RNK, DNK ni molekulasida sintez bo‘ladi va DNK zanjirlaridan birini
uchastkasini komplementar nushasi hisoblanadi. RNK ni kimyoviy tarkibini o‘ziga
xosligi
shundan iboratki, RNK DNK molekulasidagi timin o‘rniga uratsil deb
nomlangan azotli asos saqlaydi. Bu ikkala makromolekularni yana bir farqi, DNK
da nukleotid tarkibida dezoksiriboza bo‘lsa, RNK da riboza joylashadi.
Molekulalarni
kattaligi, hujayrada joylanishi va funksiyalari bo‘yicha farqlanadigan
RNK ni har xil tiplari ma’lum. Pastmolekulyar og‘irlikka zga bo‘lgan – transport
RNK (tRNK), hujayradagi umumiy RNK sini 10 % ini tashkil qiladi.
Genetik informatsiyani realizatsiyasi davrida, har bir tRNK ma’lum
aminokislotani o‘ziga bog‘lab oladi va ribosomaga ya’ni oqsil sintez bo‘ladigan
joyga tashib boradi.
Ribosomali RNK (rRNK) hujayra RNK larini 85 % ni tashkil qiladi. rRNK,
ribosomalar tarkibiga kirib, strukturali funksiyani bajaradi. Bundan tashqari, rRNK
ribosomani faol markazini shakllanishida qatnashadi. Ribosomani faol markazida,
oqsil biosintezi jarayonida aminokislotalar molekulalari orasida peptid bog‘lari hosil
bo‘ladi. Informatsion yoki matritsali RNK (mRNK, mRNK),
hujayrada sintez
bo‘ladigan barcha turdagi oqsillarni sintezini dasturlaydi.
1.20-rasm. Ribosomada (A), polipeptid biosintezi jarayonida (D) ishtirok etadigan matritsalik
RNK (5) va transport RNK (G) lar
Ribosomalar er yuzida, bundan 3 mlrd yillar oldin paydo bo‘lgan, eng qadimgi
nanoofabrika deb tan olingan. Odam organizmi o‘zida mana shunga o‘xshagan
nanofabrikalarni birnecha yuz trillionlarini saqlaydi. Ribosomalarda,
hujayra
yadrosidagi iRNK olib kelayotgan loyihalarni nushalari asosida,
organizm uchun
zarur bo‘lgan oqsillarni barchasi sintez bo‘ladi.
