1.3. Elektron ta’lim resurslari-zamonaviy axborot texnologiyalari
muhitida o`qitishning didaktik, dasturiy va texnik interfaol majmuasi
Axborot texnologiyalari sohasi jadal sur’atlar bilan rivojlanib, takomillashib
borayotgan bugungi kunda ta’limni axborot texnologiyalari asosida tashkil etish,
uning mazmunini talabalar ongiga to`laqonli singdirish dolzarb muammo sifatida
ko`tarilmoqda. Zamonaviy axborot texnologiyalari muhitida o`qitishning
muammoli usuli axborot-retseptiv va reproduktiv metodlari bilan birgalikda keng
qo’llaniladi. Bu muhitda elektron ta’lim resurslari ta’lim mazmunini taqdim etish,
talabaning bilish faoliyatini boshqarish va nazorat qilish vositalari sifatida
foydalaniladi.
Shu munosabat bilan ta’lim muassasalari o`quv dasturlariga mos zamonaviy
dizayn talablari asosida elektron ta’lim resurslarini yaratish lozim bo`ladi. Bu
jarayonda ayni o`quv materiali bir qancha vositalar bilan taqdim etilishi mumkin.
Masalan o`quv materiallari nashr, audio, video, CD-disklar ko`rinishida bo`lishi
19
mumkin. O`qitishning har bir vositasi o`ziga xos didaktik imkoniyatlarga ega
bo`lib, o`qituvchi bunday imkoniyatlarni yaxshi bilishi va o`quv materiallarini
mazkur vositalar bo`yichataqsimlay olishi hamda ulardan didaktikmasalalarning
yechimiga bag`ishlangan o`quv axborotlarni ajratib olmog`i lozim bo`ladi.
Elektron ta’lim resurslari zamonaviy axborot texnlogiyalari muhitida
o`qitishning didaktik, dasturiy va texnik interfaol majmuasidan tashkil topadi.
Elektron ta’lim resurslari an’anaviy majmualaridan farqliroq, o`qitishning
kompyuter va an’naviy texnologiyalari birligi sifatida namoyon bo`ladi.
Elektron ta’lim resurslari asosida o`quv jarayonini tashkil etishda multimedia
texnologiyalarining qo`llanilishi talabalarga o`qisha qiziqishni yanada orttiradi,
ta’limning interaktiv xususiyati asosida talabalarning fikrlash qobilyatini
rivojlantiradi va o`quv materiallarini o`zlashtirilishining samaradorligini oshiradi.
Shu bilan bir qatorda elektron ta’lim resurslari real hayotlarda namoyish qilinishi
qiyin yoxud murakkab bo`lgan jarayonlarni modellashtirish va kuzatish
imkoniyatini beradi, o`quv materiallarining ozlashtirilishi nafaqat darajasiga ko`ra,
balki talabalar erishgan mantiq va qabul qilishlari darajasiga ko`ra ham samarali
bo`lishini bildiradi.
Elektron ta’lim resurslari hamda masofaviy ta’lim o`quv-metodik
ta’minotining samarali integratsiyasini ta’minlashi, talabalarga mustaqil izlanish
yo`li bilan materiallarni topish, o`rganish hamda muammoli masalalarni hal etish
orqali ularda ma’lum tadqiqot ishlarini amalga oshirish ko`nikmalarini
shakllantirishi, talabalarning kurs, malakaviy bitiruv ishlarini bajarishda,
magistrlik dissertatasiyalarini tayyorlashda o`quv materiallari bilan mustaqil
tanishish, tanlab olish, axborot hamda ma’lumotlarni tahlil eta olish kabi
malakalarni shakllantirishi uchun sharoit yaratishi kabi didaktik vazifalarni ham
amalga oshiradi.
Informatika ta’limida elektron ta’lim resurslaridan foydalanish bo`yicha chet
el tajribalari g’oyat katta e’tiborga molikdir. Xususan , XXI asrda AQSH va
Angliya ta’lim muassasalarida bu resurslardan samarali foydalanishgan.
