik shaxs huquqlarini qo‘lga kiritadi. Jamiyat, agar uning ustavida boshqacha qoida belgilanmagan bo‘lsa, cheklanmagan muddatga tuziladi. Agar bir (asosiy) xo‘jalik jamiyati yoki shirkati ikkinchi xo‘jalik jamiyatining ustav fondida undan ustunlik mavqeiga ega bo‘lgan holda ishtirok etishi tufayli yoxud ular o‘rtasida tuzilgan shartnomaga muvofiq yo bo‘lmasa boshqacha tarzda ikkinchi xo‘jalik jamiyati tomonidan qabul qilinadigan qarorlarni belgilab berish imkoniga ega bo‘lsa, ushbu ikkinchi xo‘jalik jamiyati shu’ba xo‘jalik jamiyati hisoblanadi.
Xo‘jalik jamiyatida ishtirok etuvchi boshqa jamiyat xo‘jalik jamiyatiga qarashli ovoz beradigan aksiyalarning yigirma foizidan ko‘prog‘iga ega bo‘lsa, bunday xo‘jalik jamiyati qaram jamiyat deb hisoblanadi. Davlat organining qaroriga muvofiq davlat mulki bo‘lgan molmulk negizida operativ boshqaruv huquqiga asoslangan davlat unitar korxonasi (davlat korxonasi) tashkil etilishi mumkin.
Mulkdor yagona jismoniy shaxs tomonidan tuzilgan va boshqariladigan tijoratchi tashkilot xususiy korxona deb e’tirof etiladi. Xususiy korxona tadbirkorlik subyektlarining tashkiliyhuquqiy shaklidir. Xususiy korxona o‘z mulkida alohida mol-mulkka ega bo‘ladi, o‘z nomidan mulkiy va shaxsiy nomulkiy huquqlarga ega bo‘lishi hamda ularni amalga oshirishi, majburiyatlarni bajarishi, sudda da’vogar va javobgar bo‘lishi mumkin. Xususiy korxona o‘z majburiyatlari bo‘yicha o‘ziga qarashli butun mol-mulk bilan javob beradi. Fermer xo‘jaligi ijaraga berilgan yer uchastkalaridan foydalangan holda qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqarishi bilan shug‘ullanuvchi, mustaqil xo‘jalik yurituvchi subyektdir. Fermer xo‘jaligi O‘zbekiston Respublikasida qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining asosiy subyektidir.
Xususiy kapital – bu korxonaning aktivlari va majburiyatlari o‘rtasidagi farqdir. Mol-mulk bilan bog‘liq barcha qarzlar to‘langanidan so‘ng, o‘z kapitalingizni har qanday aktivga egalik qilish huquqiga ega deb hisoblashingiz mumkin. Xususiy kapital - barcha majburiyatlarni chegirib tashlangandan keyin korxonaning aktivlarini bir qismidir, ya’ni xususiy kapital - bu mulkdorning firmadagi egaligiga oid ulushidir. Bu qoldiq ulush sifatida ta’riflanadi, chunki firma aktivlaridan majburiyatlarni ayirgandan keyin qolgan summasini tashkil etadi.
Shuni ta’kidlab o‘tish joizki ba’zi me’yoriy - huquqiy hujjatlarda va ilmiy adabiyotlarda xususiy kapital tarkibidagi ko‘rsatkichlar turlichaligini va ularga berilgan tariflar ham noaniqligini ko‘rishimiz mumkin. Masalan, “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi qonunning 19 - moddasida xususiy kapital - ustav kapitali, qo‘shilgan va zaxira kapitalidan hamda taqsimlanmagan foydadan tarkib topadi deyilgan. Shuningdek, I.A.Zavalishina ham xususiy kapitalni manbalar bo‘yicha quyidagi tarkibiy qismlarga bo‘lgan:
- ustav kapitali;
- qo‘shilgan kapital;
- rezerv kapitali;
- taqsimlanmagan foyda;
- maqsadli jamg‘armalar (grantlar va subsidiyalar);
- rezervlar. 21 - sonli BHMSda xususiy kapital tarkibida qonunda sanab o‘tilgan ko‘rsatkichlar bilan birgalikda “sotib olingan xususiy aksiyalar”, “maqsadli tushumlar” hamda “kelgusi xarajatlar va to‘lovlar rezervi” nomli ko‘rsatkichlar ham sanab o‘tilgan. 5-shakl “Xususiy kapital to‘g‘risida”gi hisobotda ham xuddi shu nomli ko‘rsatkichlar bo‘yicha ma’lumot berish uchun joy ajratilgan:
Xususiy kapital tarkibi
Shulardan kelib chiqib, xususiy kapital tarkibini shartli ravishda ikki guruhga ajratish mumkin:
1.Subyekt tashkil etilayotganda shakllanadigan kapitallar: - ustav kapitali; - qo‘shilgan kapital.
