Alisher 2- sinfda olqiydi va u 8 yoshda.
3- m. i s o 1. Bir kishi: „Men yolg`onchiman yoki mallasochman" dedi. U aslida kim?
Y e c h i s h. „Men yolg`onchiman yoki mallasochman" junilasi ikkita sodda „Men yolg`onchiman" va „Men mallasochman" mulohazalarining mantiqiy yig'indisidan iborat. Agar u kishi yolg`onchi bo'lsa, natija yolgon chiqishi kerak. Buning uchun ikkala mulohaza bir vaqtda yolgon bo`lishi zarur. Bu esa murnkin emas, chunki „Men yolg`onchiman" jumlasining ,yolg'on" bo`lishi aytgan kishining yolg`onchi emasligini keltirib chiqaradi. Demak, u kishi rostgo`y. U holda aytilgan jumla rost bo`lishi kerak. Mantiqiy yig'indi „rost" bo`lishi uchun esa ikki mulohazadan biri „rost" bo`lishi yetarli. ;,Men yolg`onchiman" jumlasi ,rost" bola olmaydi. Demak, ikkinchi „Men mallasochman" jumlasi „rost". Bulardan yuqoridagi jumlani aytgan kishining rostgo`y va mallasoch ekanligi kelib chiqadi.
Javob : rostgo`y va mallasoch.
4- misol. a ning barcha butun sonli qiyrnatlarida a'> 0 mantiqiy ifoda qanday qiymatga ega bo`ladi?
Y e c h i s h. Har qanday conning juft (bizning holda, ikkinchi) darajasi manfly emasligidan berilgan mantiqiy ifodaning qiyrnati doimo „rost" bo`lishi kelib chiqadi.
Javob: rost.
5- m. i s o 1. 1 (1(5 > 1)) v 3 x 3=6 v 8> 67 mantiqiy ifoda qiyrnatini hisoblang.
Yechish.I usul:
Awal amallarning bajarilish tartibini belgilab olamiz:
1 5 4 7 6
1(1(5>1)) v3x3=6v 8>67.
5 > I — rost;
1(5 > 1) — yolgon;
1 (1(5 > 1)) — rost;
4)3x3=6—yolgon;
1 (1(5 > 1)) v 3 x 3 = 6 — rost;
8 > 67 — yolgon;
1 (1(5 > 1)) v 3 x 3 = 6 v 8 > 67 — rost.
II usul:
1 (1(5> 1)) v3 x 3=6v 8>67 rost) v yolg`onv yol'gon-+
6
-+ (yolg`on) v yolgon -* rost v yolgon -> rost.
Javob: rost.
6- misol. XAYVXVYVXformula orqali berilgan mantiqiy mulohazaning rostlik jadvalini tuzing.
Ye c h i s h. Quyidagicha ketma-ketlik hosil qilamiz:
O'zga-
ruvchi
|
Oraliq mantiqiy formulalar
|
Yechim
|
x
|
y
|
x
|
XAY
|
xvy
|
|
|
|
Xvy
|
X A Y V X V Y
|
X A Y V X V Y V X
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
0
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
|
7- misol. xvy V X A Z formula organ berilgan mantiqiy mulohazaning rostlik jadvalini tuzing.
Y e c h i s h. Quyidagicha ketma-ketlik hosil bo`ladi:
O'zgaruvchi
|
Oraliq
|
mantiqiy
|
formulalar
|
Yechim
|
x
|
y
|
z
|
y
|
xvy
|
x
|
XAZ
|
xvy
|
XVYVXAZ
|
0
|
0
|
0
|
1
|
1
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
l
|
1
|
0
|
1
|
0
|
1
|
1
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
1
|
1
|
0
|
0
|
1
|
1
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
1
|
0
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
0
|
Mavzuni mustahkamlash va yakunlash.
O'quvchilarga darslikdagi savollar orqali murojaat etiladi va interfaol usulda mavzu mustahkamlanadi.
Uyga vazifa.15-dars. 6-7-mashqlarni bajarish.
“_____”____________________
Tekshirildi______________________O’quv ishlari bo’yicha director orinbosari:
16- dars . Mantiqiy elementlar
Darsning maqsadi:
O'quvchilarni mantiqiy amallar yordamida mos tushish, yig`uvchi va, inventor sxemasini hisoblashga o'rgatish.
Asosiy tushunchalar:
Kompyuterlarning mantiqiy elementlari, mos tushish sxemasi, yig'uvchi sxemasi, inventor sxemasi, trigger.
Mavzuni boshlashga hozirlik:
Informatika va, hisoblash texnikasi asoslari darsligi va, plakat tayyorlab qo'yiladi. O'qituvchi tomonidan kompyuterlar ishga hozirlanadi. Mavjud elektron darslik va elektron qo'llanmalarini kompyuterga, yuklab, ishchi holatga keltiriladi.
Mavzuni yoritish:
Kompyuterlarning mantiqiy elementlari bo`lib VA, YOKI, EMAS, VA-EMAS, YOKI-EMAS va boshqa elektron sxemalar, hamda trigger xizmat qiladi. VA, YOKI, EMAS elektron sxemalar bilan darslikda tanishdingiz.
VA-EMAS elektron sxemani VA elektron sxema va, EMAS elektron sxema tashkil etadi, ya'ni uning qiymati I (X A Y) ga teng bo`ladi. Bu elektron sxemaning rostlik jadvali quyidagicha:
90
X
|
Y
|
I(XA 1)
|
0
|
0
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
0
|
1
|
1
|
1
|
0
|
Boshqa elektron sxemalar ham shu kabi aniqlanadi.
rn i s o 1. Quyidagi sxema, chiqishida 0 hosil bo`lishi uchun kirishida qanday qiymatlar bo`lishi kerak?
Yechish . Sxemada uchta, bosqich bor. 3- bosqich chiqishida 0 ekanini bilgan holda orqaga qarab yuramiz:
3- bosqich (EMAS elementi) chiqishida 0 bo`lishi uchun kirishida. 1 bo`lishi kerak;
2- bosqich (YOKI elementi) chiqishida 1 bo`lishi uchun birinchi kirishida 0 ekanligini hisobga olgan holda ikkinchi kirishida, 1 bo`lishi kerak;
3)1- bosqich (VA elementi) chiqishida, 1 bo`lishi uchun ikkala kirishida ham 1 bo`lishi kerak.
Javob : ikkala. kirishida, 1 bo`lishi kerak.
3- m i s o 1. Quyidagi sxemada barcha YOKI elementlarini VA hamda EMAS elementlaridan foydalanib almashtiring
YOKI
EMAS
EMAS
VA
EMAS
EMAS
sxema bilan almashtirish mumkin. Bu sxemani yuqoridagi YOKI elementining o`rniga qo'yamiz. Natijada
EMAS
EMAS
EMAS
EMAS
VA
hosil bo'ladi. Bu yerda ketma-ket kelgan ikkita EMAS elementini sxemadan chiqarib tashlash mumkin. Demak, natija
EMAS
VA
EMAS
ko`rinishida bo`ladi.
Mashqlar
1. Berilgan mantiqiy sxemaning natijasini aniqlang:
VA
YOKI
EMAS
Mavzuni mustahkamlash va yakunlash.
O'quvchilarga darslikdagi savollar orqali murojaat etiladi va interfaol usulda mavzu mustahkamlanadi.
Uyga vazifa.16- dars. 6-7-mashqlarni bajarish.
“_____”____________________
Tekshirildi______________________O’quv ishlari bo’yicha director orinbosari:
17- dars. Kompyuterlarning dasturiy ta'minoti
Darsning magsadi:
0`quvchi1arga kompyuterlarning dasturiy ta'minoti haqida ma'lumot berish.
Asosiy tushunchalar:
Texnik ta'minot, dasturiy ta'minot, sistema dasturlari, uskunaviy dasturlar, amaliy dasturlar, utilitlar.
Mavzuni boshlashga hozirlik:
Informatika va hisoblash texnikasi asoslari darsligi va plakat tayyorlab go`yiladi. 0`gituvchi tomondan kompyuterlar ishga hozirlanadi. Mavjud elektron darslik va elektron go`llanmalarni kompyuterga yuklab, ishchi holatga keltiriladi.
