8
3. Pedag
о
gik texn
о
l
о
giya
fanining
met
о
d
о
l
о
gik
as
о
si uni amalga
о
shirishda
qanday met
о
dlarga as
о
slanishini belgilaydi, ins
о
nlarning
о
lamini hamda o`zlarini
bilishlari turli tarixiy davrlarda turlicha as
о
slarga ega bo`lgan va ular o`ziga x
о
s
met
о
dlarni keltirib chiqargan. H
о
zir
о
lam va uninng hususiyatlari haqida x
о
lis
ma’lum
о
tlar
о
lish haqq
о
niy bilimlar h
о
sil qilishninng ilmiy met
о
dikasi pedag
о
gik
texn
о
l
о
giyalarning met
о
d
о
l
о
gik as
о
si his
о
blanadi. Met
о
d
о
l
о
gik as
о
sning ilmiy
jihatdan to`g`ri bo`lishi texn
о
l
о
giyalar uchun zaruriy shartdir.
4. Pedag
о
gik texn
о
l
о
giyaning
didaktik as
о
si
uning ta’lim-tarbiya q
о
ida va
tam
о
yillariga muv
о
fiqligini belgilaydi.
5. Pedag
о
gik texn
о
l
о
giyaning
pedag
о
gik as
о
si.
Zam
о
naviy pedag
о
gika fanining
ilmiy hul
о
salaridan kelib chiqadi. Bunda pedag
о
gik texn
о
l
о
giyaning umumiy
tarkibiy tuzilmasi, mazmuni, shakli, usullari, v
о
sitalari, pedag
о
gik jarayonninng
tashkil
qilinishi,
о
lib b
о
rilishi, uninng diagn
о
stikasi, m
о
nit
о
ringi, o`quv-mavzu
rejalar va shu kabilarninng ilmiy jihatdan to`g`ri bo`lishi ta’minlanadi.
6. Pedag
о
gik texn
о
l
о
giyaninng
psix
о
l
о
gik as
о
si
psix
о
l
о
giya fanining ilmiy
hul
о
salari va tavsiyalari bilan belgilanadi.
7. Pedag
о
gik texn
о
l
о
giyaninng
fizi
о
l
о
gik as
о
si
o`quvchilarning turli yoshdagi
fizi
о
l
о
gik hususiyatlarini his
о
bga
о
lishdan ib
о
rat.
8. Pedag
о
gik texn
о
l
о
giyaninng
gigenik as
о
si
ta’lim-
tarbiya jarayonida
sal
о
matlikni saqlash talablariga ri
о
ya qilishdan ib
о
rat.
9. Pedag
о
gik texn
о
l
о
giyaninng
mafkuraviy as
о
si
uninng milliy istiql
о
l g`
о
yasi va
mafkurasi tam
о
yillarini o`zida mujassam etishi va ularni amalga
о
shirishga
yo`naltirilgan bo`lishidan ib
о
rat.
10.Pedag
о
gik texn
о
l
о
giyaning
huquqiy-me’yoriy as
о
si
ta’lim-tarbiya
jarayonini
tashkil qilish va amalga
о
shirishga d
о
ir q
о
nuniy va meyoriy hujjatlar bilan
belgilanadi.
11.Pedag
о
gik texn
о
l
о
giyaning
iqtis
о
diy as
о
si
ta’lim menejmenti xul
о
salari va
marketing tadqiq
о
tlari natijalariga muv
о
fiq belgilanadi.
12.Pedag
о
gik texn
о
l
о
giyaning
tarixiy as
о
si
ta’lim-tarbiya masalalarini turli tarixiy
davrlarda amalga
о
shirishning shakl va usullari,
mazmuni hamda turli pedag
о
gik
nazariyalar haqidagi ma’lum
о
tlardan ib
о
rat bo`lib ular zam
о
naviy pedag
о
gik
texn
о
l
о
giyalarning kelib chiqishi uchun zamin his
о
blanadi.
2-rasm. Pedagogik texnologiya asoslari
“Texnologiya” va “pedagogik texnologiya” tushunchalari, uning paydo bo`lishi,
tarixiy rivojlanish davrlari va pedagogik olimlarning “pedagogik texnologiya”
tushunchasiga ta`riflari
Tarixan “Texnologiya” tushunchasi texnik taraqqiyot bilan bog‘liq ravishda
yuzaga kelgan va bu tushuncha san’at, hunar va fan haqidagi ta’limotga muvofiq
keladi.
Texnologiya deganda, odatda ashyolarni qayta ishlash metodlari va ishlab
chiqarish jarayoni hamda ulaming ilmiy tavsiflarining majmui tushuniladi.
Siyosiy lug‘at (
М
.,1989)da texnologiyaga shunday izoh beriladi:
9
1) ishlab chiqarish jarayonida ashyolar,
materiallar, yarim tayyor ashyolami
qayta ishlash, tayyorlash holati, xususiyati, shaklining o'zgarish metodlari yigindisi;
2) ashyolar, materiallar va yarim xom ashyolarga muvofiq ishlab chiqarish
qurollari orqali ta ’sir o`tkazish usullari to'g'risidagi fan.
