MS DOS -16 razryadli mikroprotsessorlar uchun; СР/M-8

UNIX operatsion sistemasi tarmogda ishlash uchun tuzilgan. UNIX operatsion sistemasida bitta kompyuter boshgaruvchi, golganlari unga tobe bo`1adi.

Operatsion sistema odatda kompyuterning tashgi xotirasi - diskda saglanadi. Kompyuter ishga tushirilganda u kompyuterning tezkor xotirasiga o'qiladi. Ви jaroyon operatsion sistemaning yuk- lanishi deyiladi.

Operatsion sistema quyidagi asosiy gismlardan iborat:

• 
  ma'lumotlarni xotiraga kiritish va chigarish dasturi (BIOS nomi bilan ifodalangan);
  
• 
  operatsion sistemani faollashtiruvchi dastur (Boot Record);
  
• 
  ma'lumotlarni kiritish-chigarish sistemasini kengaytirish moduli;
  
• 
  amallar bajarishda yuzaga kelishi manikin bo`lgan uzilishlarni tahlil gilish moduli;
  
• 
  buyruq protsessori.
  

0`quvchilarga disklar, turlari va xususiyatlari, magnit diskni formatlash, sistemali disklarni hosil gilish hagida ma'lumot berish. Asosiy tushunchalar:

Informatika va hisoblash texnikasi asoslari darsligi va plakat tayyorlab go`yiladi. 0`gituvchi tomonidan kompyuterlar ishga hozirlanadi. Mavjud elektron darslik va elektron go`llanmalarni kompyuterga yuklab, ishchi holatga keltiriladi.

Axborot va malumonarni yozish hamda ularga bevosita

murojaat gilishni amalga oshiruvchi texnologiya kompyuterlarning diskli xotirasini tashkil giladi. Axborotlarni audio yoki video- kassetalarga yozish usullari kabi, kompyuterda axborotlarni magnitlab saglash texnologiyasi go`11ani1gan. Bunday texnologiya dastlab analog shaklda bo`lgan axborot — tovushni yozish uchun ishlatilgan bo`1sa, keyinchalik ragamli axborotni yozish imkonini ham berdi va kompyuterda go`11ani1a boshladi.

Kompyuterlarda tashgi xotira sifatida diametri 133 mm (5,25 duym) va 89 mm(3,5 duym)li egiluvchan magnit disk (EMD) go`11ani1di. EMDning olchamlari bir xi1 bo`1sa ham unga axborotni joylash- tirishning hajmiy imkoniyati turlicha bo`lishi mumkin. EMD doira shaklidagi plastmassa plastinka bo`1ib, yuzasi magnit xususiyatli juda yupga gatlam bilan goplangan, ana shu magnit gatlam diskka axborot yozish va o'qish imkonini beradi. Egiluvchan plastinka himoya g`ilofi ichida saglanadi.

Zamonaviy kompyuterlarda „gattiq" disk ( „vinchester" ) mavjud. Vinchester kompyuterning ichida joylashgan bo`1ib, tashgi xotira vazifasini bajaradi va EMDlarga nisbatan bir necha barobar katta hajmdagi axborotlarni saglash imkoniyatiga ega.

Diskka axborot yozish va uni о`gish uchin maxsus qurilma - diskyurituvchi (diskovod) ishlatiladi. Diskyurituvchi diskni aylan- tiruvchi o'qqa, magnit axborot yozuvchi va o'qu<sup>y</sup>chi yagona magnit kallakka ego. Diskyurituvchi ishga tushganda, o'q diskni katta tezlikda aylantiradi. Magnit kallak disk g`lofidagi axborot о`gish va yozish joyi organ magnit gatlamdagi axborotni o'qiydi va unga axborot yozadi. Disk g`ilofidagi yozishdan himoyalash joyi berkitib go`y1sa, diskka axborot yozib bolmaydi, ya'ni fagat axborot o'qish mumkin bo`1adi. Diskda axborot bitlar (0 yoki 1) ketma-ketligi shaklida saqlanadi. Еи ketma-ketlik aylana shaklidagi maxsus yollarga joylashgan. Diskdagi yo'11ar har xi1 radiusli konsentrik (yagona markazli) aylanalar shaklidadir. Yangi disklarga to`g`ridan-to`g`ri axborot yozib bolmaydi, chunki ularda magnit yo'11ar mavjud emas. Yo'11arga bolishni operatsion sistema bajaradi. Наг bir aperatsion sistema diskni o`ziga xos ravishda yo'11arga ba`1adi. Ви jarayon formatlash deb ataladi. Formatlash jarayonida disklarda yo'Ika va sektorlar hosil bo`1adi. Disklarni formatlash uchun maxsus dasturlar qo`11ani1adi. Tur1i kompyuterlar uchun bu dasturlar turlicha nomlanishi mumkin.