2.Subyekt faoliyati davomida hosil bo‘ladigan kapitallar:
- sotib olingan xususiy aksiyalar; - rezerv kapitali;
- taqsimlanmagan, jamg‘arilgan foyda yoki qoplanmagan zarar (jami xususiy kapitalni aniqlashda ayriladi);
- maqsadli moliyalashtirish mablag‘lari;
• kelgusi xarajatlar va to‘lovlar rezervlari. Xususiy kapital hisobining asosiy maqsadi buxgalteriya hisobi axborotidan foydalanuvchilar uchun xususiy kapital shakllanishi, tarkibiy tuzilishi va dinamikasi to‘g‘risidagi ishonchli ma’lumotlarni tayyorlash hamda taqdim etish.
Barcha mulk shakllaridagi korxonalarda xususiy kapital hisobining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
ustav kapitalini shakllanishi va undan foydalanishni nazorat qilish;
korxona muassislari, kapitalning shakllanish bosqichlari va aksiyalar turlari bo‘yicha axborot to‘plash;
ustav kapitalining holati va harakati xususida hisobot tuzish bo‘yicha ma’lumotlar olishni ta’minlash;
qo‘shilgan kapital hamda rezerv kapitalining shakllanishi bilan bog‘liq muomalalarni o‘z vaqtida hisobda aks ettirish;
korxona sof foydasining shakllanishi va uning taqsimlanishini o‘z vaqtida hisobga olish hamda nazorat qilish;
davlatga qarashli korxonalar, birlashmalar va tashkilotlarning ustav fondini, shuningdek, xususiy hamda aralash mulkchilikka asoslangan korxonalarning ustav kapitali ahvolnini va harakatini o‘rganish;
oddiy va imtiyozli aksiyalarni qaytarib bermaslik sharti bilan olingan mulklar hamda ustav kapital (fond)ga kiritilgan mablag‘larni qayta baholash natijasida yuzaga kelgan tafovut summalar monitoringini o‘tkazish;
rezerv kapitalini hisobga oluvchi schyotlar (pul mablag‘laridan tashqari), korxona ta’sis hujjatlariga asosan foyda hisobidan hosil qilingan kapitallar, keyinchalik kiritilgan (ustav kapitalida ko‘rsatilmaydigan) aktivlarni qayta baholash yuzasidan keladigan farq mablag‘larining mavjudligi va harakatini belgilash;
korxona faoliyatining hamma davri va hisobot davridagi taqsimlanmagan foydalari hamda qoplanmagan zararlar summasining holati, harakati yuzasidan axborotlarni umum-lashtirish;
xususiy kapital qatoriga qo‘shiladigan va korxona faoliyatini moliyalashtirish manbai sifatida qaraladigan grantlar hamda subsidiya kapitallarning holati, harakati to‘g‘risida ma’lumotlarni yig‘ish va hokazo.
Korxonaning o‘z mablag‘larini shakllantirish asosiy manbai bo‘lib uning mulkdorlari tomonidan korxonaga qo‘yilgan mablag‘lar majmui bo‘lgan ustav kapitali hisoblanadi. Ustav kapitalini shakllantirish tartibi qonunchilik va ta’sis hujjatlari bilan amalga oshiriladi.
Ustav kapitali - bu ta’sis hujjatida belgilangan doiradagi faoliyatni ta’minlash uchun ta’sischilarning (ishtirokchilarning) korxona mulkiga qo‘ygan mablag‘lari (ulushlari, aksiyalar nominal qiymatida va hokazolar)ning pul ifodasidagi yig‘indisidir.
Ustav kapitali - korxona faoliyatini yuritish, davom ettirish uchun ta’sischilarning korxona mulkiga yo‘naltirilgan mablag‘- larining pul ifodasidagi yig‘indisidir.
Tashkilot ustav kapitaliga pullar, qimmatli qog‘ozlar, boshqa buyumlar yoki mulkiy huquqlar yoxud pul bahosiga ega boshqa huquqlar kiritilishi mumkin.
Ustav kapitaliga olingan hissalar, shu jumladan aksiyalarni (ulushlarni) joylashtirish bahosining ularning nominal qiymatidan (dastlabki miqdoridan) ortiq summasi daromad sifatida qaralmaydi va tegishincha, unga foyda solig‘i va yagona soliq to‘lovi solinmaydi (Soliq kodeksining 129 va 355-moddalari).
