5-ilova
Insert pedagogik texnalogiyasi
3.2. Mavzuni akademik litsey yoki kasb-hunar kollejlarida o’tish yuzasidan
metodik tavsiyalar
Hozirgi kunda ta‟lim jarayonida interaktiv metodlar, innovatsion
texnologiyalar, pedagogik va axborot texnologiyalarini о„quv jarayonida
qо„llashga bо„lgan qiziqish, e‟tibor kundan-kunga kuchayib bormoqda. Bunday
bо„lishining sabablaridan biri, shu vaqtgacha an‟anaviy ta‟limda о„quvchi-
talabalarni faqat tayyor bilimlarni egallashga о„rgatilgan bо„lsa, zamonaviy
V
+
–
?
Insert jadvali:
-ma‟lumotlarni
sistemalashtirishni
(mustaqil o‟qish / ma‟ruza eshitish
jarayonida olingan),uni tasdiqlash,
aniqlashtirish yoki rad etsih; qabul
qilinayotgan
ma‟lumotning
tushunarliligini nazorat qilish , avval
egallagan ma‟lumotni yangisi bilan
bog‟lash
qobilyatlarini
shakllantirishni ta‟minlaydi;
O‟qish jarayonida olingan ma‟lumotlarni
indivudal holda sistemalashtiradilar;
matnda qo‟yilgan belgilar asosida jadval
ustunlarini to‟ldiradilar:
V – “O’zbekistonda mustaqillik yillarida
sud-huquq tizimini takomillashuv tarixi”
mavzusi haqidagi bilimlarimga javob beradi;
“–“ – mavzu yuzasidan bilimlarimga qarama-
qarshi;
+ – mavzu haqidagi yangi ma‟lumotlar;
?
–
mavzu
haqidagi
tushunarsiz
(aniqlashtirish,
to‟ldirishni talab qiladi)
ma‟lumot.
Insert jadvalining tuzilishi va uni to‟ldirish
qoidasi bilan tanishadilar.
50
texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini о„zlari qidirib topishlariga, mustaqil
о„rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham о„zlari keltirib chiqarishlariga
о„rgatadi. О„qituvchi bu jarayonda shaxsni rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi
va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik,
yо„naltiruvchilik funksiyasini bajaradi. Ta‟lim jarayonida о„quvchi-talaba asosiy
figuraga aylanadi.
Innovatsiya (inglizcha innovation) - yangilik kiritish, yangilikdir. Innovatsion
texnologiyalar pedagogik jarayon hamda о„qituvchi va talaba faoliyatiga yangilik,
о„zgarishlar kiritish bо„lib, uni amalga oshirishda asosan interaktiv metodlardan
tо„liq foydalaniladi. Interaktiv metodlar-bu jamoa bо„lib fikrlash, о„zaro harakat
qilmoq deb yuritiladi, ya‟ni pedagogik ta‟sir etish usullari bо„lib ta‟lim
mazmunining tarkibiy qismi hisoblanadi.
Bunday pedagogik hamkorlik jarayoni о„ziga xos xususiyatlarga ega bо„lib,
ularga quyidagilar kiradi:
- о„quvchi-talabaning dars davomida befarq bо„lmaslikka, mustaqil fikrlash,
ijod etish va izlanishga majbur etishi;
- о„quvchi-talabalarni о„quv jarayonida bilimga bо„lgan qiziqishlarini
doimiy ravishda bо„lishini ta‟minlashi;
- о„quvchi - talabaning bilimga bо„lgan qiziqishini mustaqil ravishda har bir
masalaga ijodiy yondoshgan holda kuchaytirishi;
- pedagog va о„quvchi-talabaning hamisha hamkorlikdagi faoliyatini
tashkillanishi.
