Kirish
Bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligi. Mamlakatimizda bozor
iqtisodiyoti shakllanishi, iste’mol talabiga oid yangi muammolarni kelib
chiqishiga sabab bo’ladi. Bozor munosabatlariga o’tish bozor ishtirokchilariga
yangi talablarni qo’ymoqda – ularni ma’lum iste’mol talabi uchun foydalanilgan
mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotishga majbur qilmoqda.
O’zbekiston Respublikasining ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotiga
bosqichma-bosqich o’tishiga asoslangan hozirgi siyosati korxonalar, firmalar va
tashkilotlar faoliyatini samarali tashkil qilish, ularning ichki va tashqi iqtisodiy
munosabatlarining bozor talablariga moslashtirish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
«Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi hamon davom etayotganiga
qaramasdan, hisobot yilida yalpi ichki mahsulot 8 foiz, sanoat mahsulotlari ishlab
chiqarish hajmi 8 foiz, qishloq xo’jaligi mahsulotlari qariyb 7 foiz, qurilish-
montaj ishlari hajmi salkam 18 foizga oshdi.
Yillik byudjet yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0,1 foiz profitsit bilan
bajarildi. Inflyatsiya darajasi 5,6 foizni tashkil qildi, ya’ni prognoz ko’rsatkichlari
doirasida bo’ldi.
Xalqaro miqyosda katta nufuzga ega bo’lgan Jahon iqtisodiy forumi
reytingiga ko’ra, O’zbekiston 2014-2015 yillardagi rivojlanish yakunlari va
2016-2017 yillarda iqtisodiy o’sish prognozlari bo’yicha dunyodagi eng tez
rivojlanayotgan beshta mamlakat qatoridan joy olgani albatta barchamizga
mamnuniyat yetkazadi.
Aholi daromadlarining ortishi natijasida ichki iste’mol talabi kengaymoqda.
Chakana savdo aylanmasi bir yilda 15 foizdan ziyod, pullik xizmatlar hajmi esa
10,8 foizga o’sdi.
Aholining uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar bilan ta’minlanish
darajasida ham sifat o’zgarishlari ro’y berdi. Bugungi kunda ushbu tovarlarning
aksariyati mamlakatimizda ishlab chiqarilmoqda. Xususan, har 100 oilaning 42
tasi engil avtomobillarga ega bo’lib, bu besh yil avvalgi ko’rsatkichdan 1,5
4
barobar ko’p, 47 ta oila shaxsiy kompyuterlar bilan ta’minlangan va bu davrda
o’sish 3,9 barobarni tashkil etdi. Shuningdek, har 100 ta oiladan 31 tasi
konditsionerga ega yoki bu boradagi o’sish 1,7 barobarga teng, har 100 ta oilaga
234 ta mobil telefon to’g’ri kelmoqda yoki bu sohadagi o’sish 1,6 barobarni
tashkil etmoqda.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti homiyligida mustaqil tashkilotlar guruhi va
xalqaro ekspertlar ishtirokida 2015 yilda 158 ta davlatda «Dunyoning eng baxtli
mamlakatlari» degan mavzuda tadqiqot o’tkazildi. Har qaysi mamlakatning o’z
fuqarolarini baxtli hayot bilan ta’minlash qobiliyatini ifoda etadigan ushbu indeks
bo’yicha O’zbekiston 44-o’rinni egalladi. Aytish joizki, yurtimiz 2013 yilda bu
reytingda 60-o’rinda edi.
Ta’kidlash kerakki, iqtisodiyotning etakchi tarmoqlarida tarkibiy
o’zgarishlarni amalga oshirish va bu sohalarni diversifikatsiya qilishga
qaratilayotgan ulkan e’tibor eksport hajmi, uning tarkibi va sifatiga ijobiy ta’sir
ko’rsatdi.
Jahon bozorlarida raqobat tobora kuchayib borayotgan bugungi sharoitda
iqtisodiyotimizning raqobatdoshligini tubdan oshirish, eksportga mahsulot
chiqaradigan korxonalarni qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish, fermer xo’jaliklari,
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining eksport faoliyatidagi
ishtirokini har tomonlama rag’batlantirish ustuvor ahamiyat kasb etadi.
Aynan ana shu sohalarda hali foydalanilmagan ulkan imkoniyat va salohiyat
ko’p. Eksportga mahsulot chiqaradigan sanoat korxonalaridan farqli ravishda
kichik biznes sub’ektlari va fermerlar o’z mahsulotlarini eksport qilishdan olgan
valyuta tushumlarining 50 foizini banklarga sotish majburiyatidan ozod qilingani
va ularning eksportga mahsulot yetkazib berishdan, avvalo, o’zlarining
manfaatdor bo’lishini e’tibordan chetda qoldirmasligimiz darkor.