20
Xorijda 18-19 yoshli talabalar uchun yaratilgan elektron ta’lim resurslari
quyidagi maslalarni o`z ichiga oladi: ma’lum bir mavzuni o`rganishda kompyuter
grafikasi imkoniyatlaridan foydalanish, muloqat usulida dasturlar tuzishni
o`rganish, internetda sayohat qilish. Shunday qilib, chet ellik tadqiqotchilar
elektron ta’lim resurslaridan qanday usullar va qanday maqsadlarda foydalanish
haqidagi fikrlarini ilgari surganlar. Boshqa fanlar qatori informatika fanidan ham
electron ta’lim resurslaridan foydalanib, ta’limni tashkil etish o’quvchilaring fanga
doir bilimlarini puxta o`zlashtirishlarida muhim o`rinni egallaydi.
Elektron ta’lim resurslaridan foydalanishda o`quvchilar faol ishtirok etadi,
topshiriq ustida ishlaydilar, o`zgalarning fikr-mulohazalarini muhokama qiladilar,
tinglaydilar, savollar beradilar, bir –biridan yordam so`raydilar, yordam berishni
o`rganadilar.
Elektron ta’lim resurslari ining samaradorligi, avvalo, undan foydalanishga
puxta tayyorgarlik ko`rishga bog`liq. O`qituvchi uchun darsga tayyorlanish eng
mas’uliyatli va eng muhim ish hisoblanadi.
Elektron ta’lim resurslari idan mazuga tayyorlanish o`qituvchidan dastlab
quyidagilarni inobatga olishni talab etadi:
a) Elektron ta’lim resurslari dan mavzuga oid materiallarni aniqlash;
b) Dars shaklini aniqlash;
c) Mavzu manbalari bilan tanishib chiqish;
d) Mavzuga oid materiallarni elektron ta’lim resurslari dan sinchiklab o`qish,
talabalarga tushunish qiyinlik qiladigan mavzularni izohlash metodini belgilash
e) Dars rejasini tuzish;
f) Darsni o`tkazish metodini tanlash;
g) Darsning maqsad va vazifasiga mos didaktik materiallardan foydalanish;
h) Dars mavzusining oldingi va keying dasr bilan bog`liq tomonlarini ochish;
i) Mavzuni bayon qilish usulini aniqlash;
j) Uy vazifasini tekshirish metodlarini belgilash;
21
k) O`quvchilarga beriladigan savollarni tuzatish va javobini ham tayyorlab
qo`yish;
l) Mavzuga doir qiziqarli topshiriqlar tayyorlab qo`yish;
m) Uyga beriladigan vazifalarni belgilash.
Tajribalardan ma’lumki, o`quv jarayonida o`quvchilarning psixologik
xususiyatlariga muvofiq ish olib borilsa, ular bilimlarini yaxshi
o`zlashtiradilar. Bilimlarni o`zlashtirishning muhim sharti uni tushinishdir.
O`quvchilarning ijodkorlik qobilyatini rivojlantirishda elektron ta’lim
resurslari dan foydalanish o`ziga xos afzalliklarga ega. U talabalarni mantiqiy
fikrlashga, fanga ilmiy va ijodiy yondashishga o`rgatadi, o`quvchilar uchun
o`quv
mavzularini
oson
o`zlashtirishiga,
ilmiy
dunyoqarshining
shakllanishiga muhim omil bo`lib xizmat qiladi, bilimlarni mustahkam
egallashga yordam beradi, his tuyg’ularga ta’sir etgan holda mashqqatli aqliy
faoliyat natijasida fanga va kasbga nisbatan muhabat uyg`otadi. Shunga ko`ra,
ta’kidlashimiz mumkinki, talabalarning ijodiy faolligi va o`quv faoliyatining
to`g`ri tashkil etilishi informatikadan elektron ta’lim resurslari
samaradorligiga va undan foydalanib qiziqarli dars o`tilishiga zamin yaratadi.
Bunda o`quvchilar mavzularni mustaqil o`rganish malaka va ko`nikmalarini
egallaydilar, amaliy va nazariy maslalarni yechadilar.
O`rgatuvchi, namoyishli, multimediali, bilimni nazorat qiluvchi,
o`quvchilar bilimini baholovchi kompyuter texnologiyalarini dars jarayoniga
tatbiq qilib, elektron ta’lim resurslarini yaratish va ulardan foydalanib dars
o`tish o`quvchilarning ijodkorlik qobilyatlarini yanada rivojlanishiga olib
keladi.
Aytib o`tilganidek, elektron ta’lim resurslari zamonaviy axborot
texnologiyalari muhitida o`qitishning didaktik, dasturiy va texnik interfaol
majmuasidan iborat bo`lib, uning boshqa majmualaridan afzalliklaridan biri
mustaqil ta’lim olishni, ijodiy fikrlashni, malaka va ko`nikmalarni
22
shakllantirish orqali oquv materiallari va ilmiy ma’lumotlarni har tomonlama
chuqur o`zlashtirilishiga mo`ljallanganligidadir.
Elektron
ta’lim
resurslarini
yaratishda,
undagi
materiallarni
shakllantirishda quyidagilarga ahamiyat berish lozim:
Elektron ta’lim resurslari mazmunan shunday tuzilgan bo`lishi
kerakki, undan qo`shimcha axborotlarni olish uchun o`quvchi ham o`qituvchi
ham mutlaqo qiynalmasligi lozim;
Mustaqil ta’limni tashkil etish imkoniyati mavjud bo`lishi lozim;
O`quv materiallarini o`rgatish bo`yicha to`liq yo`riqnoma
keltirilgan bo`lishi shart;
Nazorat topshiriqlari, o`z-o`zini tekshirish savollari va javoblari,
mashq qiluvchi topshiriqlar bo`lishi lozim
Elektron ta’lim resurslarida bilimlar jozibali, ta’sirchan shaklda
ifodalanadi, asosiy tushuncha va ta’riflar aniq va ravshan beriladi, nazorat
qilinadi.
Shu bois barcha fanlardan elektron ta’lim resurslarini yaratishga katta
ahamiyat berilmoqda. Sababi birinchidan, elektron ta’lim resurslari axborotlar
zamonaviy usulda multimedia va animatsiya vositalari yordamida to`laqonli
yoritiladi. Elektron ta’lim resurslarining asosiy e’tiborli xususiyati ham ana
shunda. Ikkinchidan, olgan bilimlarni interaktiv usulda nazorat qilish
imkoniyati mavjud. Uchinchidan, yaratilgan elektron ta’lim resurslariini
boshqa kompyuterda ishlatsak, unda multimediali imkoniyatlarining buzilishini
kuzatish mumkin. Shuning uchun, elektron ta’lim resurslarini boshqa
kompyuterga o`rnatiladigan qilib diskka yozib, undan boshqa kompyuterlarda
ham foydalanish imkoni mavjud.
Ta’kidlash joizki, elektron ta’lim resurslari ta’lim beruvchining pedagogik
imkoniyatlarini oshiruvchi vosita bo`lib xizmat qiladi, lekin ular pedagog
23
o`rnini bosa olmasligi tabiiy albatta. Ta’lim jarayoni didaktik tamoyillarga,
o`quv materialining bir tizimliligi, uzviyligiga asoslanadi.
Elektron ta’lim resurslarini yaratish katta mahorat talab qiladigan va uzoq
davom etadigan jarayondir. Elektron ta’lim resurslari ta’lim jarayonida yaxshi
samara berayotgan va ularga ktta ehtiyoj sezilayotgan hozirgi kunda har bir
predmet, kurs uchun bunday vositalarni yaratish davr talabi hisoblanadi.
Informatika fanidan elektron ta’lim resurslarini yaratish va ulardan
ta’lim jarayonida foydalanish orqali talabalarning malaka va ko`nikmalarini
shakllantirish masalasi hali yetarlicha tadqiq etilgan emas, ayniqsa
umumta’lim maktablari uchun. Shu ma’noda elektron ta’lim resurslari
o`qitish faoliyatining yangi vositasi sifatida namoyon bo`lmoqda.
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining «Kompyuterlashtirishni yanada
rivojlantirish
va
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini
joriy
etish
to`g`risida»gi Farmoni e’lon qilindi. Unda «...Real iqtisodiyot tarmoqlari-da,
boshqaruv, biznes, fan va ta’lim sohalarida kompyuter va axborot texnologiyalarini
keng joriy etish, aholi turli qatlamlarining zamonaviy kompyuter va axborot
tizimlaridan keng foydalanishlari uchun shart-sharoitlar yaratish...» belgilab
qo`yilgan.
http://fayllar.org
|
