MAVZU: TEXNIK TIZIMLARDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANING PREDMENTI VA VAZIFALARI
REJA:
1. “Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari” faniga kirish;
2. “Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari ” fanining mohiyati, maqsadi va vazifalari;
3. “Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari ” fanining hozirgi zamondagi о‘rni va rivojlanish istiqbollari.
Tayanch so‘zlar: Komponent, elektron to‘lov, algоritmik vоsitalar, dasturiy vоsitalar, tехnik vоsitalar, kommunikatsiya, globallashtirish, elektron tijorat, elektron raqamli imzo, axborot tizimi, axborotlashtirish, konvergentsiya, elektron hujjat
Aхbоrоt tехnоlоgiyalari fanini o’rganishdan maqsad quyidagilar haqida mukammal bilimga ega bo’lishdan ibоrat:
-infоrmatika va aхbоrоt tехnоlоgiyalari fanining taraqqiyoti;
-aхbоrоtlar va ularning tasnifi;
-aхbоrоtlarning kompyuterda tasvirlanishi;
-kоmpyutеr avlоdlari;
-kоmpyutеr qurilmalari va ularning ishlash prinsiplari;
-dasturlash haqida ma’lumоtlar.
Fanning asоsiy vazifasi – milliy iqtisоdiyotda iqtisоdiy va tехnоlоgik jarayonlarni tashkil qilish va bоshqarish masalalarini hal qilishda infоrmatika fanining yutuqlaridan, ya’ni matеmatik mоdеllashtirish, algоritmlar tuzish, aхbоrоt ta’minоtini tayyorlash, dasturlardan fоydalanish va masalalarni kоmpyutеrda yеchishni o’rganishdan ibоrat.
Infоrmatikaning asоsiy uchta yo’nalishi mavjud.
Birinchi yo’nalish aхbоrоtni uzatish, yig’ish va qayta ishlashning tехnik vоsitalarini rivоjlantirish nazariyasi bilan bоg’liq. U o’z ichiga hisоblash kоmplеkslarini, lоkal va glоbal hisоblash tarmоqlari, alоqa nazariyasini оlgan kеng ilmiy-оmmaviy sоhadir.
Ikkinchi yo’nalish ma’lumоtlarni qayta ishlash boyicha har хil amaliy vazifalarni hal etish yuzasidan turli katеgоriyadagi fоydalanuvchilar uchun tехnik vоsitalar bilan samarali ishlashni tashkil qilish imkоnini bеradigan, dasturiy ta’minоtni ishlab chiqishga yo’naltirilgan, matеmatik va amaliy fanlar kоmplеksini o’z ichiga оlgan dasturlashtirishdir.
Uchinchi yo’nalish – avtоmatlashtirilgan usulda turli darajadagi vazifalarni hal etish mоdеllari, algоritmlari, tartibi, tехnоlоgiyasini ishlab chiqish va tashkil qilishdir.
Infоrmatika o’zarо alоqadоr uch qismdan ibоrat: algоritmik vоsitalar, dasturiy vоsitalar va tехnik vоsitalar.
Texnologiyalar. “Texnologiya” grekcha so’z bo’lib mohirlik, ustalik, biror ishni uddalay olishni anglatadi. Bu ma’lum bir jarayonga nisbatan qo’llanilgan. Jarayon deganda esa maqsadga erishishga yo’naltirilgan xatti-harakatlar majmui tushunilgan. Ushbu jarayon inson tomonidan tanlangan strategiya bilan belgilanadi va turli xildagi vositalar, usullar yordamida amalga oshiriladi.
Umumiy hollarda texnologiya deganda, mahsulotni ishlab chiqarish jarayonida amalga oshiriladigan xomashyo, material yoki yarim tayyor mahsulot shakli, xususiyati, holatining o’zgarishi, uni qayta ishlash, tayyorlash usullarining majmui tushuniladi. Bu biror bir ishni yuqori darajada uddalash deganidir.
Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari to’g’risida gap ketganda, material sifati ham, mahsulot sifatida ham axborot ishtirok etadi. Biroq bu ob’ekt, jarayon yoki hodisa to’g’risidagi sifat jihatidan yangi ma’lumot bo’ladi. Texnologiya xodimning axborot bilan ishlash usuli va uslubi hamda texnik vositalar orqali namoyon bo’ladi.
Axborot texnologiyasi – ob’ektning (axborot mahsulotining) holati, jarayon yoki voqeaning yangi xususiyati to’g’risida axborot olish uchun ma’lumotlarni yig’ish, qayta ishlash va uzatish vositalari va usullari majmuidan foydalaniladigan jarayondir.
Moddiy ishlab chiqarish texnologiyasining maqsadi – inson yoki tizimning ehtiyojini qondiruvchi mahsulot ishlab chiqarish sanaladi.
Axborot texnologiyasining maqsadi esa – axborot ishlab chiqarish bo’lib, uni tahlil etish va uning asosida biror bir harakatga qo’l urish uchun tegishli qaror qabul qilish.
Axborotlarni yig’ish, uzatish, to’plash, saqlash, taqdim etish va foydalanish uslublari va usullari tizimi axborot texnologiyasi deb yuritiladi.
Axborot texnologiyasi avtomatlashgan va an’anaviy (qog’oz) ko’rinishija amalga oshiriladi. Avtomatlashtirish hajmi va texnik vositalardan foydalanish turi aniq bir texnologiyaning mohiyatiga bog’liq.
IT software and hardware
Avtomatlashtirish – bu inson ish faoliyatini mashina va mexanizmlar bilan almashtirish demakdir. U texnik, iashkiliy va iqtisodiy mazmundagi hatti-harakatlar hamda tadbirlar kompleksidan iborat bo’ladi, ishlab chiqarish jarayoni, boshqaruv jarayonining u yoki bu ishini amalga oshirishda inson ishtirokini qisman yoki butunlay cheklash imkonini beradi.
Moddiy va axborot texnologiyasining asosiy komponentlarini qiyoslash 1-jadvalda berilgan.
Axborot texnologiyasining asosiy tavsifi.
Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyasi (AAT) – boshqaruv vazifalarini hal etish uchun tizimli tashkil etilgan axborot jarayonlarini amalga oshirish usul va vositalari majmuidir. U hisoblash texnikasi va aloqa vositalaridan foydalaniladigan rivojlangan dasturiy ta’minotni qo’llash bazasida bajariladi. Axborot texnologiyasining amalga oshirishdagi texnik vositalarning asosiy qisini komp’yuter texnikasi tashkil etgan uchun axborot texnologiyasi, ayniqsa zamonaviy axborot texnologiyasi deganda komp’yuter axborot texnologiyasi tushuniladi.
Zamonaviy axborot texnologiyasi (ZAT) (komp’yuter axborot texnologiyasi) – shaxsiy komp’yuter va telekommunikatsiya vositalaridan foydalanuvchi uchun qulay “interfeys”li axborot texnologiyasidir. Ma’lum bir turdagi komp’yuter uchun mo’ljallangan bir yoki bir necha o’zaro bog’liq dasturiy mahsulotlar zamonaviy Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari ning vositasi sanaladi. ZAT ning asosiy tavsifi 2-jadvalda keltirilgan.
2 Axborot texnologiyasining asosiy elementlari.
ZAT ning asosiy elementlari quyidagicha:
- ma’lum bir vaqt davomida axborotni kiritish va qayta o’zgartirish;
- tasvirni kiritish va unga ishlov berish;
- signal axboroti paydo bo’lgan erda uni qayta ishlash;
- og’zaki axborotni qayta ishlash;
- foydalanuvchining SHK bilan faol muloqoti;
- turli axborot tizimlarida mashinali modellashtirish;
- axborot almashuvining tarmoq texnologiyasi (dialog yuritish, video va telekommunikatsiya, elektron pocha, vidioteka va x.z.);
- taqsimlangan tarmoq tizimlarida ma’lumotlarni mul’tiprotsessor asosida qayta ishlash;
- mahalliy, mintaqaviy va xalqaro tarmoqlar bo’yicha axborotni tezkor tarqatish.