«Qomusiy lug‘at»da ham shunga yaqin izoh beriladi, lekin unda birmuncha
kengroq yoritiladi: «Fan sifatida texnologiyaning
vazifasi har tomonlama
samarali va tejamli ishlab chiqarish jarayonlarini aniqlash va amaliyotda undan
foydalanish maqsadida fizika , kimyo, mexanika va boshqa qonuniyatlarini
bajarish.» (M., 1979)
Texnologiya grekcha so‘z bo‘lib, “texnos”- san’at, mahorat, “logos”- ta’limot
degan ma’nolami bildiradi.
Pedagogik texnologiya tushunchasining shakllanishi va rivojlanishi tarixida turli
qarashlar mavjud bo‘lgan: u texnik vositalar haqidagi ta’limot deb, hamda
o‘qitish jarayonini loyihalashtirilgan holda izchil va muntazam tashkil etish deb
talqin qilingan. Hozir pedagogik texnologiyalarning bir qancha ta’riflari mavjud.
V.P. Bespalko
pedagogik texnologiyani amaliyotga tatbiq qilinadigan
muayyan pedagogik tizim loyihasi sifatida belgilaydi. U pedagogik tizim
texnologiyalar ishlab
chiqish uchun asos boladi, deb hisoblaydi. Bunda asosiy
diqqat
о
‘quv-pedagogik jarayonni oldindan loyihalashga qaratiladi, didaktik vazifa
va o‘qitish texnologiyalari tushunchasidan foydalaniladi. Shu tariqa
V.P.
Bespalko o‘quv jarayonini loyihalash g‘oyasini ilgari suradi. Afsuski, hozirigi qadar
pedagogik texnologiya va loyiha tushunchalari haqida aniqlik yo‘q.
N.F.Talizina
har bir pedagog real pedagogik jarayonni tashkil etishdan oldin
o‘quv jarayoni haqida texnologik darajada bilimlar tizimini bilib olgan bo`lshi shart
deb hisoblaydi, U fan va amaliyot oralig‘ida tamoyillarni olg‘a suruvchi, metodlar
ishlab chiquvchi, ulami izchil qo‘llash kabi masalalar bilan shug‘ullanuvchi
alohida fan bo‘lishi kerak, deb hisoblaydi. Ularsiz pedagogik jarayon texnologiya
real o‘qitish jarayoni sifatida asoslanmay qoladi.
Ayrim mualliflar o ‘qitish texnologiyalariga fan va san’at oralig‘idagi
fan deb
qaraydilar, boshqalari uni loyihalash bilan bog‘laydilar. Shunday qilib, bir
yondashuvda o‘qitish texnologiyalari o‘qitishning barcha vositalarini qamrab olgan
qandaydir jihozlash sifatida ham belgilanadi. Unda texnologiya o‘quv jarayonini
texniklashtirishni taqozo qiladi. Boshqa yondashuvda texnologiyaga ta’lim
amaliyotini yangi yoki zamonaviylashtirilgan bilimlar bilan ta’minlashning usuli
sifatida qarashga imkoniyat beradi. Bunda texnologiyaga ta’limning ilmiy
tamoyillari va amaliyotini tatbiq etish sifatida qaraladi.
Texnologiya tushunchasi 60-yillardagi Amerika va G‘arbiy Yevropada ta’limni
isloh qilinishi bilan bog‘liq ravishda kirib keldi. B.Blui, J. Koroll, P.Ya.Galperin,
V.I.Davidov, N.A.Menchinskaya, Z.I.Kalmikova, L.I.Zankov texnologiyalari
mashhur. O‘qitishni tashkil qilishning texnologik yondashuvlari V.P.Bespalko, N
.F.Talizina, L.M.Fridman, Yu.N.Kulyutkina, G.S.Suxobskoy, T.V.Kudryavsev,
A.M. Matyushkin, M.l.Maxmutov kabi aksariyat psixolog va didaktikachilarga
taalluqlidir.
10
Texnologik yondashuvlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, aksariyat o ‘qitish
texnologiyalari bo‘sh texnologiyalanganligi bo‘yicha qolib ketmoqda. Bir qator
texnologiyalarda nazariy asoslar kuehaytirilgan bo‘lib, amaliy tomoni u qadar
oydinlashtirilmagan.
T.A.Ballo
texnologiyaning bir tomonini, ya’ni o ‘qitishda
topshiriqli
yondashuvni yoritadi. BoshqaJarida yo kompyuter orqali dasturlashtirilgan o‘qitish
yoki o‘qitishning muammoli tuzilmasi ajralib turadi.
L.V. Zankov, T.Ya.Galperin, V.l.Davidov tadqiqotlarida bosqichli o‘qitishning
yaxlit texnologiyalari haqida fikr yuritiladi.
1. Pedagogik texnologiyada hali ko‘p aniqlanmagan masalalar bor. Bu
muammoni tadqiq etish, o‘qitish texnologiyasining tushunchasi va metodologik
mohiyatini aniqlash bilan bog‘liq.
Pedagogik texnologiya o‘ziga xos va potensial yaratiladigan pedagogik
natijalarga erishish uchun, pedagogik tizinuiing barcha tashkiliy tomonlariga
aloqador nazariy va amaliy (ta’lim tizimi doirasida) tadqiqotlar sohasi sifatida
belgilanadi.