О„qituvchi va о„quvchi-talabaning maqsaddan natijaga erishishida qanday
texnologiyani tanlashlari ular ixtiyorida, chunki har ikkala tomonning asosiy
maqsadi aniq natijaga erishishga qaratilgan, bunda о„quvchi-talabalarnnng bilim
saviyasi, guruh harakteri, sharoitga qarab ishlatiladigan texnologiya tanlanadi.
Masalan, natijaga erishish uchun balkim, kompyuter bilan ishlash lozimdir, balkim
film, tarqatma material, chizma va plakatlar, turli adabiyotlar, axborot
texnologiyasi kerak bо„lar, bular о„qituvchi va о„quvchi-talabaga bog„liq.
51
О„qituvchi mahorati – bu bevosita pedagogik faoliyatni boshqarishning ustasi
hisoblanadi. Shunday ekan, halqimizda har bir ishning ustasi bо„lganidek
о„qituvchi yoki rahbar mahorati ikki baravar ustalikni talab etadi. Rahbar
mahoratida shaxs psixologiyasini, ta‟lim-tarbiya jarayonini yaxshi bilish muhim
о„rin tutadi
О„qituvchi mahoratining asosiy obekti - bu inson. Ya‟ni о„qituvchi
o‟quvchining shaxsiy ma‟naviy hayotini shakllantiruvchidir. Bunda aql, his-
tuyg„u, iroda, ishonch, ong, tafakkur yuqori darajada bо„lishi lozim.
Men
O‟zbekistonda
mustaqillik
yillarida
sud-huquq
tizimining
takomillashuv tarixi mavzusini eksperiment tariqsida pedagogik amaliyotni o„tash
davrida Toshkent turizm va biznes kollejida amalga oshirdim. Unda quyidagi
ta'lim vositalari hamda pedagogik texnologiyalardan foydalandim: Munozara,
suhbat, “Tushunchalar tahlili”, “Insert” ped texnologiyasi, og‟zaki so‟rov: savol-
javob, tezkor so‟rov.
Natijada amalga oshirilgan dars jarayonida samaradorlikka erishildi sinfdagi
barcha o„quvchilar darsda faol ishtirok etdi va barcha o„quvchilar reyting tizimi
asosida baholandi, so„ngra O‟zbekistonda mustaqillik yillarida sud-huquq
tizimining takomillashuv tarixi xususida testlar tuzib kelish xamda yirik taixiy
sanalarda sodir bo„lgan voqealar haqida qisqacha ma'lumot tayorlab kelish kabilar
uy vazifasi sifatida berildi.
O‟zbekistonda mustaqillik yillarida sud-huquq tizimining takomillashuv
tarixi mavzusi bo„yicha dars jarayonini amalga oshirishda ma'lumotlarni
o„quvchilarga mukammal tarzda tushuntirib berishi uchun darsda samaradorlikka
erishish maqsadida quydagilarga asosiy e'tiborni qaratsa o„qituvchi o„z oldiga
qo„ygan vazifalarni to„laqonli amalga oshirishida yuqori natijalarga erishishi
mumkin.
- avvalambor, o„qituvchi tarixiy voqealarni batafsil o„zining jonli nutqi
orqali bayon qilib berar ekan har bir tarixiy voqealarni tushuntirishda o„qitishning
interfaol usullridan foydalanishi lozim.
52
- tarixiy voqealar haqida ma'lumot berishda voqealarni taqqoslash
maqsadida sinfdagi o„quvchilarni ikki yoki uch guruhga bo„lib, pedagogik
texnologiyalarni qo„llagan holda amalga oshirsa darsda samaradorlikka erishiladi.
- darsga ajratilgan soat inobatga olingan holda asosiy voqealar xususida
qisqa va lo„nda ma'lumot berish kerak.
- ma'lumotlarni umumlashtirganda zamon bilan bog„lash maqsadga
muvoffiq chunki o„quvchilar hozirgi tarixiy voqealar bilan taqqoslash
imkoniyatiga ega bo„ladilar.
- tarixiy voqealarni o„quvchilar ongiga singdirish bilan ularda
mehnatsevarlik, insonparvarlik, mehr va oqibat, g„urur, or-nomus, vijdon,
umuminsoniy qadriyatlarning qadrlash ona yurtga nisbatan g„urur tuyg„ularini
shakllantirishi maqsadga muvoffiq.
53
XULOSA
Mazkur bitiruv malakaviy ishi orqali biz O‟zbekistonda sud hokimyatining
alohida tizim sifatida tashkil topishi hamda uning rivojlanish bosqichlari,
respublikada mustaqillik yillarida sud-huquq tizimini isloh qilish borasida qabul
qilingan me‟yoriy hujjatlar, huquqiy demokratik davlat qurilish jarayonida sud-
huquq tizimining o‟rni, mustaqillik yillarida sud tizimining fuqarolar huquqlarini
himoya qilish borasida amalga oshirilgan chora tadbirlari masalalarini qisman
tahlil qilishga harakat qildik.
O‟zbekistonda sud hokimyati ijtimoiy adolat, huquqiy tartib, qonun
ustuvorligini ta‟minlashga, Konstitutsiya darajasida mustahkam ifodasini topgan
inson huquqlari, erkinliklarini va qonuniy manfaatlarini muhofaza etishga
qaratilgan. Birlashgan Millatlar Tashkilotining yettinchi Kongressi tomonidan
qabul qilingan xalqaro hujjat – “Sud organlari mustaqilligining asosiy prinsiplari”
va boshqa xalqaro xujjatlarda belgilangan odil sudlovga oid demokratik prinsiplar
mustaqil O‟zbekiston Konstitutsiyasida mustahkamlab qo‟yilgan. Ularning kafolati
qator qonunlarda o‟z aksini topgan.
Sud hokimyatning alohida tizimi sifatida tashkil topdi. Sud-huquq
sohasidagi islohotlari ikki bosqichda amalga oshirildi. Sud-huquq sohasidagi
islohotlarning birinchi bosqichi (1991-2000 yillar)da quyidagi ishlar amalga
oshirildi:
jahon tajribasini hisobga olib, birinchi marta mamlakatimizda
Konstitusiyaviy sud va xо„jalik sudlari ta‟sis etildi;
sud jarayonida ayblov va himoyani amalda tengligini ta‟minlash va buning
uchun advokatura mavqeini kо„tarishga qaratilgan tadbirlar ishlab chiqildi;
Jinoyat Kodeksi va Jinoyat Protsessual Kodeksi, Ma‟muriy Javobgarlik
to‟g‟risidagi Kodeks, Fuqarolik Kodeksi, Fuarolik Protsessual Kodeksi,
“Prokuratura
tо„g„risida”gi,
“Sudlar
tо„g„risida”gi,
“Advokatura
54
tо„g„risida”gi, “Advokatlik faoliyatining kafolatlari va advokatlarning
ijtimoiy himoyasi tо„g„risida”gi qonunlar qabul qilindi.
Sud-huquq sohasidagi islohotlarning ikkinchi bosqichi(2001-2010 yillar)da
quyidagi ishlar amalga oshirildi:
sudlar ixtisoslashtirildi, jinoiy jazolar liberallashtirildi, sudda ishlarni kо„rish
muddatlari qisqartirildi;
fuqarolik va jinoiy ishlarni kо„rib chiqishning apellyatsiya tartibi joriy etildi,
kassatsiya tartibi isloh qilindi, sud qarorlari ijrosini ta‟minlashni
takomillashtirishning huquqiy mexanizmlari yaratildi;
yangi tahrirdagi “Sudlar tо„g„risida”gi, “Prokuratura tо„g„risida”gi, “Sud
hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish tо„g„risida”gi qonunlar
qabul qilindi;
Adliya vazirligi huzurida Sud qarorlarini ijro etish, sudlar faoliyatini
moddiy-texnika jihatidan va moliyaviy ta‟minlash departamenti tashkil
etildi.