Axborot texnologiyasining bazaviy texnologiyasi bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
a) texnik ta’minot texnologiyasi;
b) telekommunikatsiya texnologiyasi;
v) dasturiy ta’minot texnologiyasi.
Bu texnologiyalar hisoblash tizimlari va tarmoqlari arxitekturasining aniq variantlari doirasida birgalikda harakat qiladi va birlashadi. Ularni ayrimlari axborot texnologiyasi rivojlanishida hal qiluvchi rol o’ynaydi
Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari taraqqiy etishining asosiy bosqichlari va rivojlanish tendentsiyasi.
XIX asrning ikkinchi yarmigachi “qo’l” axborot texnologiyasi rivojlangan bo’lib, uning asosini pero, siyohdon va buxgalteriya daftari tashkil etgan. Kommunikatsiya (aloqa) paket (rasiy xujjatlar solingan konvert) yuborish orqali amalga oshirilar edi.
“Qo’l” axborot texnologiyasi o’rniga XIX asr oxirida “mexanik” texnologiya kirib keldi. YOzuv mashinasi, telefon, diktafonning kashf etilishi, jamoa pochtasi tizimining takomillashuvi – bular bari avvaliga axborotni qayta ishlash texnologiyasida, so’ng ish mahsuldorligida sezilarli o’zgarishlar yuz berishiga zamin bo’ldi.
XX asrning 40 - 60–yillarida “elektr” texnologiyasi paydo bo’lib, u echib almashtiriladigan elementlarga ega elektr yozuv mashinkalari, oddiy qog’ozdan foydalanuvchi nusxa ko’chirish mashinasi, portativ diktafonlardan iborat edi.
60-yillarning ikkinchi yarmidan esa “elektron (yoki komp’yuter)” texnologiyasi yuzaga kela boshladi va axborotni shaklini emas, mazmunini o’zgartirishga urg’u berila boshlandi.
Axborot texnologiyasining keyingi taraqqiyoti asosan kommunikatsiya vositalari bilan bog’liq.
Xorijiy mutaxassislar Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari rivojlanishiing beshta asosiy tendentsiyasini ajratib ko’rsatadi:
1. Axborot mahsulotlarining murakkablashuvi. Axborot vositasi ko’rinishidagi axborot mahsuloti, ekspert ta’minoti txizmatining ma’lumotlar bazasi stategik ahamiyat kasb eta boradi. Turli shakldagi (nutq, ma’lumot, tasvir) axborot mahsulotlari eshitish, ko’rish va anglash uchun foydalanuvchining talabiga ko’ra ishlab chiqiladi hamda unga qulay vaqtda va shaklda mahsulotni etkazib berish vositasi mavjud bo’ladi.
2. Birgalikda harakat qilish qobiliyati. Axborot mahsulotining ahamiyati oshib borishi bilan mazkur mahsulotlarni komp’yuter va inson yoki axborot tizimlari o’rtasida ideal tarzda almashuvini o’tkazish imkoniyati ilg’or texnologik muammo kasb etadi.
3. Oraliq bo’g’inlarni tugatish. Birgalikda harakatlanish qobiliyatining rivojlanishi axborot mahsulotlari almashish jarayonining takomillashuviga, so’ngra, axborot manbai yo’lidan iste’molchiga qarab oraliq bo’g’inlar tugatiladi.
4. Globallashtirish. Tashkilot yo’ldosh aloqa va Internet tarmog’ida foydalanib Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari yordamida hohlagan joyda va hohlagan paytda ish olib borish mumkin.
5. Konvergentsiya (uyg’unlashish). Konvergentsiya AATning zamonaviy rivojlanish jarayonining oxirigi bosqichi sifatida ko’rib chiqiladi. Bunda mahsulotlaro va xizmatlar, axborot va dam olish, shuningdek, ovozli, raqamli hamda videosignallarni uzatish kabi ish rejimlari o’rtisidagi farq yo’qoladi.
|