Mavzuni yoritish:
Informatikada kompyuter texnikasi quyidagi ikki gismning birligi sifatida garaladi:
Texnik vositalar — kompyuteming qurilmalaridir. Ingliz tilida bu gism Hardware deb ataladi va „gattiq mahsulotlar" deb tarjima gilinadi. Ви gismga, masalan, protsessor, vinchester, monitor, klaviatura, disk yurituvchi, printerlarni misol sifatida keltirish murnkin.
Dasturiy vositalar — kompyuter tomonidan ishlatiladigan barcha dasturlar to`plamidir. Ingliz tilida bu gism Software deb ataladi va „yumshoq mahsulotlar" deb tarjima gilinadi. Ви so`z dasturiy ta'minot bilan kompyuterlarning mutanosibligini, dasturlarning takomillashishi, rivojlanishi va moslashuvchanligini ifodalaydi.
Bundan tashqari, informatikada yana bir yo'nalish Brainware (brain inglizchadan tarjimasi — intellekt, ong) — algoritmik yo'nalish ajratiladi. Ви yo'na1ish algoritmlarni ishlab chigish, ularni tuzish usul va uslublarini o'rganish bilan bog`ligdir.
Kompyuterlarda ishlatilayotgan dasturlarni shartli ravishda quyidagi uch turga ajratish mumkin:
Вu ajratishnng shartli ravishda deyilishiga sabab shuki, dasturiy ta'minotning keskin rivojlanishi va kompyuterlar go`llanish sohasining kengayib borishi ba'zi dasturlarning bir turdan boshga turga o'tib golishiga sabab bo` тоида. Masalan, ba'zi amaliy dasturlarning go`llanish sohasi chuqurlashib borganligidan va alohida zaruratga egaligidan, uskunaviy dasturga aylanib bormoqda. Ikkinchi tomondan, foydalanuvchi e'tiboriga shunday dasturlar tavsiya etilmogdaki (masalan, „elektron suhbatdosh"), ularni yugoridagi hususiyatlar bo`yicha ajratish mushkul.
Sizning shaxsiy kompyuteringizda manfaat ko`rish magsadida o'g'idashga arziydigan gimmatli axborot bo`1mas1igi mumkin. Атто bu axborotlar siz uchun zarur. Kompyuter viruslari esa ularni o'chirib yuborish yoki foydalanib bolmaydigan darajada o'zgartirib yuborishga godir. Kompyuter viruslari tarixi Sinsinati shahri (Ogayyo shtati) universitetining ilmiy xodimi, kompyuter xavfsizligi sohasida tanigli mutaxassis Fred Koen non-1i bilan bog`1iq. Koen dasturiy vositalardan noqonuniy nusxa ko`chirishga garshi himoya muammolari ustida ish olib borib, yangi dastur yaratdi. Ви dastur tez gayta tiklanish va takomillashish hamda kompyuter xotirasidagi muhim ma'lumotlarni o'chirish, sistema fayllarini „buzish" kabi ishlarni bajarish xususiyatiga ega bo`1ib, dasturiy vositalardan nogonuniy nusxa olish vagtida ishga tushardi. Axborotni о`g`rilardan himoya gilishga garatilgan bu dastur keyinchalik kompyuter viruslarining yaratilishiga turtki bo`1di.
Uyga vazifa:17- mavzu. 10-11- topshiriqlar.
Tekshirildi:____________________ direktor o’rinbosari:_____________________
18- dars. Interfeys.
Darsning magsadi:
0`quvchilarni interfeys, apparatli interfeys, dasturiy interfeys, foydalanuvchi interfeysi, yumshoq va gattiq interfeyslar, grafik interfeys bilan tanishtirish.
