Ratsionallashtiruvchi
axborot
texnologiyalariga
chiptalar
buyurtma
qilish,
mehmonxona hisob-kitoblari tizimlari misol bo‘ladi.
Yaratuvchi (ijodiy) axborot texnologiyalari axborotni ishlab chiqaradigan, undan
foydalanadigan va insonni tarkibiy qism sifatida o‘z ichiga oladigan tizimlardan iborat.
Axborot texnologiyalarining hozirgi zamon taraqqiyoti hamda yutuqlari fan va inson
faoliyatining barcha sohalarini axborotlashtirish zarurligini ko‘rsatmoqda.
Jamiyatni axborotlashtirish deganda, axborotdan iqtisodni rivojlantirish, mamlakat fan-
texnika
taraqqiyotini, jamiyatni demokratlashtirish va intellektuallashtirish jarayonlarini
jadallashtirishni ta’minlaydigan jamiyat boyligi sifatida foydalanish tushuniladi.
Darhaqiqat, jamiyatni axborotlashtirish—inson hayotining barcha jabhalarida intellektual
faoliyatning rolini oshirish bilan bog‘lik obyektiv jarayon hisoblanadi.
Jamiyatni axborotlashtirish respublikamiz xalqi turmush darajasining yaxshilanishiga,
ijtimoiy extiyojlarning qondirilishiga, iqtisodning o‘sishi hamda fan-texnika taraqqiyotining
jadallashishiga xizmat qiladi.
Jamiyatni axborotlashtirish jarayonini 5 asosiy yo‘nalishga ajratish mumkin:
Mehnat, texnologik va ishlab chiqarish jarayoni vositalarini kompleks avtomatlashtirish.
Ilmiy tadqiqotlar, loyihalash va ishlab chiqarish axborotlashtirish.
Tashkiliy- iqtisodiy boshqarishni avtomatlashtirish.
Aholiga xizmat ko‘rsatish sohasini axborotlashtirish.
Ta’lim va kadrlar tayyorlash jarayonini axborotlashtirish.
Bilim olishda, ya’ni ma’lum turdagi axborotlarni o‘zlashtirishda
kompyuter tizimining
yordami benihoya kattadir. Axborot qanday ko‘rinishda ifodalanishidan qat’i nazar, uni yig‘ish,
saqlash, qayta ishlash va foydalanishda kompyuter texnikasining rolini quyidagilar belgilaydi:
Birinchidan, o‘qitishda yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish standart
(an’anaviy) tizimga nisbatan o‘quv jarayonini jadallashtirib, talabada ilmga qiziqishni oshiradi,
ular ijodiy faoliyatini o‘stiradi, bilim berishga differentsial yondashish, olingan bilimlarni
takrorlash, mustahkamlash va nazorat qilishni engillashtiradi, talabani o‘quv
jarayonining
subyektiga aylantiradi.
Ikkinchidan, yangi axborot texnologiyalaridan ta’lim-tarbiya jarayonida quyidagi
shakllarda foydalanish mumkin bo‘ladi:
muayyan pedmetlarni o‘qitishda kompyuter darslari;
kompyuter darslari – ko‘rgazmali material sifatida;
talabalarning guruhli va frontal ishlarini tashkillashtirishda;
talabalarning ilmiy izlanishlarini tashkillashtirishda;
talabalarning o‘qishdan bo‘sh vaqtlarini to‘g‘ri tashkil qilish masalalarini hal yetishda va
h.k.
Mehnat samaradorligining bundan keyingi o‘sishi va farovonlik darajasini ko‘tarish, katta
hajmdagi multimediya axborotini (matn, grafika, video tasvir, tovush, animatsiya) qabul qilish
ishlashga yangi intellektual vositalar va inson mashina interfeyslaridan foydalanish asosidagina
erishish mumkin.
Hozirgi dunyodagi barcha ish joylarining 50% ga yaqin axborotni qayta ishlash vositalari
bilan ta’minlangan.
Jamiyatni axborotlashtirish, yangi axborot texnalogiyalari bilan ta’minlash insonlarning
turli – tuman ma’lumotlarga bo‘lgan ehtiyojini qondirishda muhim o‘rin tutadi.
Inson axborot olami ichra yasharkan, voqea hodisalar jarayonlarning bir – biriga
aloqadorligini, o‘zaro munosabatlari va mohiyatini tashkil yetish, o‘z
hayotidan kelib
chiqayotgan murakkab savollarga ilmiy javob topish maqsadida ko‘pdan - ko‘p dadil va
raqamlarga murojat qiladi.
Axborot tufayli nazariya amalyot bilan birikadi. Amaliyot nazariyasiz, nazariya esa
amalyotsiz mavjud ham bo‘lmaydi, rivojlanmaydi ham.
Mazkur yehtiyoj doim mavjud bo‘laveradi va biror -bir axborotli muhit doirasida
qondiriladi. “Axborotli muhit” tushunchasiga hozirgi kunda
ingformatika masalalarini
o‘rganishda muhim o‘rin egallaydi. Insoniyatni o‘rab turgan muhit o‘z xizmatlariga ko‘ra
turlichadir – tabiiy, siyosiy, ijtimoiy, milliy va oilaviy ruxiy bo‘lishi munkin.
Axborotli muhitning tabiatni tushunishda axborotning bilimga aylanishini o‘rganish katta
ahamiyatga yega. Bir qarashda bir xildek tuyiladi, ammo ular munosabatini chuqurroq
o‘rganishda axborotda bilimning kommunikativ “boshqa vositalar” o‘rtasidagi bog‘liqlik
xususiyati borligini ko‘ramiz.
Jamiyatda odamlar o‘rtasidagi aloqa faktori bo‘limlar o‘rtasidagi “ko‘prik” - bu
axborotdir. Demak, bilimni “o‘zi uchun” axborotga aylantirish mexanizmi axborotli muhitni
vujudga keltirishda alohida o‘rin egallaydi. Qadimda axborotli muhit juda qashshoq bo‘lib, u tor
doiradagi eng kerak va chekli ma’lumotlar majmuasidan iborat edi,
bu hol odamlar orasidagi
bog‘liq doirasini ming yillab chegaralab keladi va odamning jamiyat axborotli muhitidagi xissani
kamaytirib yuboradi.
Bugungi kunda ijtimoiy turli ko‘rinishdagi axborotlar majmuasi keng va rivojlangan
bo‘lib, uning jamiyatda tutgan o‘rni behisobdir.
O‘zgarishlar qog‘ozsiz texnologiya zaruriyatini keltirib chiqaradi. Bu yesa o‘z navbatida,
EHM ning yanada keng rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Axborotli muhitning kelajakda inson
hayotida o‘rni va ahamiyati, bugungi holatdan ancha yuqori bo‘lishi uchun bajarilishi lozim
bo‘lgan vazifalar ko‘lamini kengaytirishni talab yetiladi.
Demak axborotlashtirish
vaqtinchalik tadbiq emas, rivojlanishning zarur vositasidir va
axborotli muhitning hozirgi rivojlanish darajasidagi holatini informatikasiz qo‘llab bo‘lmaydi.
Axborotlarni tez, sifatli yig‘ish, saqlash, qayta ishlash va uzatish kabi vazifalarni bajarishda
hisoblash texnikasining xizmati beqiyos ekaniga ishonch hosil qilmoqda.
Axborot texnologiyalari bir necha turlarga bo‘linadi:
