1
)
universal - h a r xil y u k la rn i tashish g a m o ‘ljallangan
p la tform a
yoki furgonlar;
2
) ixtisoslashtirilgan — bir turdagi
yukni tashishga m o ‘ljaIlangan (samosval, panel tashuvchi, uzun
yuklarni tashuvchi, refrijerator va b o shqalar); 3) maxsus —
avtopoyezd ustiga d o im iy o ‘rnatiigan u sk u n a b o i i s h i m u m k in
( k o ‘c h m a e l e k tr o s ta n s iy a , k o m p r e s s o r m o s la m a s i, t a ’m ir
ustaxonasi).
Tortuvchi kuchning g ‘ildiraklarga
taqsim lanish xarakteriga
qarab avtopoyezdlar quyidagilarga b o ‘linadi:
1
) passiv-avto-
p o y e z d g a u la n g a n p r it s e p , (y a rim p r it s e p la r , ro s p u s k la r)
yetakchi g ‘ildirakka ega b o ‘lmaydi;
2
) aktiv — u la n g an pritsep
(yarim pritsep, rospusk) yetakchi g ‘ildirakka ega.
Y ukning avtopoyezd zvenolariga taqsim lanishiga qarab: a)
y u k m u s ta q il b o T i n a d ig a n a v t o p o y e z d l a r ( p rits e p li a v t o
p o y ezd lar); b) y u k n o m u s ta q il b o ‘lin ad ig an a v to p o y e z d la r
(egarlik av to p o y e z d la r); d) y u k aralash b o ‘linad ig an a v t o
poyezdlar (egarlik tyagach, yarim pritsep va ikki o ‘qli prit-
sepdan iborat avtopoyezd) b o ‘ladi.
11.2. A V TO PO Y EZD G A TA’S IR E T U V C H I
Q A R S H IL IK K U C H L A R I
A v to p o y e z d g a t a ’sir e t u v c h i q a r s h il ik k u c h l a r i o d d iy
avtom obildagidek b o ‘lib,
Pfap, Piap, Pwap, Рул
bilan belgilanadi.
Quyidagi form ulalarni yozishda avtopoyezd
u m u m iy holatda
h a ra k a t qiladi d eb fa raz q ilin ad i. A v to p o y e z d ty a g a c h va
p r i t s e p d a n ib o ra tlig i u c h u n u n i n g g ‘il d ir a s h h a r a k a t i g a
qarshilik kuchi quyidagicha ifodalanadi:
Pfa p = Pft
+ PfP=Ga f c o s a
1 + - ^
Go
(107)
bu yerd a:
A — t y a g a c h g ‘ild ir a k la r in in g g ‘ild ira s h g a
qarshilik kuchi, TV;
Prp -
pritsep g ‘ildiraklarining g ‘ildirashga qarshilik kuchi,
N ;
Gp -
pritsepning u m u m iy og‘irligi, N .
^ _ G
p
Agar
KP
b o ‘lsa,
288
^ G . - Z - c o s a (l + tfp),N;
(108)
bu yerda
Kp —
tyagach (tortuvchi avtom obil) va pritsep
o g ‘irliklari o ‘rtasidagi b o g ‘lanishni k o ‘rsatuvchi koeffitsiyent.
D em ak, avtopoyezdning g ‘ildirashga qarshilik kuchi tyagach
va pritsep o g kirliklari nisbatiga ham bo g ‘liqdir.
Avtopoyezdning balandlikka chiqishiga
qarshilik kuchi
Piap
quyidagicha yoziladi:
, + ^
G.
/lv = ^ + / i p =G, s i n a
= G , s i n a ( l + A:p ).
( 1 0 9 )
Bu yerda:
Pn —
tyagachning balandlikka
chiqishiga qarshilik
kuchi, N ;
Pp —
pritsepning balandlikka chiqishiga qarshilik kuchi,
N .
Avtopoyezdga y o'lning u m u m iy qarshiligi
Py ap
quyidagicha
a n iq lan ad i:
Лир = Лир + Лир = Ga
- / C O S а
( 1 + / Г ) + Ga • sin
a
(1 + K p)
=
= G . ■ у (1+Afp).
(110)
Avtopoyezdga havoning qarshilik kuchi
A vap
ni tyagach va
pritsepga b o ‘lgan havo qarshiliklarini o d d iy q o 's h is h bilan
aniqlash n o t o ‘g ‘ri. C h u n k i avtopo y ezd n in g harakatiga havo
o q im in in g qarshiligi m urakkabdir.
A vtopoyezdga havo qarshiligini
aniqlash u c h u n quyidagi
form ula mavjud:
№ V u.2
13
/Wap = - 5T ^ - L ;
( H D
yy
•
IV —
avtopoyezd u c h u n suyrilik omili, —
5
—.
и
m
A vtop o y ezd n in g tezlanishga qarshilik kuchi quyidagicha
aniq lan ad i:
^ j a p =
^
'
V a p ' ^ a p >
( 1 1 2 )
19 - S . M . Q o d i r o v
2 8 9
bu yerda:
5 = 1
+ с
• Я. + с •
J
ар
ар
kp
lap’
Gap — avtopoyezdning u m u m iy o g ‘irligi, N;
/гР —
avtopoyezdning tezlanishi.
B ula rd an k o ‘rinib turibdiki, av to p o y e z d n in g tezlanishiga
qarshiliklarni aniqlash form ulalari avtom ob illarn ik id an katta
farq qilmaydi. F aq at pritsepning ogNrligi t a ’sirini
hisobga olish
zarur.
