17
Mamlakatimiz tajribasi ko’rsatishicha marketing faoliyatini
qurish turli xil
tartibda amalga oshirilishi mumkin. Ammo ta’kidlash kerakki, bunday xizmat,
qoidaga ko’ra, bosqichma bosqich korxonaning turli xil bo’linmalariga tarqatib
yuborilgan marketingning barcha asosiy vazifalari birlashtirib shakllantiriladi.
Shuning bilan bir vaqtda korxona marketing xizmati birga emas, balki bir necha
bo’linmalar bilan ko’rsatilishi mumkin.
Bunday holat barcha marketing vazifalarini aniq muvofiqlashtirishi kerak.
Marketingning hozirgi zamon kontseptsiyasi quyidagicha:
bozorni kompleks o’rganish;
tovar navlarini rejalashtirish;
talabni shakllantirish va sotishni rag’batlantirish;
savdo-sotiq faoliyatini rejalashtirish va tashkil qilish.
Bir tomondan mahsulotlar ko’pgina turlarining keskin etishmasligi,
boshqa
tomondan ishlab chiqarishda sotuvda bo’lmagan tovarlar mavjud bo’lgan vaziyatda
iste’molchilar talablari va ishlab chiqarish dasturlari o’rtasida epchilroq va tezkorroq
o’zaro aloqalarni ta’minlash uchun marketingdan foydalanish muhim vazifa bo’ladi.
Axborotni to’plash uslublari- bozorda vujudga kelayotgan o’zgarishlarni o’z
vaqtida seza bilish, muayyan davr mobaynida xaridorlarni, mijozlar hatti-harakatini,
raqobatchilar taktikasini o’rganish kompaniyalarning marketing faoliyatini samarali
tashkil etishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu xususda axborotni to’liq olish, qayta
ishlash va undan qaror qabul qilish bosqichida unumli foydalanish imkoniyatlari bir
muncha cheklangan bo’ladi. Chunki, bozorda ro’y berayotgan o’zgarishlarning
jadalligi, o’zaro bog’liqligi va ta’sirchanligi yuqoridir.
Shu sababdan, o’rganilayotgan jarayon yoki ob’ekt xususida axborot olish,
uning imkoni boricha to’laligini, ishonchliligini ta’minlash talab etadi, bunday
tarzda axborot olish uslubi bo’libkuzatish uslubi hisoblanadi.
Hozirgi davrda jahon iqtisodiyotida sanoat davri axborot davriga o’rin
bo’shatib bermoqda. Bu davrda AQSh,
Yaponiya, Germaniya va boshqa Evropa
mamlakatlariga etib keldi. Singapur, Tayvan, Janubiy Korea unga juda yaqin. Tez
o’zgaruvchan bozor sharoitlari, narxsiz raqobat usullarining rivojlanishi, ishlab
chiqarish yuksak darajada chaqqon moslashuvchan, yakka iste’molchiga
18
mo’ljallangan,
hajmi kichik bozor sohalari, bozor segmentlari va ayrim
«so’qmoq»larning ko’pligi unga xos xuxusiyatlardir. Ayni paytda ishlab
chiqarishning ixtisoslashuvi shunday darajaga etdiki, bir bozorning oraliq
segmentlarida bo’sh makon juda kam qoladi. Natijada bozor raqobati yanada
shiddatli tus oladi. Ammo bu jarayon narx omili negizida emas, balki raqobatning
yanada takomillashgan usul va shakllari paydo bo’lishi natijasida yuz beradi.
Tovarning «hayotiy tsikli» misli ko’rilmagan darajada qisqaradi.
Hozirgi
davrda etakchi yapon elektron firmalari bozorga o’rtacha har uch oyda bir marta
mikrosxemalarning yangi turini chiqaradi. Mahsulotlar assortimentning xilma-
xilligi ortdi, bir xil buyumlarni ko’plab ishlab chiqarish kamaydi, ya’ni to’p-to’p
qilib uyub tashlash tajribasidan voz kechilmoqda. Tovar sifatiga bo’lgan talablar
mazmuni o’zgardi. Endi yaxshi mahsulot chiqarish bilangina ish bitmaydi,
raqobatga dosh berish uchun
sotuvdan keyingi darajasini, firma ko’rsatadigan
qo’shimcha xizmatlar sifatini tubdan yaxshilash zarur.
Korxonalar xarajatlarini oddiy kamaytirish yo’llarini o’ylabgina qolmay, ayni
paytda tovarlarni sotish va o’tkazish, daromadlarni muttasil ko’paytirish sohalariga
ko’proq e’tibor berishga majbur. Mahsulot sotishga yangi bozorlar, muayyan
afzalligi tufayli mahsulot o’ziga jalb etadigan yangi xaridorlarni qondirish lozim. Bu
ishlarni hozirgi zamon marketingiga tayanibgina amalga oshirish mumkin.
Korxonaning omon qolishi iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, kon’yunktura-tijorat,
ijtimoiy va boshqa axborotlarni o’z vaqtida olishi kabi omillardan ustalik bilan
foydalanish natijasida ta’minlanadi.
Sotishni rag’batlantirish– bu ma’lum bir muddatda
sotish hajmini oshirish
maqsadida turli rag’batlantirish vositalaridan foydalanish hisoblanadi. Bu
rag’batlantirish vositalariga: mukofotlar, chegirmalar, ketma-ket tovarni sotib olgani
uchun sovg’alar, lotereya va uyinlar o’tkazish, tovar bilan qo’shimcha narsalar
qo’shib berish, bepul yetkazib berish va o’rnatish, ma’lum muddatda sotilgan
tovarga bepul xizmat ko’rsatish va boshqalar kiradi.
Sotishni rag’batlantirishda tovar to’g’risida ma’lum darajada axborotga ega
bo’lmagan iste’molchilarga murojat qilinadi. Shuning uchun rag’batlantirish
siyosatining vazifasi - ularda firma tovarlarini keyingi vaqtda sotib olishga ishtiyoq
19
tug’dirish hamda doimo aloqada bo’lishga chiqarishdan iborat. Odatda talabni
shakllantirish tadbirlari iste’molchilarga va sotuvchilarga qaratilgan bo’ladi.
Iste’molchilarni rag’batlantirish ularga sezilarli tijorat imtiyozlari berishni ko’zda
to’tadi:
tovarni sotib olish hajmiga va doimiy aloqada bo’lib turishga beriladigan
imtiyoz;
har xil shakldagi qarzlarga tovar sotish;
tovarning ko’p hajmda xarid qilinishini ko’zlab namunalarni bepul tarqatish;
tovarlarni vaqtincha ishlatish uchun bepul berish;
ishlatilgan tovarni ma’lum shartlar bilan qabul qilish;
yangi tovarlarni bo’lajak xaridorlarga ko’rsatish;
tovar ishlab chiqaruvchi korxonalarga sayohat uyushtirish;
yangi
tovarlarning
bozorga
kiritilishiga
bag’ishlangan
matbuot
konferentsiyalari o’tkazish;
tovar narxini keskin tushirish to’g’risidagi radio,
televidenie va matbuot
orqali e’lonlar.
Tovarlarga bag’ishlangan rag’batlantirish siyosati ularning sotib oluvchi
xaridorlari turiga bog’liq. Vositachilarni rag’batlantirish, ularning faolligini va
tashabbuskorligini oshirishga hamda iste’molchilar doirasini kengaytirishga
mo’ljallanadi. Talabning shakllanishi va sotishni rag’batlantirish siyosati tovarning
bozordagi hayotiy bosqichlariga muvofiq kelishi bilan har biriga mos mazmun
bag’ishlashi shart.
