19
asoslangan.
Haroratni o‘lchash diapazoni --150
o
S dan +1000°S
gachani tashkil
etadi.
Bimetalli
termometrlarni
ishlash
prinsiplari
kegayishning
harorat
koeffitsientlari turlicha bo‘lgan ikki metalldan tashkil topgan plastinkalarni
bukilishlarini o‘zgarishi asosida haroratni aniqlashga asoslangan.
Haroratni
o‘lchash diapazoni -100 dan +600°S gacha.
Rele –datchiklari ko‘rsatkichli asbob emas, aksincha kontaktlarni ishlashida
haroratni ko‘rsatish shkalasiga ega. Dilatometrik termometrlarni sezuvchan
elementi asosan chiziqli kengayish haroratini katta koeffitsieti mavjud bo‘lgan
(latun, alyuminiy va boshq.) metaldan tayyorlangan turbkadan (1.2-rasmga qarang)
hamda truba ichida joylashgan kengayishi kichik bo‘lgan metaldan (maslan invar)
yasalgan 2 ta serjendan tuzilgan. Asbob trubkasi nazorat
qilinayotgan muhitga
joylashtiriladi. Muxit haroratini o‘zgarishiga bog‘liq xolda sterjenning chiziqli
uzunligi
1.2-rasm. Dilatometrik termometrlarni tuzilishi.
o‘zgaradi va shu asosda muhitning harorati aniqlanadi.
Bimetalli kuzatgichlarda, sezuvchan element sifatida uzunligi bo‘yicha
ikkita kavsharlangan, haroratga xos chiziqli kengayish koeffitsenti turlicha
(masalan misdan, va invardan) bo‘lgan metallik plastinalar - 1,2 (1.3-rasm) tarkib
topgan plastina va spiraldan foydalaniladi.
20
Muhit haroratini o‘zgarishida bimetalli plastinka (spiral) uzatgichni
sezuvchan elementini aralashtirgan xolda yoki kontaklarni
qayta ulash bilan
buklanadi.
11.3-rasm. Bimetalli termometrlarni tuzilishi.
Ishlab chiqarishda ikki pozitsiyali bo‘lgan DTKB (bimetalli) turdagi va
TUDE (dilatometrik) turdagi, shuningdek uch pozitsiyali bo‘lgan TB-EZK
(bimetalli) turdagi termodatchiklardan foydalaniladi.
Barcha modifikatsiyadagi dilatometrik va bimetalli termodatchiklar istalgan
holatda montaj qilinadi (vertikal, og‘ma, gorizontal). DTKB turidagi bimetalli
kameraga xos datchiklar poldan 1,8...2 m balandlikda o‘rnatiladi.
Quvur o‘tkazgichda muhit haroratini o‘lchashda
dilatometrik termometrni
sezuvchan elementining o‘rtasi oqim o‘qi bilan muvofiq kelishi darkor. Zarur
bo‘lganda sezuvchan element gilzaga joylanadi, lekin bunda termometrni issiqlik
inersionligi kuchli o‘sib boradi. Bimetalli rele- datchiklarni chuqurchalarga va
turli dekorativ elementlar orqasiga o‘rnatish
kerak emas, ular asbob yaqinida
havoni me’yorda aylanishlariga to‘siqlik qiladi, o‘lchash xatoliklarini muxim
darajada oshirib yuboradi. SHuningdek Bimetalli rele - datchiklarni tashqi issiqlik
manbai ta’siri mavjud bo‘lgan joylarda (isitgich batareyalari, quyosh radiatsiyasi
va sh.o‘.) o‘rnatilmaydi. Asbobdan devorgacha bo‘lgan masofa 50...70 mm.dan
kam bo‘lmasligi kerak. Montaj qilishda va foydalanishda
asbob atrofida havoni
erkin almashinishi, atrof-muxitni nisbiy namligi - 30...80 % bo‘lishiga e’tibor
berish lozim.
Bimetalli termometrlar xona haroratini o‘lashda juda keng tarqalgan.
Termometrni asosiy xatoliklari boshqaruv diapozonidan 1-3% ni tashkil etadi.
21
Bimetalli termometrlarni asosiy kamchiliklaridan biri bo‘lib, individual
darajalanishni talab qilinishi sanaladi, u namunaviy termometr ko‘rsatkichlarini
taqqoslash yo‘li bilan olib boriladi, bu esa sezuvchan bimetall plastinkalarni tezda
almashtirishga imkon bermaydi.
Termodinamik datchiklarga texnik xizmat ko‘rsatish - metrologik xizmati
o‘rnatilgan grafik bzyicha davriy ko‘rikdan o‘tkazib turish va ko‘rsatilgan aniqlik
sinfiga mos kelishini tekshirib turishdan iborat.
