8
Yog‘ochning namligi laboratoriya sharoitida, asosan,
ikki usulda
uning nam va quritilgan holdagi oralig‘ini o‘lchash yoki namlikni
o‘lchaydigan asbob elektr nam o‘lchagich yordamida aniqlanadi.
Yog‘och namligini tortish yo‘li bilan aniqlash uchun taxta yoki
gullarning uchidan 0,5
sm qismi kesib tashlanadi, qolgan qismidan
10–15
mm qalinlikda butoqsiz va biron nuqsonsiz namuna arralab
olinadi. Uni tozalab, texnik tarozida 20
mg aniqlik bilan tortiladi. So‘ng
quritish pechida
+100+105
0
C haroratda quritiladi. Namuna birinchi
marta olti soatdan so‘ng tortiladi, undan keyingi o‘lchashlar har 2 soat-
da takrorlanadi. Quritish namunaning og‘irligi o‘zgarmay qolguncha
davom etadi. Yog‘ochning namligi undagi
suv miqdorining mutlaqo
quruq yog‘och oralig‘iga yoki zichligiga nisbatan aniqlanib, foizlarda
ifodalanadigan kattalikdir.
Yog‘och namligini aniqlashning ikkinchi usulida yog‘och namligi
nam o‘lchagich yordamida qisqa vaqt ichida aniqlanadi.
Asbobning ishlash prinsipi yog‘ochning elektr o‘tkazuvchanligiga
asoslanadi. Yog‘ochning namligi qancha yuqori bo‘lsa, u elektr
tokini shuncha yaxshi o‘tkazadi. Mutlaq quruq yog‘och elektr tokini
o‘tkazmaydi.
Yog‘och quritilganda avval undagi erkin suv, so‘ng gigroskopik suv
bug‘lanadi. Yog‘ochlar tabiiy va sun’iy usullarda, masalan, ochiq havoda,
ildizda, yopiq
xonalarda, maxsus jihozlangan kameralarda qizdirilgan
havo bilan quritiladi. Ochiq havoda quritish usulida quritilishi lozim
bo‘lgan yog‘och materialni ochiq havoda to‘g‘ri saqlashdan iborat
bo‘lib, bunda yog‘och havo ta’sirida sekin-asta quriydi.
Yog‘ochni tabiiy va sun’iy usulda quritish quyidagi ketma-ketlikka
asoslangan: Quritilayotgan yog‘och atrofidan, oralaridan esgan shamol
yog‘och tarkibidagi namlikni olib ketadi.
Havo oqimi qancha kuchli
bo‘lsa, yog‘och shuncha tez quriydi.
Yog‘ochlarni quritishda
quritish tartibi katta ahamiyatga ega.
Haroratni, namlik va havo oqimini boshqarish bilan yog‘ochning
yorilmasdan, tob tashlamasdan qurishini ko‘rish mumkin.
9
Yog‘och materiallarini tabiiy holda quritish va saqlash davlat
standartlariga muvofiq bajariladi. Tabiiy quritilgan yog‘ochlar to‘g‘ri
holda saqlanadi. Bunda:
Yog‘och saqlanadigan joy maydonining atrofi va usti nishab bo‘lib,
yog‘ingarchilik suvlari to‘planmasligi kerak.
Yog‘och materiallari tagida va atrofida payraha, arra qipig‘i, chirigan
tarasha yoki daraxt po‘stlog‘i va boshqa chiqindilar bo‘lmasligi kerak.
Yog‘och saqlanadigan ombor yoki imoratlar asosiy binolardan
kamida 50
m uzoqlikda bo‘lib, panjara yoki sim to‘siq bilan o‘ralgan
bo‘lishi lozim.
Yog‘och materiallar maxsus poydevorga o‘rnatilgan taglikka
taxlanishi zarur. Ularning shu tarzda taxlangan turi yog‘och g‘arami
deb ataladi.
Yog‘och taxlamlari
ostiga qo‘yiladigan yog‘och
taglik chirishga
qarshi moddalar bilan ishlanishi kerak.
Tagliklar yog‘och g‘aramlarning turi, o‘lchamlariga qarab tayyor-
lanib, balandligi 50
sm dan kam bo‘lmasligi kerak.
Bargli daraxtlardan tayyorlangan taxta materiallar uzunligi 1,5–
2
m, balandligi 8–11
m qilib taxlanadi. Taxtalar orasiga sifati past
yog‘ochlardan qistirma qo‘yib ketiladi. Taxtalar orasiga qo‘yiladigan
pona yog‘och g‘arami osti to‘sinining ustiga bir yo‘nalishda tik
joylashtirilib boriladi.
Bargli daraxt yog‘ochlaridan tayyorlangan taxtalar 5–10
sm oraliqda
taxlanadi. Yog‘och taxlamining balandligi, tagligining kengligiga qarab,
6
m dan oshmasligi kerak.
Taxtalarni yog‘ingarchilik va quyosh ta’siridan saqlash maqsadida
yog‘och taxlamlarning usti sifati past taxtalar bilan nishab qilib
yopiladi. Shuningdek, taxtalarni taxlashda yuqori qavatdagi taxtalar
pastki qavatdagilarga soya beradigan qilib taxlanadi. Tabiiy
quritish
materiallarining
qalin-yupqaligiga, yog‘och turiga, namligiga, haro-
ratiga, yil fasllariga qarab 7 kundan 70 kungacha, ba’zan yil bo‘yi
davom etadi (1-rasm).
10
Yog‘ochlarni tabiiy holda quritish eng oddiy, oson va arzon usul
hisoblanadi. O‘quv ustaxonasida ishlatiladigan yog‘och materiallari ham
ko‘pincha tabiiy usulda quritiladi. Buning uchun quritiladigan yog‘och
materiallar maktab sharoitiga qarab bostirmalarda, ombor, chordoqlarda
maxsus tagliklar ustiga taxlab saqlanadi (2-rasm). Qish faslida yog‘och
materiallar tezroq qurishi uchun ulardan keragicha qirqib olinib, o‘quv
ustaxonalarida saqlanadi, ba’zan isitish tarmog‘idagi batareyalar ustiga
yoki pechkalar yoniga terib qo‘yiladi. Yog‘ochlarni sun’iy quritish
kameralarda olib boriladi. Bu usulda quritiladigan material kameraga
terib taxlanadi va issiq havo yuboriladi. Kamerada quritish tabiiy
quritishga qaraganda qator afzalliklarga ega.
Kamerada yog‘och juda qisqa vaqt ichida quriydi va katta maydonni
talab etmaydi. Kamerada yog‘ochni xohlagan namlik darajasigacha
quritish mumkin. Kamerada haroratning yuqori bo‘lishi tufayli chirituvchi
zamburug‘lar rivojlanmaydi.
Yog‘ochlar kamerada quritilganda yorilish va tob tashlashning oldi
olinadi. Haroratning yuqori bo‘lishi natijasida ignabargli yog‘ochning
smolasi qotib qoladi, u keyinchalik buyum sirtiga chiqmaydi.