Asosiy tushunchalar:
Interfeys, apparatli interfeys, dasturiy interfeys, foydalanuvchi interfeysi, yumshoq interfeys, gattiq interfeys, grafik interfeys. Mavzuni boshlashga hozirlik:
Informatika va hisoblash texnikasi asoslari darsligi va plakat tayyorlab go`yiladi. 0`gituvchi tomonidan kompyuterlar ishga hozirlanadi. Mavjud elektron darslik va elektron go`llanmalarni kompyuterga yuklab, ishchi holatga keltiriladi.
Mavzuni yoritish:
Kompyuter ishlashi uchun apparatli (Hardware) ta'minotdan tashgari dasturiy (Software) ta'minot ham muhim ahamiyatga egadir. Kompyuter tizimini tashkil etuvchi bu ikki vositaning o'zaro alogasi interfeys deyiladi.
Interfeys bir necha turga bo`linadi, ya'ni:
apparatli interfeys;
dasturiy interfeys;
apparatli-dasturiy interfeys.
Apparatli interfeysni kompyuter qurilmalarini ishlab chigaruvchilar ta'minlaydi. Dasturiy ta'minot bilan apparatli ta'minot o'rtasidagi mutanosiblikni operatsion sistema boshgaradi.
Kompyuterli tizim samarali ishlashi uchun apparatli va dasturiy ta'minotdan tashgari foydalanuvchi gatnashadi. Foydalanuvchi kompyuterda ishlashi jarayonida uning apparatli ta'minoti bilan ham, dasturiy ta'minoti bilan ham alogada bo`1adi.
Insonning dastur bilan va dasturning inson bilan mulogotga kirishish usuli foydalanuychi interfeysi deyiladi.
Dasturlar xilma-xi1 bo`lgani uchun ularning interfeysi ham tutlicha bo`1adi. Foydalanuvchi interfeysini xususiyatlariga ko`ra bir nechta turga ajratish mumkin.
Dasturning ishlash muhitiga qarab, dastur twain( yolci grain( interfeysga ega bo`1adi.
Savol va topshiriglar:
Apparatli ta'minot deganda nimani tushunasiz?
Kompyuterni ishga tushirishda dasturli ta'minotning zarurati bormi?
Interfeys deganda nimani tushunasiz?
Apparatli interfeysni misollar yordamida tushuntiring.
Dasturiy interfeys nima ?
Apparatli-dasturiy interfeys deganda nimani tushunasiz?
Foydalanuvchi va foydalanuvchi interfeysi deganda nimani tushunasiz?
Foydalanuvchi interfeysi xususiyatlariga ko`ra ganday turlarga ajratiladi?
9. Dastur qachon grafik yoki nografik interfeysga ega deyiladi?
Uyga vazifa:18- mavzu. 8- topshiriqlar.
Tekshirildi:____________________ direktor o’rinbosari:_____________________
8-sinf. Operatsion sistema tushunchasi. 19-20-darslar
Operatsion sistemani tashldl etuvchi dastudar.
Darsning magsadi:
0`quvchilarga operatsion sistema va uning vazifalari hagida ma'lumot berish. Operatsion sistemani tashkil etuvchi dasturlar bilan tanishtirish.
Asosiy tushunchalar:
Dasturiy ta'minot va uning turlari, operatsion sistema va Lining vazifalari, operatsion sistemani tashkil etuvchi dasturlar.
Mavzuni boshlashga hozirlik:
Informatika va hisoblash texnikasi asoslari darsligi va plakat~ tayyorlab go`yiladi. 0`gituvchi tomonidan kompyuterlar ishga hozirlanadi. Mavjud elektron darslik va elektron go`llanmalarni kompyuterga yuklab, ishchi holatga keltiriladi.
Mavzuni yoritish:
Kompyuterdan foydalanuvchilar o`z masalalarini to`1ig ha1 gilishlari uchun kompyuterdan ko`proq imkoniyat talab giladilar va bu muammoni ha1 gilish uchun, odatda, turli dasturlar yoki ularning majmuasidan foydalanadilar. Har ganday kompyuter o'zidan-o'zi ish holatiga kelmaydi. Uni ish holatiga keltirish va qurilmalarni boshgarish uchun maxsus dasturiy ta'minot yoki, boshgacha gilib aytganda, operatsion sistema lozim.
