45
Gid shaxsiyatining shakllanishi gid kasbining shakllanishi jarayonida yuzaga
keladi. Gid shaxsiyatiga qo‘yilgan talab uning umumiy tamoyillar va xulq- atvor
me’yorlariga rioya qilishi, aniq g‘oyalarga amal qilishidir.
Shaxsning asosiy
fazilatlariga quyidagilarni kiritish mumkin
:
farosatlik – aql idrok bilan ish tutishi;
mas’ullik – o‘z harakatlari natijasini tushunishi;
shaxsiy obro‘si – o‘z xuquqlarini himoya qilish bilan bog‘liq harakatlari;
individuallik – shaxsiyatining o‘ziga xosligi, takrorlanmasligi.
Gid o‘z kasbining xususiyatidan kelib chiqqan holda faol hayotiy qarashlarini
namoyon etishi va kunlik faoliyatida foydalanishi kerak.
Faol hayotiy qarashlar– shaxsning jamiyat hayotiga qatnashishidir.
Shaxsning hayotiy qarashlari uning jamiyat, mehnat, davlat va xususiy mulkka,
boshqa shaxslarga va o‘ziga bo‘lgan munosabatida namoyon bo‘ladi. Shaxsning
hayotiy qarashlari faolligini baholashda barcha jamoaviy, mehnat, g‘oyaviy –
ommaviy faollik turlari inobatga olinadi.
Gidni
ijobiy tavsiflovchi bilimi, malakasi, ko‘nikmasi eng avvalo, unga
topshirilgan ishni bajara olishi qobiliyatiga asoslangandir. Gidlarni o‘qitish
jarayonida uslubchilar ularning yangi ekskursiya mavzusini tayyorlashi, referat
yozishi, kurslarda ma’ruza o‘qishi, marshrutlarda ekskursiya o‘tkazishi,
uslubiy
yo‘riqlarni tanlashi kabi ishlarni qila olishi uchun zaruriy qobiliyatlari mavjudligini
inobatga olishadi.
Gidning asosiy faoliyati ekskursiya xizmatini tayyorlash va o‘tkazishdir.
Ekskursiya xizmati tayyorlash 3 qismga bo‘linadi:
1. Individual matnni tayyorlash;
2. Metodik ishlanma talablarini eslab olish;
3. Marshrutni yodda tutish.
Ekskursiya xizmatiga tayyorgarlik ko‘rish jarayonida gid o‘z-o‘zini
tekshirishi uchun taxminan quyidagi savollarga javob izlaydi: Ob’ekt oldida
mavzuning rejalarini yoritishda hikoyani nimadan boshlayman? Qanday qilib
46
ko‘rish orqali rekonstruksiyalash usulini yaxshiroq qo‘llashim mumkin? Gid
mavzuni qay darajada o‘zlashtirib olganidan qat’iy nazar,
u har safar tayyorgarlik
ko‘radi. Tayyorgarlik bosqichining muvaffaqiyati gid shaxsiyatining individual
xususiyatlariga, ya’ni zaruriy ishlarni bajarishdagi tezkorlik va tashkilotchilik
qobiliyatiga bog‘liq. «Tayyorgarlik» tushunchasiga ruhiy tayyorgarlik ham kiradi.
Bunda o‘z bilimiga ishonish, ya’ni ekskursiya xizmatini yuqori saviyada
o‘tkazishiga, ekskursantlar ko‘rganidan
va eshitganidan mamnun, xursand
bo‘lishiga ishonchidir.
Har bir pedagogda xos bo‘lgani kabi gidga ham 4 turdagi qobiliyat xosdir:
konstruktivlik
tashkilotchilik
kommunikativlik
tahlil qilish.
Konstruktivlikqobiliyati ekskursiya xizmati ma’lumotlarini tanlash va to‘g‘ri
rasmiylashtirish, uni tushunarli va ishonchli yetkazish, zaruriy hollarda ekskursiya
rejasini, uslubiy yo‘riqlardan foydalanish tartibini qayta ko‘ra olish kabilarda o‘z
ifodasini topadi va gid fikrlash qobiliyatining asosi hisoblanadi.
Tashkilotchilik qobiliyati ekskursiya guruhini boshqara olish, ularning
e’tiborini kerakli ob’ektga yo‘naltirish, turistlar
va ekskursantlar uchun
tasdiqlangan dasturlardagi xizmatlarning bajarilishida o‘z ifodasini topadi.
Kommunikativlik qobiliyati ekskursiya guruhi bilan ishlaganda o‘zaro iliq
munosabat o‘rnatish, ekskursiya xizmati davomida ushbu muhitni saqlash, marshrut
jarayonida avtobus haydovchisi, ko‘rgazma, muzey ishchilari, uslubiy to‘garak
rahbarlari, boshqa gidlar, turistik guruh rahbarlari bilan o‘zaro to‘g‘ri
munosabat
o‘rnatish jarayonida namoyon bo‘ladi.
Tahlil qilish qobiliyati o‘z ishini tanqidiy tahlili, o‘tkazgan ekskursiya
xizmati sifatini, metodik usullarni qo‘llashning samardorligini ob’ektiv baholashida
namoyon bo‘ladi.
47
Ta’kidlab o‘tilgan qobiliyatlar hamma gidlarga ham uchramaydi. Gid
qobiliyatini rivojlantirishda kurslardagi o‘qishlar, uslubiy to‘garaklardagi ishlar,
ob’ektlar oldidagi mustaqil mashg‘ulotlar, ekskursiyani o‘tkazish uslubi va
texnikasini chuqur o‘rganish muhim rol o‘ynaydi.
