54
tortish uchun torozilar reyter bilan, ya’ni simli qadoq toshcha bilan ta’minlangan
bo‘lib uni torozi shayinining elkalaridan biriga o‘tkazish qulay. SHayinni har bir
elkasini usti 10 qismga bo‘lingan. Reyterlar 1 yoki 10 mg og‘irliklarda
tayyorlanadi. 1ta bo‘linmaga osilgan xolda, reyter shayinda amal qiluvchi pallaga
qo‘yilgan 1 mg yuklanmaga ekvivalent
xolatni yuzaga keltiradi; agar reyter
ikkinchi bo‘linmaga osilgan bo‘lsa, unda 2 mg ga ekvivalent va x.k.
Reyterni osish va siljitish torozilar qutisini o‘ng devori orqali tushirilgan,
maxsus harakatlanuvchi sterjen bilan o‘tkaziladi. Sterjen reyterni quloqlari
ilintiriladigan ilmoq bilan nihoyalanadi. Tarozilarni qiyoslashning ikki usuli amal
qiladi:
Birlamchi qiyoslash – torozilarni (qadoqlash toshchalari) ishlab-chiqarishda
yoki ta’mirlashdan keyin yoki import bo‘yicha keltirishda o‘tkaziladi;
Davriy
qiyoslash – unga foydalanilayotgan barcha torozilar (qadoqlash
toshchalari) jalb qilinadi, bunday
qiyoslashni davriyligi – yiliga 1 marotaba.
Lozim bo‘lgan tayyorgarchiliklardan keyin tarozilarni
qiyoslash o‘tkaziladi.
Siz foydalanishga yaroqli bo‘lgan torozini olasiz
va Sizga sizni tarozingizni
metrologik tavsiflari va boshqa parametrlarini, tashqi ko‘rinishini ham qo‘shib
olganda, talablarga javob bermasligi tufayli yaroqsizlantirishi mumkin bo‘lgan
vakolatlangan metrologik organga borish uchun o‘z vaqtingizni sarflashni keragi
bo‘lmaydi.
Qiyoslashni berilgan massani aniqlik bilan o‘lchab beruvchi etalon qadoq
toshchalari yordamida amalga oshiriladi. Aniqligi har xil bo‘lgan sinfga xos
bo‘lgan og‘irliklar uchun toshlarni xilma-xil termasidan foydalaniladi:
analitik
torozilarga-1 mg dan va savdo-sotiq uchun 10 kg gacha. Torozilarni qiyoslashni
uch etapda amalga oshiriladi:
- birinchi etapda qiyoslash yuklanishsiz o‘tkaziladi va tarozilarni to‘g‘ri
o‘rnatilganligi ko‘rikdan o‘tkaziladi va ularni mo‘ljallangan yuklanishlarga
munosabatlari kuzatiladi;
55
-ikkinchi etapda tarozi pallasi platformasining chetki va markaziy qismlariga
maksimal maksimal tortilishi mumkin bo‘lgan yuklamaning 1/10 massasiga ega
bo‘lgan namunavaiy qadoq toshchalarni qo‘yish orqali tekshiriladi;
- uchinchi etapda ularni maksimal yuklatilishida torozilarni aniqligi
tekshiriladi, bunda qadoq toshchalar platforma markaziga qo‘yiladi.
Agar torozilar qiyoslashdan o‘tsa va talabga to‘liq
javob bersa, unda Davlat
metrologik xizmatini vakili guvohnoma rasmiylashtiradi va moslama uchun o‘ziga
xos qiyoslash sertifikati beriladi, taroziga esa maxsus tamg‘a bosiladi. Agar tortib
ko‘rishdagi olingan ma’lumotlar pasportida ko‘rsatib o‘tilgan talablarga to‘g‘ri
kelmasa, egasiga moslamani yaroqsizligi xaqida xabarnoma beriladi, unda tarozi
kalibrovkalanishi yoki ta’mirlanishi lozimligi ko‘rsatiladi.
Qiyoslashdan yaxshi
o‘tgandan keyin guvohnoma (sertifikat) moslama egasiga beriladi, tarozini o‘zida
esa - tamg‘a qoladi.
Analitik torozilarda chegaralangan og‘irlikdan ortiq bo‘lgan jismlarni
tortishga yo‘l qo‘yilmaydi. Ushbu chegaraviy cheklanishlar torozilarni o‘zida
yoki ularni pasportda ko‘rsatiladi, yoxud ilova qilingan barcha mayda qadoq
toshlarni jamlanma og‘irligi sifatida aniqlanishi mumkin.
Ishlashda qulay bo‘lishi maqsadlarida ADK-200-M tarozilari dempfer
(tebranishni pasaytiruvchi qurilma) bilan ta’minlangan bo‘lib, u shayinning
tebranishlarini
so‘ndirishni
shunchalik oshiradiki, milni harakatlanishi
davriylashadi va u muvozanat holatda tebranib turmaydi, aksincha unga sekin
yaqinlashib boradi hamda unga harakatlangan tomondan uni yaqinida to‘xtaydi.
Ushbu tarozilarda reyter mavjud emas. Tarozilari ularga qurilgan 10 dan
1210 mg gacha bo‘lgan milligrammdagi mayda qadoq toshlar bilan ta’minlangan,
ular tarozilarni o‘ng pallasi zirkiga maxqamlangan. Toshchalar bilan boshqarish
tarozi g‘ilofidan o‘ngda joylashgan
aylanuvchi limba yordamida, dastaklar orqali
amalga oshiriladi. Ichki limbani aylanishida o‘nlab mg larning, tashqi limbani
aylanishida esa yuzlab mg larning irg‘itish yoki tushirib qoldirilishi bo‘lib o‘tadi.
Tarozilar mili o‘zini quyi nixoyalarida ikkala tomoniga 0 dan 10 mg gacha
56
hisoblangan shkala bilan ta’minlangan. Optik qurilma yordami bilan mikroshkala
tarozi ustuni oldidagi ekranga proeksiyalanadi.
Elektron tarozilarida tortib ko‘rish jarayoni tortiladigan yukni va qiymati
torozini blokidagi xotirada saqlanadigan etalon kalibrovka
yukni qiyyoslashdan
iborat bo‘ladi. O‘lchash prinsiplariga qarab elektron tarozilari tenzotorozlar yoki
elektromagnit tizimidagi tarozilar bo‘lishi mumkin.
Eng oddiy elektron tarozi bo‘lgan –tenzotarozili tortib ko‘rishlar, torozi
pallasiga bog‘langan egiluvchan jism kuchlanishini o‘lchash vositasida bo‘lib
o‘tadi. Elektromagnit tizimidagi tarozilar – bu dastaklar va prujinalarning
murakkab tizimlari orqali tortiladigan yukni muvozanatlantirish asosan
elektromagnit g‘altak va undan o‘tuvchi tokni o‘lchash
yordamida amalga
oshiriladigan tarozilardir. Bunday tarozilar uzoq muddatli foydalanishlarga ega,
chunki ularda mexanik qismlari deyarli harakatlanmaydi - tarozilar har vaqt
muvozanat xolatda bo‘ladi.
