1.-rasm. Maydalash usullari
a — ezib maydalash; b — yorish; v — sindirish; g — kesish; d — arralash;
e — ezgilab maydalash; j — urib maydalash; z — erkin tushish.
Yorishda – jismning bosim ko‘p ta'sir qilingan joyi yoriladi.Hosil bo‘lgan zarrachalar bir-
biriga o‘xshash bo‘lsa
ham shakli, kattaligi jixatdan bir-biriga yakin bo‘ladi. .
Sindirishda — egiltiruvchi kuchlar ostida jism parchalanadi.
Parchalanishdan hosil bo‘lgan zarrachalar kattaligi va shakli jixatidan turlicha bo‘ladi.
Kesish va arralashda - jismlarni belgilangan kattalikda va shaklda maydalash mumkin.
Yanchishda - jism siqiluvchi, cho‘zuvchi, kesuvchi, ezuvchi kuchlar ta'sirida maydalanadi.
Bunda mayda kukunga o‘xshash mahsulot hosil bo‘ladi.
Urilganda - mo‘ljalga olib urilganda yorilgandagi kuch ta'siri
qaytarilib jism yorilishi
mumkin, umuman urilishda ezish ta'sir kuchi bilan maydalanadi. Dori moddalari fizik jixatdan
maydalangan, qattiqlik jixatdan o‘rta qattiqlikdagi qovushqoq jismlar bo‘lganligi sababli (xox
kristal, xox amorf modda bo‘lsin) ularni maydalashda yanchish va ezish usulidagi kuchlar
ta'siridan foydalaniladi.
Ezish va ishqalash modda zarrachalarini maydalash bilan birga ularni o‘zaro yaxshi
aralashishini ham ta'minlaydi. Bu esa murakkab kukunlarni tayyorlashda ayniqsa qo‘l keladi.
Hozirgi kunda elaki dorilar tayyorlashda ularni maydalash va aralashtirish uchun
dorixonalarda qadimdan ma'lum bo‘lgan hovonchadan (
mortaria) foydalaniladi (1.2.-rasm).
Bizni elaki dori texnologiyasini o‘rganish bo‘yicha qilingan ishlarimiz asosida olgan natijalar
shuni ko‘rsatadiki,
ularning maydalik darajasi, maydalash usullari, aralashtirish usuli uning
sifatiga biosamaradorligiga ta'sir etuvchi omil hisoblanadi. Shu sababdan bu texnologik jarayon
va maydalik darajasini ham tarkibi turiga qarab me'yorlashtirish kerak. Ularning maydaligi 0,1-
0,3 mm oraligida bo‘lishi mumkin. Dorixatlarda ko‘p ishlatiladigan
elaki dorilarni murakkab
tarkiblaridan dorixonada yarim fabrikatlar tayyorlab qo‘yish mumkin. Bunda elaki dorilar tarkibi
o‘rganilib uning ko‘p uchraydigan ma'lum bir qismi yarim fabrikat holida tayyorlansa bo‘ladi.
Elaki dorilar tarkibini draje holida ham tayyorlash mumkinligi G. S. Yusupova tomonidan
ko‘rsatilgan.
Hovonchalar har xil o‘lcham va shaklda chiqarilib, chinni, agat, latundan yasaladi.
Kundalik amaliyotda eng ko‘p ishlatiladigani chinni hovonchadir. Chinni hovonchalar 7 xil
hajmda chiqariladi. Chinni hovonchalar yuza
tomonidan sillik, ichi esa govak va notekis bo‘ladi.