A) sondagi ragamlar giymati turgan o'rniga bog`1iq bolmagan sanoq sistemasi;

В) sondagi ragamlar giymati turgan o'rniga bog`1ig bo`lgan sanog sistemasi;

3. 
   ikkilik sanoq sistemasi;
   
4. 
   to`g`ri javob ko`rsatilmagan.
   

2- s a v o 1. 0`n1ik sistemadagi 75 sonining ikkilik sistemadagi kо`rmishml toping.

A) printer; В) klaviatura; C) diskyurituvchi; D) nurli pero.

В) diskyurituvchi, klaviatura, sichgoncha;

3. 
   sichgoncha, displey, grafyasagich;
   
4. 
   klaviatura, dispJey, nurli pero.
   

6- s a v o 1. Operatsion sistema:

A) amaliy dasturiy ta'minotga tegishli;

В) sistema b1okida joylashtirilgan qurilmalarga tegishli;

3. 
   sistemali dasturiy ta'minotga tegishli;
   
4. 
   gobig dasturlarga tegishli.
   

A) printer; В) klaviatura; C) diskyurituvchi; D) nurli pero.

A) toshlar; В) abak;_. C) barmoglar; D) birka.

E) to`g`ri javob ko`rsatilmagan.
9- s a v o 1. Birinchi mexanik hisoblash mashinasini loyiha- lashtirgan olim:

A) V. Shikkard;

3. 
   B1ez Paskal;
   

3. 
   G.Leybnis;
   

3. 
   to`g`ri javob ko`rsatilmagan.
   

A) 1946-1950-yillar;

В) 1942-1947-yillar;

C)1950-1960-yillar;

D)1936-1945-yillar;

E) to`g`ri javob ko`rsatilmagan.

A)1933-1943-yillar;

В) 1955-1960-yillar;

C)1960-1970-yillar;

D)1945-1955-yillar;

E) to`g`ri javob ko`rsatilmagan.

A) lazerli; B) magnitli; C) golografik; D) optik; E) vintli.

13- s a v o 1. Deshifrator bu:

1. 
   ikkita turg`un holatning birida turgan hamda teskari aloga vositasiga ega bo`lgan kompyuter elementi;
   
2. 
   kompyuterda ishlangan natijani ЕНМ „tili"dan inson tushunadigan ko`rinishga keltiruvchi qurilma;
   

1. 
   o`z kirishiga kirib kelayotgan ma'lum bir shakldagi signal yoki impulslarni sanash uchun mo'ljallangan qurilma;
   
2. 
   sonlarni go`shish uchun xizmat giladigan qurilma.
   

1. 
   skaner, digitayzer;
   
2. 
   grafyasagich, printer;
   
3. 
   planshet, nurli pero;
   

1. 
   skaner, grafyasagich.
   

1. 
   agliy xulosalar chigarish goidalari to`g`risidagi fan;
   
2. 
   fikr yuritish shakllari va gonuniyatlari to`g`risidagi fan;
   
3. 
   fikrlash to`g`risidagi fan;
   

1. 
   algoritmlarni tuzish to`g`risidagi fan;
   

4. 
   to`g`ri javob ko`rsatilmagan.
   

16- s a v o 1. Mantiq gonunlari nima uchun ishlatiladi?

1. 
   tasdigni isbotlash uchun;
   
2. 
   rostlik jadvalini tuzish uchun;
   

1. 
   masalalar yechish uchun;
   
2. 
   mulohazani bo`laklarga ajratish uchun;
   

3. 
   to`g`ri javob ko`rsatilmagan.
   

A) “VA”

В) „YOKI";

3. 
   „EMAS";
   
4. 
   to`g`ri javob ko`rsatilmagan.
   

