79
8.5-rasm. Doiraviy egri elementlari
Yo„l o„qi yo„nalishi o„zgargan joylarda
avtomobillar
uchun
qulay
harakatni
ta‟minlash
uchun
gorizontal
egrilik
loyihalanadi. Bu erda,
BU - burilish uchi;
- burilish burchagi; R – egrilik radiusi;
EB - egrini boshi;
EO - egrini oxiri;
T - tangens; E - egri; B - bissektrissa;
D-domer.
Egri elementlarini quyidagi formulalardan aniqlaymiz:
2
α
tg
R
Т
;
1
2
α
Sec
R
Б
;
180
α
R
π
E
;
D = 2 T-K;
Doiraviy egrilik radiusi I-chi darajali yo„lda 3000 m dan kichik, II-V darajali
yo„llarda 2000 m dan kichik bo„lsa, u holda ushbu egrilikda viraj loyihalash talab
etiladi. Viraj – bu bir tomonlama ko„ndalang nishablikda qurilgan yo„l bo„lagi,
8.6-rasm.
8.6-rasm. Yo„lning doiraviy
egri qismidagi virajning
sxemasi
L
-
ikki
qiyalikdan
bir
qiyalikka o„tish
masofasi; E -
doiraviy
egri
chiziq;
B - qatnov qismining eni; Δ -
qatnov qismining kengayishi.
80
Yo„l rejasi elementlariga qo„yiladigan talablar
Yo„l rejasini loyihalashda yo„l o„qini piketlarga va kilometrlarga bo„lamiz.
Yo„l o„qi yo„nalishi o„zgargan joylarda burilish burchaklari belgilanadi. Trassaning
yo„nalishi davomi bilan yangi yo„nalish oralig‟idagi burchak o„lchanadi va uni
burilish burchagi deyiladi. Harakat qulayliligini ta‟minlash uchun burilishlarda
egriliklar loyihalanadi. Yo„l rejasining hamma
elementlari avtomobillarni
hisoblangan tezlikda, xavfsiz harakatini ta‟minlashi kerak. Yo„lda harakat miqdori
qancha ko„p bo„lsa, avtomobillar bir biriga shuncha ko„p o„zaro ta‟sir ko„rsatadi.
Shuning uchun ham avtomobil yo„llarining hamma elementlari avtomobilning
yakka tartibda harakatlanish talabiga javob beradigan qilib tanlanadi.
Hozirgi zamon avtomobillari harakatining talablarini qondirish uchun
avtomobil yo„llarining elementlari (rejada egrilik radiuslari, bo„ylama
kesimda
qiyalikning qiymati, ko„ndalang kesimda qatnov qismining, yo„l yoqasining
kengligi v.h.) harakatni qulay, xavfsiz, iqtisodiy samarali bo„lishini
va manzilga
tez etishini ta‟minlashi zarur. Shuning uchun yo„lning har bir elementlarini
o„lchamlarini yuqoridagi talablar bo„yicha tanlanishi kerak. Avtomobil yo„llarida
xavfsizlikni ta‟minlash uchun shunday ko„rish masofasi bo„lishi kerakki,
haydovchi yo„lda biror bir to„siqni ko„rganda, xavfsiz masofada to„xtay olishi
mumkin bo„lsin. Radiusi R ga teng bo„lgan egrida harakatlanayotgan avtomobilga
markazdan qochma kuch ta‟sir qiladi va uni ag‟darib yuborishga yoki yo„ldan
siljitib yuborishga harkat qiladi.
Markazdan qochma kuchni quyidagi formula orqali ifodalashimiz mumkin:
S=mV
2
/R
Bu erda: m-avtomobilning massasi; V-avtomobilning tezligi.
Avtomobil egrida harakatlanganda unga ikkita kuch ta‟sir qiladi:
-markazdan qochma kuch-S (egrini tashqarisiga yo„nalgan holda);
-avtomobilning og‟irligi-G;
81
Markazdan qochma kuch harakat yo„nalishiga perpendikulyar bo„ladi.
Bunda
avtomobilga, haydovchiga va yo„lovchilarga ag‟daruvchi va suruvchi
kuchlarning ta‟siri bo„ladi. O„ng va chap g‟ildiraklar orasidagi bosimning qayta
taqsimlanishi, shinaning yonga qochishini yuzaga keltiradi. Bunda avtomobilni
boshqarish murakkablashadi. Kichik radiusli egrilarda yoqilg‟i sarfi ko„payadi va
shina emirilishi oshadi. Tungi vaqtda egri chiziqli yo„l bo„lagida
harakat
murakkablashadi. Bunga sabab fara yoriqligi avtomobil oldidagi masofani yo„lning
to„g‟ri bo„lagiga nisbatan kam masofada yoritadi.
Bu salbiy omillar, egri radiusi qancha kichik bo„lsa, shunchalik katta bo„ladi.
Avtomobillar hisobiy tezlik bilan xavfsiz va qulay harakatlanishi faqat egri
radiusini etarlicha katta bo„lgandagina bo„lishi mumkin.
Egri radiusini aniqlash formulasi quyidagi kurinishni oladi:
R=V
2
/g(
i)
Bu formuladan ko„ndalang kuch koeffitsientini ruxsat etarli qiymatini berib,
doiraviy egri radiusini aniqlashimiz mumkin.
- qiymatini nolga yaqin bo„lishini amalda ta‟minlashimiz kerak. Ko„ndalang
kuch koeffitsientiga qarshi tishlashish koeffitsienti ishlaydi. Har doim
tenglik saqlanishi kerak.
,
amalda bo„lmaydi, lekin shunga yaqinlashishga
harakat qilish kerak.
Tajribalar shuni ko„rsatadiki,
=0,1 da yo„lovchi avtomobil egri bo„lakda
harakatlanayotganini
sezmaydi,
=0,15 da yo„lovchi egri bo„lakdagi harakatni
kuchsiz sezadi.
=0,2 da egridagi harakat seziladi va engil noqulayliklar yuzaga
keladi.
=0,3 da yo„lovchi egri uchastkadagi harakatni turtki sifatida his qiladi va
yonga egilib qoladi. Yo„lovchilar uchun egridagi harakatda, qulaylikni ta‟minlash
maqsadida ko„ndalang kuch koeffitsientini
=0,15
dan oshirmaslik kerak,
murakkab sharoitlarda esa
= 0,2 dan oshmasligi lozim.
