8
I. ELEKTROTEXNİKİ MATERİALLAR
1.1.
Elektrotexnikanın inkişafında materialların rolu
Elektroenergetikanın inkişafı ilə eyni zamanda,
elektrotexnikanın bu və ya digər məsələlərinin həlli üçün
lazım olan yeni elektrotexniki materialların işlənilməsi və
fasiləsiz olaraq təkmilləşdirilməsi baş vermişdir.
1802-ci ildə akademik V.V. Petrov tərəfindən yığılmış
böyük batareyanın hazırlanmasını nisbətən güclü elektrik
enerji
mənbəyinin
yaradılması
üçün
elektrotexniki
materialların ilk təcrübi istifadəsi hesab etmək olar. Bu
batareyada elektrik hərəkət qüvvəsi müxtəlif metallardan
hazırlanmış lövhələr arasındakı kontakt potensiallar fərqi
hesabına yaradılmışdır. Akademik V.V. Petrov, elektrolitdə
hopdurulmuş kağız ara qatı qoyulan mis və sink lövhələrdən
istifadə olunmuş bu batareyanın köməyilə dünyada ilk dəfə
olaraq, elektrik qövsü almışdır. Alimlərdən P.A. Şillinq
elektromaqnit teleqrafın, ixtiraçı A.N. Lodiqin közərmə
lampasının və P.N. Yabloçkov elektrik şamının kəşfində
müxtəlif elektrotexniki materiallardan istifadə etmişlər.
Elektrotexnikanın
və
elektrotexnika
sənayesinin
yüksəlişi keyfiyyətli elektrotexniki materiallar sənayesinin
kəskin inkişafı problemini vacib məsələlərdən biri kimi
sonrakı
dövrlərdə
daimi
irəli
sürmüşdür.
Elektrik
avadanlığının istehsalında, xüsusilə yeni yaradılan materiallar,
bir çox mühəndis məsələlərinin həllində əsas qovşaqlardan biri
hesab edilir. Burada əsas rol elektrotexniki materiallara
məxsusdur.Elektrik avadanlığının konstruktiv detal və
hissələrinin hazırlanmasında konstruksiya materialları istifadə
9
edilir. Müasir elektrik avadanlığı çoxlu sayda müxtəlif
detallardan ibarət olan mürəkkəb qurğudur və bu detalların
hazırlanmasında müxtəlif materialların geniş qarışıqlardan
istifadə olunur. Bu materiallar müəyyən elektrotexniki,
mexaniki, kimyəvi xüsusiyyətlərə malik olurlar və bu
xüsusiyyətlər onların kimyəvi tərkibindən, quruluşundan, həm
də xarici energetik təsirlərin, məsələn elektrik sahəsinin
gərginliyi və tezliyi, temperatur və s. intensivliyindən asılıdır.
Elektrik avadanlığını layihələndirmək, istehsal etmək,
habelə onu istismar etmək üçün, elektrotexniki və konstruktiv
materialların əsas xassələri haqqında biliklərə malik olmaq,
elektrotexniki material elektrik və maqnit sahələrində
yerləşdirilərkən orada baş verən fiziki prosesləri dərk etmək,
materialın kimyəvi tərkibinin və quruluşunun bu proseslərlə
əlaqəsini bilmək lazımdır. Ona görə də materialşünaslıq
elminin əsas məsələlərinə aşağıdakılar daxildir:
1.
Elektrik, maqnit və ya istilik sahəsi, mexaniki gərginlik
materiallara təsir etdikdə, onlarda baş verən əsas fiziki
prosesləri öyrənmək;
2.
Materialların elektrik, mexaniki və digər xassələrinin
onların kimyəvi tərkibi və quruluşundan asılılığını
öyrənmək;
3.
Elektrik avadanlığının istehsalı, təmiri və istismarında ən
geniş tətbiq olunan materiallarla tanış olmaq, onların
xassələrini öyrənmək.
Elektrik avadanlığı üçün material seçəndə təkcə onların
elektrofiziki xarakteristikaları deyil, həm də fiziki-mexaniki və
kimyəvi xüsusiyyətləri, mexaniki möhkəmlik, bərklik,
qızmaya davamlılıq, hidroskopiklik və s. də nəzərə alınmalıdır.
10
Göstərilən
xarakteristikalarla
yanaşı materialların
seçilməsində iqtisadi məsələlər də böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Xassələri bütün istismar-texniki tələbləri ödəyən yüksək
keyfiyyətli elektrotexniki və konstruktiv material seçilməsi ilə
yanaşı, materialın digər ölkədə istehsal olunması ucuz, nadir
tapılan olması, hazırlanması ucuz başa gəlməsi olmaqla
texnoloji prosesin mürəkkəb olmaması da əsas şərtlərdəndir.
|
