|
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
Pdf ko'rish
|
| bet | 110/352 | | Sana | 23.01.2024 | | Hajmi | 44,19 Mb. | | #143802 |
Bog'liq 46-44-PB
“JOURNAL OF SCIENCE-INNOVATIVE RESEARCH IN
UZBEKISTAN” JURNALI
VOLUME 1, ISSUE 7, 2023. OCTOBER
ResearchBib Impact Factor: 8.654/2023 ISSN 2992-8869
126
Ta’kidlash joizki, Turkistonda jadidichilik harakatining katta ijtimoiy siyosiy
kuch sifatida maydonga chiqishida barcha shart-sharoit va omillar yetilgan edi.
Ayniqsa, o‘lkada millatning dard alamlarini, butun ayanchli, mudhish, fojiali, og‘ir
qismatini o‘z qalbi va vujudidan o‘tkazib, o‘zining butun borlig‘ini, aql-zakovatini,
ongli hayotini erk ozodlik taraqqiyot uchun safarbar etgan ziyolilarning butun bir
yangi avlodi shakllangan edi. Turkistonda jadidchilikning maydonga kelishi va
rivojlanishida Usmonli Turk imperiyasidagi ijtimoiy-siyosiy, madaniy-mafkuraviy
g‘oya va harakatlarning ham ta’siri kuchli bo‘ldi.
Jadidchilik harakatining asoschilari oʻz davri uchun yangicha tafakkur yarata
olishdi. Bunda ochilgan yangi usul maktablarida dunyoviy fanlar oʻtish bilan bir
qatorda yosh avlod ongiga milliy gʻoya tuygʻusini singdirishdi. Jadidchilik dastlab
XIX asrning 80-yillarida Qrimda Ismoilbek Gasprinskiy rahbarligida qrimtatarlar
oʻrtasida vujudga keldi. Jadidchilik harakati namoyandalari oʻzlarini
taraqqiyparvarlar, keyinchalik jadidlar deb atashgan. Oʻsha davrning ilgʻor
taraqqiyparvar kuchlari, birinchi navbatda, ziyolilar mahalliy aholining umumjahon
taraqqiyotidan orqada qolayotganligini va ilm borasida yosh avlodni oʻylagan holda
jamiyatni tubdan isloh qilish zaruriyatini tushundilar. Jadidchilik mohiyat eʼtibori
bilan avvalo siyosiy harakat edi. Keyinchalik Turkiston hududiga keng yoyilishi
orqali koʻplab jadidchilarimiz yetishib chiqdi. Jumladan, jadidchilik otasi deya
taʼriflangan Mahmudxoʻja Behbudiy, Munavvarqori Abdurashidxonov, Ishoqxon
Ibrat, Abdulhamid Choʻlpon, Ubaydullaxoʻja Asadullaxoʻjavev va boshqalar.
Turkistonda jadidchilik harakatining yirik vakillaridan Mahmudxo‘ja Behbudiy
(1871-1919)dir. U tarixda “Turkiston jadidlarining otasi” deb nom olgan.
Mahmudxo‘ja Behbudiy istiqlol uchun kurashning oldingi saflarida borgan
yalovbardorlardan edi. Fayzulla Xo‘jaev Behbudiy haqida bunday degandi:
«Siyosiy, ijtimoiy faoliyati, bilimining kengligi jihatidan o‘sha zamon
Turkistonidagi jadidlar orasida unga teng kela oladigani bo‘lmasa kerak» [3:36].
Marhum sharqshunos olim Laziz Azizzoda «Behbudiyning sobiq Turkiston
o‘lkasining ijtimoiy, madaniy va adabiy rivojidagi o‘rni, roli va ahamiyatiga juda
katta baho berib, uni hatto fransuz ma’rifatparvari Jan Jak Russo, rus inqilobchi
demokratlari
N.G.Chernishevskiy,
Dobrolyubovlar,
tatar
va
ozarbayjon
ma’rifatparvarlari Shahobiddin Marjoniy, Qayum Nosiriy, Mirza Fatxali Oxundov,
Naxafbek Vazirovlar bilan qiyoslagan. O‘zbekistonda Alisher Navoiy, Mirzo
Ulug‘bek kabi buyuk zotlar bilan birga Behbudiyga ham haykal o‘rnatish kerak»
|
| |