Demak, kompyuter ishga tushurilgach, uning qurilmalari bilan bir vagtda maxsus dastur ishga tushadi. Mazkur dastur foyda- lanuvchi bilan kompyuter o'rtasidagi mulogotni ta'minlaydi. Shuningdek, operatsion sistema kompyuterning barcha quril- malarini boshgarish imkonini beradi.
Operatsion sistema quyidagi vazifalarni amalga oshiradi:
Vinchester yoki disketlardan tanlangan dasturni tezkor xotiraga yuklaydi va bajarilishini ta'minlaydi. Dastur bajarilgach, tezkor xotirani „tozalaydi". Navbatdagi tanlangan dastur bilan ham shu ishlarni amalga oshiradi.
Axborotlarni vinchesterdan diskka yoki aksincha, diskdan diskka ko`chirish kabi turli servis xizmatlarni amalga oshiradi.
Shuni aytib o`tish lozimki, kompyuterlarning texnik holatiga ko`ra, ulardagi operatsion sistemalar turlicha bo`1adi, ammo ularning asosiy vazifasi yagonadir. Ви — ichki va tashgi quril- malarning birgalikda mutanosib ishlashini ta'minlashdan iborat.
Kompyuterning „dasturli ta'minot", „texnik ta'minot" va „operatsion sistema"lari orasida uzviy bog`liglik mavjudligi darslikda ko`rib o'tilgan.
Operatsion sistema bajaradigan vazifasidan gat'iy nazar ishonchlilik, himoyalash, samaradorlik va qulaylik kabi sifatlarga ega bo`lshi zarurdir.
Operatsion sistema ishlab chigarilish tarixi bilan gisgacha tanishtiramiz. Dastlabki „operatsion sistema" 1940- yilning oxirlarida ishlab chigarildi. U axborotni xotiraga kiritish va xotiradan o'gish uchun oddiy amallar yig`indisi sifatida tashkil etildi. Keyinchalik, ya'ni 50- yillarning o'rtalarida, „operatsion sistema"
dasturchilar ishlab chiqargan dasturlarni jamlash va resurslarga tagsimlash uchun xizmat gilgan bo`1sa, 60- yillarning boshlarida vaqtni dasturlarga ketma-ket tagsimlashga asoslangan dastlabki„operatsion sistemalar" paydo bo`1di. Ви ho1 bitta kompyuterdan bir vagtda bir necha kishi foydalanish imkoniyatini berdi.
Bunday tizimlarda markaziy protsessor foydalanuvchilarda protsessorda fagat ularning dasturlari bajarilayotgandek tasavvur paydo gilib, boshqarish bir dasturdan ikkinchisiga tezlik bilan o`ta oladigan darajaga yetkazildi.
Hozirgi kunda turli xi1 operatsion sistemalar mavjud. Siz darslikdan MS DOS operatsion sistemasi va uning asosiy gismlari hamda WINDOWS operatsion sistemasi hagida malurnot oldingiz.;
IBM firmasi va MICROSOFT (Pol Allen va Bi11 Geyts) firmasi~ kompyuterlarida 1981-yildan boshlab MS DOS operatsion sistemasi go`11ani1ib kelinmogda. MS DOS operatsion sistemasini takomillashtirib borib, 1995- yilgacha MS DOS 1.0 dan to MS DOS 6.22 gacha bo`lgan avlod (versiya)1ari yaratildi, Foydalanuvchilarga qulaylik yaratish magsadida amerikalik dastur- chi Piter Norton tomonidan Norton Commander gobig dasturi yaratildi. Ви gobiq dasturdan МS DOS operatsion sistemasi asosida ishlaydigan juda ko`p kompyuterlarda foydalanib kelindi. Operatsion sistemalarning turi ko`p bo`1ib, quyidagilarni misol gilish mumkin: СР/M, МS DOS, PC DOS, DRD DOS, OS/2, LINUX, WARP, WINDOWS, UNIX, MACHINTOSH.
Operatsion sistemaning bir nechta turi mavjud bo`lib, ular jumlasiga quyidagilar kiradi:
|