1. 
   teleskop turi;
   
2. 
   elektron qurilma;
   
3. 
   elektron-nurli trubka;
   
4. 
   hisoblashni bajaruvchi inson;
   
5. 
   elektron qurilmada ishlovchi inson.
   

1. 
   uchinchi mini-ЕНМ avlodidan;
   
2. 
   ikkinchi ЕНМ avlodidan;
   
3. 
   birinchi ЕНМ avlodidan;
   
4. 
   uchinchi ES ЕНМ avlodidan;
   
5. 
   to`rtinchi ЕНМ avlodidan.
   

20- s a v o 1. 5.25 va 3.5 duym diametrli magnit diskning o'lchamlarini boshgacha ifodalang.

А)133 mm 90 mm;

В)144 mm 90 mm;

C)144 mm 89 mm;

D)133 mm 89 mm;

E)133 mm 91 mm.
21- s a v o 1. Protsessor va xotira o'rtasida axborot almashinuvini ta'minlaydi:

A) trigger; B) registr; C) shina; D) slot.
22- s a v o 1. Kompyuterning asosiy qurilmalari:

1. 
   klaviatura, protsessor, displey;
   
2. 
   protsessor, xotira, kiritish-chigarish qurilmasi;
   

3. 
   protsessor, klaviatura, diskyuritgich;
   

3. 
   protsessor, klaviatura, diskyuritgich, printer.
   

23- s a v o 1. Registr bu:

A) ikkita turg`un holatning birida turgan hamda teskari aloqa vositasiga ega bo`lgan kompyuter elementi;

В) bir necha sondagi triggerlar, mantigiy elementlar bir- lashmasidan tashkil topib, berilgan axborotni o`z xotirasida saglash, kerak bo`lgan holda o'zgartirish va uzatish uchun mo`1ja11angan tezkor xotira qurilmasi;

3. 
   o'z kirishiga kirib kelayotgan malurn bir shakldagi signal yoki impulslarni sanash uchun moljallangan qurilma;
   
4. 
   sonlarni go`shish uchun xizmat giladigan qurilma.
   

A) 2з- oktabr 2000-yil;

3. 
   26- yanvar 2001-yi1;
   
4. 
   2з- may 2001-yi1;
   
5. 
   to`g`ri javob keltirilmagan
   

Fay1, katalog, katalogosti, katalogusti, joriy katalog.

Informatika va hisoblash texnikasi asoslari darsligi va plakat tayyorlab go`yiladi. 04ituvchi tomonidan kompyuterlar ishga hozirlanadi. Mavjцd elektron darslik va elektron go`llanmalarni kompyuterga yuklab, ishchi holatga keltiriladi.

Biror nomga ega bo'lgan va kompyuterning tashgi xotirasida joylashgan bir turdagi ma'lumotlar majmuyi fayl deb yuritiladi. Har bir fayl o`z nomiga egadir. Fayldagi ma'lumotlar matn, chizma, dastur va h.k. bo`lishi mumkin. Masalan, diskka yozilgan beysik tilidagi biror dastur yoki matn muharririda yozilgan biror matn alohida faylga misol bo'la oladi.

Fayllar hagidagi to'la malumonar disklardagi kataloglarda saglanadi. Demak, katalog — bu fayllar nomlari, Warning hajmi, xususiyatlari (atributlari), so`nggi yangilangan vagti va h.k.lar saglanadigan diskdagi maxsus joy. Agar katalogda biror fay! nomi bo`1sa, shu fаyl mazkur katalogda joylashgan deb aytiladi. Diskda bir nechta katalog bo`lishi mumkin. Har bir katalogda bir (lane ha fayl joylashishi mumkin, lekin har bir fayl facia bitta katalog ro`yxatida bo`1adi.


Tekshirildi:__________________direktor o’rinbosari:_____________

8-sinf. 23-dars. Operatsion sistemaning gobiq-dasturlari

Darsning magsadi:

0`quvchilarni graft gobiq, grafik muhit, ko`pvazifalilik, yagona dasturiy interfeys, yagona apparatli-dasturiy interfeys bilan tanishtirish.

Asosiy tushunchalar:

Grafik gobiq, grafik muhit, ko`pvazifalilik, yagona dasturiy interfeys, yagona apparatli-dasturiy interfeys.

Informatika va hisoblash texnikasi asoslari darsligi va plakat tayyorlab go`yiladi. 0`gituvchi tomonidan kompyuterlar ishga hozirlanadi. Mavjud elektron darslik va elektron go`llanmalarni kompyuterga yuklab, ishchi holatga keltiriladi.

Norton Commander foydalanuvchi kiritgan buyruglarni esda saglab boradi va ishlash jarayonida yana shu buyruglardan foydalanishga to`g`ri kelsa, ularni takroran klaviatura organ termasdan amalga oshirish imkonini beradi.

I. Joriy disk — bu ...

A) foydalanuvchi shu paytda ishlayotgan disk;

В) CD-ROM;

3. 
   gattig disk;
   

3. 
   operatsion sistema saglanadigan disk;
   

3. 
   virtual disk.
   

A) fay1, jild yoki dasturning nusxasi;

3. 
   fay1, jild yoki dasturning graft tasviri;
   
4. 
   ko`chirib o'tkazilgan fay1, jild yoki dastur;
   

3. 
   bunday tushuncha yo'q.
   

3. Fayllar o'chirilganda „Savatcha" (Korzina)ning faollashishiga sabab nima?

3. 
   fayllar diskdan o'chib ketmaydi, avval saglanayotgan papkasida goladi;
   
4. 
   to`g`ri javob keltirilmagan.
   

A) axborotni chop etish; В) axborotni saglash; C) axborotni shu vagtda gayta ishlash;

4. 
   axborotni telefon kanallari orgali uzatish; E)to`g`ri javob keltirilmagan.
   

A) fayllarni tashkil gilish va saglashni ta'minlaydi;

3. 
   kompyuter va tashgi qurilmalarning o'zaro axborot alma­shinuvini tashkil etadi;
   
4. 
   kompyuter resurslarini boshgarish, inson bilan mulogotini tashkil etadi;
   

3. 
   to`g`ri javob keltirilmagan.
   

A) fayl va kataloglar hosil gilishga mo^qja11angan buyruglar; В) DOS tarkibiga kirgan buyruglar;

3. 
   sys, exe, сот kengaytmali buyruglar;
   
4. 
   bunday tushuncl^ia yo'q;
   
5. 
   to`g`ri javob keltirilmagan.
   

3. 
   doimiy xotira qurilmasida; Е) to`g`ri javob keltirilmagan.
   

A) ЕНМ tezkor xotirasiga dasturlarni yuklash;

3. 
   operatsion sistema modullari(io.sys va msdos.sys)ni xotiraga о`qib olish;
   

3. 
   kiritish-chigarish qurilmalarini ulash;
   

3. 
   to`g`ri javob keltirilmagan.
   

A) A; В) В; C) C; D) A yoki В; E) to' javob keltirilmagan.

В) kiritish va chigarish qurilmalarini ishga tushirish uchun то`1ja11angan dasturiy vositalar;

Informatika va hisob1ash texnikasi asoslari darsligi va plakat tayyorlab qo`yiladi. 0`qituvchi tomonidan kompyuterlar ishga hozirlanadi. 8- sinf elektron darsligi va mavzuga mos elektron qo`llanmalarni kompyuterga yuklab, ishchi holatga keltiriladi.

0`quvchi1arga malumot1arni kompyuterlar ishlab chigilgunga gadar qanday saqlangani va gayta ishlash muammolari hagida malumot beriladi. Kompyuterlar davrida ganday imkoniyatlar ochilishi yoritib beriladi.

Ма'lumki, matnlarni yozish, saglash, gayta ishlash, gog`ozga chop etish kabi ishlarni bajarishga molja11angan ko`plab dasturlar ishlab chigarilgan. Ви dasturlar, asosan, ikki turga bo`linadi: matn muharrirlari va matn protsessorlari. 0`quvchi1arga ularning asosiy fargi kiritilgan matnning ko`rinishiga bog`1igligi ta'kidlanadi.

Matn muharrirlari va matn protsessorlari vazifalari, mat va hujjat, formatlangan matnli hujjatlar hagida malumot beriladi.

Matn muharrirlarining interfeysi Bloknot matn muharriri interfeysi orgali tushuntiriladi.