|
IV. Texnik loyihalarni asoslashda geografik tadqiqotlar natijalaridan foydalanish
|
| bet | 8/9 | | Sana | 13.12.2023 | | Hajmi | 52 Kb. | | #117969 |
Bog'liq Ishlab chiqarish turlari va ularning texnik iqtisodiy tasnifiIV. Texnik loyihalarni asoslashda geografik tadqiqotlar natijalaridan foydalanish.
Texnik loyiha ma’lum muhandislik ma’lumotiga ega bo’lgan mutaxassislar tomonidan ishlab chiqiladi. Lekin hozirgi zamon loyihalari tabiat bilan jamiyat munosabatlarining ko’p jabhalarini o’z ichiga olganligi sababli yetarli darajada murakkab hisoblanadi. Shu sababli , bu borada faqat loyihaning xususiyati va tabiatga bo’ladigan funksional ta’sirini ham e’tiborga olish kerak bo’ladi. Bu borada geografik izlanishlar va loyihaning uzoq muddat xizmat qilishi uchun uni geografik jihatdan asoslash lozim bo’ladi.
Irrigatsiya va melioratsiya tadbirlarini asoslash. Yirik yer maydonlarini sug’oriladigan dehqonchilik maqsadlarida o’zlashtirish gidromeliorativ tadbirlar jumlasiga kiradi. Sug’orishni tashkil qilish uchun ajratilgan hudud geografik nuqtayi nazardan chuqur o’rganilishi keyinchalik turli noxush hodisalar kelib chiqishining oldini oladi. Avvalo, hudud qanday qanday landshaftlarini egallaganligini aniqlanadi. Chunonchi, daryosi , soyning konus yoyilmasi , prolyuvial tekislik, daryo deltasi va boshq. Shundan so’ng atrofdagi tabiiy geografik hududlarning xususyatlari, sug’oriladigan dehqonchilikda foydalanishi yoki tabiiy yaylov ( lalmi dehqonchilik)da ishlatilishi aniqlandi. Tog’ yonbag’ridda joy;lashgan bolsa, sel, surilma, jar eroziyasi kabi halokatli hodisalar ta’sir iga berilishi hisobga olinadi. Shuningdek , yangi yerlar o’zlashtirilshi tufayli quyida joylashgan, ilgaridan foydalanib kelinayotgan yerlarga yetkazilgan zarar tahlil qiulinadi.
Irrigatsiya va melioratsiya loyihalashda ularni re;yefining qanday joylaridan o’tishini aniqlash ham amaliy ahamiyatga ega. Bu holda gruntning litolik tuzilishini o’rganish zarur bo’ladi. Shag’al tosh mavjud bo’lgan joylarda sug’orish tarmoqlari loyihalash suvning katta qismi zaminga shimilib ketishiga sabab bo’ladi va boshqa bir joyda yer betiga yaqinlashib, botqoqlanish yoki sho’rlanishga olib keldi.
Suv omborlari loyihalarini asoslash. Suv omborlari o’ziga xos murakkab inshoot. Ularni faqat relyefi jihatdan qulay bo’lgan joylardan qurish samaralidiz. Suv omborlarining tog’ vodiylari va etaklarida qurulishi har jihatdan foydali- dir, chunkisuv ortiqcha bug’lanishga sarflanmaydi, suvning sizib o’tishi ancha kam bo’ladi. Eng muhinmi, suv kanallarga o’zi oqar holda taqsinlanadi. Bu mintaqada suv har doim toza, sho’rlanmagan bo’ladi.
Tog’ daryosi va soylarda suv omborlarini qurish ancha yengilroq kechadi, chunki vodiyda o’zn baland to’g’on bilan to’silgan so’ng unung orqasida katta hajmda suv to’planadi.Chorbog’, Ohangaron, Janubiy Surxon va boshqa suv omborlari shu usulda qurilgan. Bu usuldagi qurilish katta mablag’ talab qilmaydi. Avvalo, suv ombori qurilishi mumkin bo’lgan eng qulay joylarini tanlash, tog’on ko’tariladigan joining miuhandis – geografik xususyatlari barcha talablarga javob berishini ta’minlash lozim. Qurilishi amalga oshiriladigan joyda istiqomat qiladigan aholi soni ko’p bo’lmasligiga, sug’orishga yaroqli yerlar suv ostida qolmasligiga, tabiatning so’lim go’shalari buzilmasligiga ahamiyat eriladi. Tog’ vodiylarida yirik (hajm 1,5-2 kub km ) suv omborlari qurilganidan ko’ra kichikroq (0,3-0,4 kub km va undan kam) hajmdagilar loyihalangani ma’qilroq. Chunki kuchkli yer silkinioshi bo’kadigan tog’li o’lkalarda juda katta suv havzalarini qurish ancha xavfli.
|
| |
