127
Deformasiya istilik genişlənməsi, maqnit və elektrik
sahələrinin, həmçinin xarici mexaniki qüvvələrin təsirinin
nəticəsi ola bilər.
Bərk kristallik cisim mexaniki deformasiya olunduqda
atomlararası məsafənin artması və ya azalması (dartılma və ya
sıxılma) nəticəsində yükdaşıyıcıların konsentrasiyası və
yürüklüyü dəyişir. Bu da, öz növbəsində, kristalın elektrik
keçiriciliyinin dəyişməsinə səbəb olur.
3.14. Lüminessensiya Lüminessensiya - cismin verilmiş temperaturda istilik
şüalanmsından əlavə baş verən və sürəkliyi 10
-10
san. böyük
olan şüalanmasıdır. Lüminessensiya alınma qabiliyyətinə malik
maddələr
lüminaforlar
adlanır.
Kristallik
qeyri-üzvi
lüminaforlara kristallofosfor deyilir. Yarımkeçiricinin keçirici
zonasında lokal səviyyələr yaradan materialın işıqlanmasını
təmin edən aşqar atomları lüminessensiya aktivatorları adlanır.
"Lüminessensiya" anlayışının özü ilk dəfə Y. Videman
tərəfindən təklif olunmuşdur.
Lüminessensiya tarazlıqda olmayan proses olduğundan,
onu yaratmaq üçün materialı müxtəlif həyacanlaşdırma yolu ilə
termodinamik
yarazlıq
halından
çıxarmaq
lazımdır.
Lüminessensiya xarici təsirlərdən yaranır. Həyacanlaşdırmanın
növündən asılı olaraq lüminessensiyanın fotolüminessensiya,
katodolüminessensiya, elektrolüminessensiya, radiolümine-
ssensiya, xemiolüminessensiya kimi növləri mövcuddur.
Fotolüminessensiya - işığın təsiri ilə yaranır və
Stoks -
Lommel qanununa tabedir. Belə ki, bu qanuna görə şüalanma
spektrinin maksimumu udulma spektrinin maksimumuna
128
nəzərən uzun dalğalara tərəfə sürüşür. Həyacanlandırıcı işığın
enerjinin bir hissəsi istiliyə çevrilir. Yüksək optik sıxlığa malik
lazer şüaları vasitəsi ilə həyəcanlaşma yaratdıqda Stoks-
Lommel qanunundan kənara çıxmalar müşahidə olunur. Belə
lüminoforlar antistoks lüminoforları adlanır və onların köməyi
ilə infraqırmızı lazer şüalarını görünən şüalara çevirmək olur.