Ustav kapitali – huquqlar va imtiyozlar olish uchun korxona muassislari tomonidan ta’sis hujjatlariga muvofiq qo‘shilgan hamda korxona xo‘jalik faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan moddiy boyliklar, pul mablag‘lari va xarajatlar majmuidir.
Kengroq ma’noda ta’rif beradigan bo‘lsak, uni shunday ta’riflash mumkin: Ustav kapitali – xo‘jalikning daromad (foyda) olish maqsadida ro‘yobga chiqarish uchun zarur bo‘lgan dastlabki mablag‘lar manbai, uning boshqarilish jarayonida har bir a’zoning hissasi va xususiy kapitalini oshirish maqsadida kiritilgan mablag‘lari hamda o‘z kreditorlarini, ta’sischilarining qiziquvchanligini kafolatlovchi mablag‘lar manbaidir.
Ustav kapitali hisobini tashkil etish va uni yuritish amaldagi qonunlar va ta’sis hujjatlari asosida amalga oshiriladi. Ustav kapitaliga hissa shaklida qo‘shiladigan moddiy va nomoddiy aktivlar ta’sischilar kelishuviga yoki yuridik shaxs ijroiya organining qaroriga ko‘ra baholanadi hamda hisobga olinadi.
Ustav kapitalining holati va harakati to‘g‘risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi schyotlarda amalga oshiriladi:
8310-“Oddiy aksiyalar”;
8320-“Imtiyozli aksiyalar”;
8330-“Pay va ulushlar”.
Ustav kapitali harakatining buxgalteriya hisobi 13-jurnal orderda yuritalidi. Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, ustav kapitalining analitik hisobi ishtirokchilar (ta’sischilar) bo‘yicha kartochkalar yoki vedomostlarda yuritiladi.
8310-“Oddiy aksiyalar” - schyoti oddiy aksiyalarning qiymatini qo‘shilgan holdagi aksiyadorlik kapitalining holati va harakati to‘g‘risidagi axborotlarni umumlashtirish uchun mo‘ljallangan.
8320-“Imtiyozli aksiyalar”- schyoti imtiyozli aksiya ko‘rinishida chiqarilgan hissadorlik kapitalining holati va harakati to‘g‘risidagi axborotlarni umumlashtirish uchun mo‘ljallangan.
Aksiyalar 8310-“Oddiy aksiyalar” va 8320-“Imtiyozli aksiyalar” schyotlarda aksiyalarning nominal qiymati bo‘yicha hisobga olinadi.
8330- “Pay va ulushlar” - schyoti o‘zida mulk egasining kapitali yoki korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllariga asosan qatnashuvchilarning ulushlarini mujassamlashtiradigan korxonaning ustav kapitalini holati va harakati to‘g‘risidagi axborotlarni umumlashtirish uchun mo‘ljallangan. Aksiya — o‘z egasining aksiyadorlik jamiyati foydasining bir qismini dividendlar tarzida olishga, aksiyadorlik jamiyatini boshqarishda ishtirok etishga va u tugatilganidan keyin qoladigan molmulkning bir qismiga bo‘lgan huquqini tasdiqlovchi, amal qilish muddati belgilanmagan egasining nomi yozilgan emissiyaviy qimmatli qog‘oz.
Aksiyadorlik jamiyatlari ikki turdagi: oddiy va imtiyozli aksiyalar chiqarishi mumkin. Jamiyat oddiy aksiyalarni joylashtirishi shart, shuningdek imtiyozli aksiyalarni joylashtirishga haqli. Joylashtirilgan imtiyozli aksiyalarning nominal qiymati jamiyat ustav fondining (ustav kapitalining) yigirma foizidan oshmasligi kerak.
Jamiyat oddiy aksiyalarni joylashtirishi shart, shuningdek imtiyozli aksiyalarni joylashtirishga haqli. Joylashtirilgan imtiyozli aksiyalarning nominal qiymati jamiyat ustav kapitalining yigirma foizidan oshmasligi kerak.
Asosiy vositalar
Joriy aktivlar
Uzoq muddatli aktivlar
Jamiyat ta’sis hujjatlarida keltirilgan va qonunchilikda ta’qiqlanmagan boshqa mablag’lar
Tugallanmagan qurilish obyektlari
O’rnatilgan asbob-uskunalar
Nomoddiy aktivalr
Pul mablag’lari
Ustav kapitalini shakllantiruvchi mulklar
|