O‟zbekistonda o„tgan davr mobaynida dastlabki tergov bosqichida sud
nazoratini kuchaytirish, mazkur sohada sud faoliyatini liberallashtirish bo„yicha
ham keng ko„lamli chora-tadbirlar ko„rilganini ta‟kidlash lozim.Bu borada
“Xabeas korpus” institutining joriy etilishi, ya‟ni 2008-yildan ehtiyot chorasi
sifatida qamoqqa olishga sanksiya berish huquqi prokurordan sudga o„tkazilishi
prinsipial qadam bo„ldi.
Mustaqillik yillarida fuqarolar huquqlarini himoya qilish borasida bir qator
ishlar amalga oshirildi. Sud amaliyotiga yarashuv instituti joriy etildi. О„zbekiston
Respublikasida о„lim jazosi jinoiy jazo turi sifatida bekor qilindi. Jinoyatni sodir
etishda gumon qilinayotgan yoki ayblanayotgan shaxslarni qamoqqa olishga
sanksiya berish huquqi sudlar vakolatiga о„tkazildi.
2008-yilda “Advokatura instituti takomillashtirilishi munosabati bilan
О„zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga о„zgartish va
qо„shimchalar kiritish tо„g„risida”gi Qonunning qabul qilinishi bilan prokuror va
55
advokatning tengligi, sud faoliyatining barcha bosqichlarida о„zaro tortishuv
prinsipi belgilandi.
Shuni alohida ta‟kidlash lozimki, sud mustaqilligining konstitutsiyada
belgilab qo‟yilishining o‟zi uni hokimyatning kuchli, qaram bo‟lmagan tarmog‟iga
aylanish uchun yetarli emas. Shuning uchun ham ijtimoiy munosabatlarning barcha
sohasida bo‟lgani kabi sud-huquq sohasini tubdan isloh qilish borasida
mamlakatimizda muayyan ishlar amalga oshirildi.
Ikkinchi chaqiriq O‟zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining oltinchi
sessiyasida mamlakat rahbari I.Karimov sud tizimida amalga oshirilayotgan
islohotlarga baho berib, haqli ravishda ta‟kidlaganidek, “Shubhasiz hayotimizdagi
barcha tarmoq va jarayonlarda amalga oshirilayotgan ijobiy o‟zgarishlar qatorida
huquqni muhofaza qilish sohasida ham joriy qilinayotgan islohotlar o‟zining
samarasi va natijasini bera boshladi. Eng muhimi, bu islohotlar ijtimoiy hayot va
davlat qurilishining demokratik davlat o‟zgarishlar yo‟lida bosqichma-bosqich
amalga oshirilishi ta‟minlandi. Lekin shu bilan birga shuni ta‟kidlashimiz zarurki,
ijtimoiy taraqqiyot odimlari, jamiyatimizda ro‟y berayotgan, uzoqni ko‟zlab
amalga oshirilayotgan demokratik jarayonlar sud-huquq tizimiga joriy qilinayotgan
islohotlarni tanqidiy baholab, ularni yanada chuqurlashtirishni va qat‟iyatlilik bilan
olib borilishini talab etmoqda
1
”.
Shu bilan birga jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida, davlat qurilishi
va boshqaruvi sohasidagi sudning muhim o‟rni va rolini e‟tiborga olib uni yanada
demokratlashtirish zaruriyati nuqtai nazaridan hali qator ishlar amalga oshirilishi
kerak, deb o‟ylaymiz.
Shuningdek, sud islohoti natijasida erishgan yutuqlarni e‟tirof etgan holda
hali sud hokimyatini odamlarning to‟la ishonchini qozonib, demokratik huquqiy
davlatning huquqiy himoya funksiasini amalga oshirishga qodir, mustaqil va qaram
1
O‟zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi 2001-yil 9-son.
56
bo‟lmagan hokimyat tarmog‟iga aylantirish borasidagi izlanishlar davom ettirilishi
kerak.
| 