Birinchi navbatda, eksportga mahsulot chiqaradigan korxonalar uchun
taqdim etilayotgan imtiyozlar tizimini yana bir marta tanqidiy ko’rib chiqish,
bojxona tartib-taomillarini yanada soddalashtirish, ularni amalga oshirish
muddatlarini qisqartirish va tashqi savdo operatsiyalarini bajarish uchun tariflarni
5
pasaytirishga doir qo’shimcha choralar ko’rish lozim. Mahsulot eksporti bilan
bog’liq barcha hujjatlar va ruxsat berish tartib-taomillarini rasmiylashtirishning
elektron shaklini keng joriy etish kerak.
Bu masalalarni hal etishda Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo
vazirligining qayta tashkil etilgan tuzilmalari zimmasiga jiddiy mas’uliyat
yuklanadi.
Bugungi kunda ana shu tuzilmalar eksportni muvofiqlashtirish va eksport
faoliyatiga yangi ishtirokchilarni jalb qilish, yurtimizda ishlab chiqarilayotgan
mahsulotlarni eksportga yetkazib berish ko’lamini kengaytirish va yangi
bozorlarga kirib borish uchun mas’uldir.»
1
Prezidentimizning ushbu ma’ruzasida belgilab berilgan O’zbekiston
iqtisodiy rivojlanishning yuqori va barqaror sur’atlarini, samaradorligini hamda
makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlash, bank-moliya tizimining barqarorligini
oshirish, strategik ahamiyatga molik loyihalarni amalga oshirish uchun faol
investitsiya siyosatini olib borish, xalqimizning hayot darajasi va farovonligini
yanada oshirish borasidagi vazifalarni to’liq va samarali amalga oshirish eng
avvalo jamiyatimiz a’zolari tomonidan ularning mazmun-mohiyatini teran va
chuqur anglab etilishini taqozo etadi.
Iqtisodiyotda erishilgan yutuqlarimizni yanada mustahkamlash uchun
mamlakatimizda bozor islohotlarni jamiyat miqyosida yanada chuqurlashtirish
hamda erkinlashtirish zarur. Ana shundagina butun mamlakatni modernizatsiya
qilish zaminida aholi turmush darajasini yuksaltirish mumkin bo’ladi.
Korxona faoliyati avvalo bozorni bilishga, oxirgi natijani bashorat qila
olishga to’g’ridan to’g’ri bog’liq bo’lgan xo’jalik faoliyati asosiy yo’nalishlarini,
oxirgi foyda miqdorini baholagan holda bozorga mo’ljallanadi. Bozor
qonunlarini bilmaslik korxona egasini moliyaviy inqirozga olib keladi, yoki
aksincha kim o’z vaqtida bozorning istiqboliga taraqqiyotni oldindan bashorat
qila olsa ular o’z imkoniyatlarini shunga yo’naltirsa, xo’jalik faoliyatlarining
1
Islom Karimov. Bosh maqsadimiz – mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni,
iqtisodiyotimizda tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka
yanada keng yo’l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir.//Xalq so’zi, 2016 yil 16 yanvar, N11 (6446)
6
yuqori samaradorligi ta’minlanadi.
Mamlakatimiz Prezidenti I.A. Karimov shunday ta’kidlagandilar:
«Korxonalarni korporativ boshqarish bo’yicha ilg’or xalqaro tajribani o’rganish
asosida aktsiyadorlik jamiyatlarining yangi namunaviy tuzilmasi ishlab chiqildi
va tasdiqlandi. Shu tariqa, zamonaviy korporativ boshqaruv tizimi talablarini
inobatga olgan holda, Lavozim va kasblarning yangi klassifikatori ishlab chiqildi
va tasdiqlandi, unga bozor iqtisodiyoti talablariga mos keladigan 566 ta yangi
toifa kiritildi.
Ana shu klassifikator asosida rahbarlar tarkibi attestatsiyadan o’tkazildi.
Rahbar kadrlarning korporativ boshqaruvning zamonaviy usul va printsiplari,
menejment va marketing bo’yicha bilimlarini baholash ushbu sinovning asosiy
maqsadi qilib qo’yildi. Uning natijalariga ko’ra, attestatsiya qilingan 721 nafar
rahbar xodimning yarmi – 49 foizi attestatsiyadan o’tgan bo’lsa, ularning har
uchinchisi attestatsiyadan shartli ravishda o’tkazilgan, 20 foizi yoki har beshinchi
rahbar esa egallab turgan lavozimiga loyiq emas, deb topilgan.
Bu raqamlar, tabiiyki, ko’p narsadan darak beradi va aktsiyadorlik
jamiyatlarini boshqarish tizimini tubdan o’zgartirishdek muhim ishni o’z vaqtida
boshlaganimizni yana bir bor tasdiqlaydi.
