11
2-rasm.
Taxtalarni taxlash:
a –
yashirib;
b – bir-biridan qochirib;
d – reykalar ustiga.
Yog‘ochlar va ularga ishlov berish, turlarga
ajratish va xususiyatlarini aniqlash
Yog‘och turlari ular olinadigan daraxtlarga qarab farqlanadi. Har
bir daraxtning yog‘ochi bir-biriga nisbatan qattiq-yumshoqligi, og‘ir-
yengilligi, zichligi, turli ta’sirlarga chidamliligi, ishlov berishga qulayligi,
ko‘rinishi, rangi va boshqa belgilari bilan farqlanadi. Yog‘och olinadigan
daraxtlar ignabargli va yaproqli (bargli) turlarga ajratiladi. Ignabargli
daraxtlarga qarag‘ay, tilog‘och, archa, kedr kiradi.
Bu daraxtlarning
har biri o‘z navbatida bir necha turlarga bo‘linadi. Masalan, dunyoda
qarag‘ayning 100 ga yaqin turi, pixtaning 40 ga yaqin, tilog‘ochning 20
dan ortiq, archaning 45 ga yaqin, kedrning 4 ta, sarvning 20 ga yaqin,
tisning 10 ga yaqin turi ma’lum.
Qarag‘ay, tilog‘och kabi daraxtlardan asosan turli o‘lchamlardagi
taxtalar, to‘sinlar, reykalar tayyorlanadi. Bunday yog‘och materiallardan
imoratlarning zarur qismlarini yasash, eshik
va derazalar hamda boshqa
turli yog‘och buyumlar tayyorlashda foydalaniladi.
Ignabargli daraxtlardan yumshoq, yaproqli daraxtlardan qattiq
va mo‘rt yog‘och olinadi. Ulardan imoratsozlikda va turli buyumlar
yasashda foydalaniladi. Masalan, terakning bir turi bo‘lgan tog‘terak
yog‘ochidan gugurt, chang‘i, bochkalar tayyorlashda foydalaniladi.
Ignabargli daraxtlardan olingan yog‘ochlar qurilish va duradgorlik
ishlarida asosiy material hisoblanadi. Uning
afzalliklari quyidagilardan
a)
d)
b)
12
i
borat: ignabargli yog‘ochlarning tarkibida smolali moddalar bo‘lgani
uchun uzoq vaqt xizmat qiladi, chirimaydi. Ignabargli o‘rmonlar bargli
o‘rmonlarga qaraganda ko‘p maydonni egallagan. I
gnabargli yog‘ochlar
bargli yog‘ochlarga qaraganda yengil bo‘lgani uchun bir joydan
ikkinchi joyga tashish oson. Ignabargli daraxt yog‘ochlari bargli daraxt
yog‘ochlaridan yumshoq bo‘lgani uchun ularga ishlov berish ham oson
(3-rasm, a). Ignabargli daraxtlarning tanasi to‘g‘ri, silliq bo‘lib, ulardan
sifatli xoda tayyorlanadi. Qurilish va duradgorlik ishlarida ignabargli
daraxt yog‘ochlari bilan bir qatorda bargli daraxt yog‘ochlari ham
ishlatiladi. Masalan, eman, shumtol, arg‘uvon, terak, chinor, zirk va
boshqalar. Eman
daraxtining zichligi yuqori, puxta va qattiq, chiroyli
teksturali, nam ta’siriga chidamliligi bilan boshqa yog‘ochlardan ajralib
turadi (3-rasm, b).
Har qanday yog‘ochning ishlatilishi
uning fizik va mexanik
xossalariga, ishlatilish sharoitiga, miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Texnikaning
taraqqiy etishi natijasida yog‘och materiallardan foydalanish sohasi da
doimiy o‘zgarishlar ro‘y bermoqda. Yog‘och asosiy qurilish materiali
hisoblanadi. Qurilish inshootlarida yig‘ma temir
beton konstruksiyalarning
ishlatilishi yog‘ochga bo‘lgan ehtiyojni ancha kamaytiradi. Shunga
qaramasdan, selluloza sanoatida ham yog‘och hozirgi vaqtda asosiy
material hisoblanadi.