Bo’shab qolgan rahbarlik lavozimlariga puxta bilimga ega bo’lgan,
zamonaviy menejment va marketing usullarini amalda qo’llay oladigan yosh
mutaxassislar tayinlandi. Shu borada Germaniyada joylashgan Evropa
menejment va texnologiyalar maktabining faol ishtirokida aktsiyadorlik
jamiyatlarining rahbar xodim va mutaxassislarini tizimli asosda tayyorlash va
malakasini oshirishni tashkil qilish, ularning zamonaviy korporativ boshqaruv
usullarini egallashini ta’minlash maqsadida mamlakatimizda Korporativ
boshqaruv ilmiy-ta’lim markazi tashkil etildi.»
2
Bozor iqtisodiyoti ichki va tashqi savdo sharoitining muttasil o’zgarib
2
Islom Karimov. Bosh maqsadimiz – mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni,
iqtisodiyotimizda tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka
yanada keng yo’l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir.//Xalq so’zi, 2016 yil 16 yanvar, N11 (6446)
7
borishi bozor munosabatlariga o’tish shart-sharoitini, uning o’ziga xos
xususiyatlarini atroflicha o’rganishni taqozo etmoqda. Pirovard maqsadda
bozorni, tayin bir iste’molchini ko’zlash, raqiblar va raqobat usullarini puxta
o’rganish yutuq va barqarorlik garovi bo’lib bormoqda. Bozor talabini bilish
korxonalarga iste’molchilarning talabiga muvofiq ravishda tovar resurslarini
shakllantirish imkoniyatini beradi.
Milliy iqtisodiyotimizni shakllantirish jarayoni nazariy jihatdan qayta ko’rib
chiqilmoqda hamda sog’lom aql-idroq, jahon xo’jaligi tajribasi, umuminsoniy
qadriyatlarning ustuvorligi va jamiyat hayoti barcha qirralarini demokratiyalash
talablariga muvofiq ravishda o’zgarib bormoqda. Qisqa muddat ichida tijorat,
axborot va reklama ramzi bo’lgan marketing ommaviyligi juda kuchayib ketdi.
Bozor munosabatlarining ravnaq topishida erkin raqobat va aholi turmush
farovonligini ta’minlashda marketing muhim ahamiyat kasb etadi. oziq-ovqat
sanoati
korxonalarini
rivojlantirishda
faol
marketingdan
foydalanish,
avvalambor, marketing sohasidagi izlanishlarning mohiyatiga, mazmuniga va
yo’nalishiga asoslanadi. oziq-ovqat sanoati korxonalarini rivojlantirishda faol
marketingdan foydalanishning yalpi faol marketingdan foydalanishda, uni
boshqarishda, rejalashtirishda va nazorat etishda muhim ahamiyatga ega bo’lishi
zamonaviy marketing asosiy xususiyatlaridan biri sifatida namoyon bo’lmoqda.
Oziq-ovqat sanoati korxonalarini rivojlantirishda faol marketingdan
foydalanishni yuqori darajada bo’lishi, uning ko’lami, tahliliy va qayta ishlash
jarayonlarida foydalaniladigan uslublar yig’indisi, bevosita korxonaning
marketing strategiyasini belgilashda hamda amalga oshirishda tayanch
nuqtalardan biri hisoblanadi.
Korxonalarining ichki bozorda munosib o’rinlarni egallashlarida marketing
faoliyatini samarali tashkil etish muhim ahamiyatga ega. Chunki, zamonaviy
raqobat nafaqat maqsadli bozorni topish, balki potentsial xaridorni aniqlash,
uning shakllanishi va ko’lamining ortishi borasidagi urinishlar bilan ajralib turadi
Ishlab chiqarishda faol marketingdan foydalanish ahamiyatining oshib
borishiga yana bir sabab, bu mamlakatimizda barcha mulkchilik shakllariga
8
asoslangan iqtisodiyotning shakllanishi va uning tobora jadal sur’atlar bilan
rivojlanishidir.
Korxonalar oldida turgan asosiy vazifalardan biri bu potentsial xaridorni
aniqlash, faol marketingdan foydalanishni shakllantirish va bozorda yuqori
mavqega ega bo’lish hisoblanadi. Bu vazifani hal etishda muntazam va samarali
faol marketingdan foydalanish korxonalar ravnaqini belgilashda muhim
ahamiyatga ega.
Iqtisodiy jihatdan rivojlangan ilg’or davlatlarning yirik firmalari tajribasi
shuni ko’rsatadiki, marketing nazariyasi va amaliyotining ravnaqi faol
marketingdan foydalanishning darajasiga bevosita bog’liqdir.
| 