• 3.5. Modulyasiyaning yangi ko‘rinishlari
  • So’z boshi




    Download 3 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet23/103
    Sana29.05.2024
    Hajmi3 Mb.
    #257039
    1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   103
    Bog'liq
    Kommutatsiya-tizimlari.A.M.EshmurodovA.F.Xaytbayev

    3.4. Delta - modulyasiya 
     
    Axborot uzatish texnikasida boshqa raqamli o‘zgartirish usullari ham 
    amaliy qo‘llaniladi. Shulardan biri delta - modulyasiya hisoblanadi. Usul 
    g‘oyasi takt intervalida analog signalning qiymati o‘zgarish belgisini liniya 
    bo‘yicha uzatish hisoblanadi. Delta - modulyasiya bir razryadli kodli tizim 
    hisoblanadi. Delta - modulyasiyali tizim ishlash tamoyili shundaki, 
    diskretni oniy kattaligi haqida axborot emas, balki faqat oldingi uzatilgan
    oniy signal qiymatiga nisbati bo‘yicha, bu diskret kattaligi yoki kichikligi 
    to‘g‘risida xabar uzatiladi. Bu to‘g‘risidagi axborotni bitta element 
    yordamida uzatish mumkin: oldingidan bu diskret katta bo‘lsa, bir 
    (impuls), agar kichik bo‘lsa, nol (pauza). Bu axborot ikki diskretlari bilan 
    solishtirganda yetarli darajada tez - tez uzatilishi kerak. Delta - 
    modulyasiyani har xil ko‘rinishlari ma’lum: chiziqli, adaptivli va h.k. 
    Soddaroq ko‘rinishi - chiziqli delta o‘zgartirishning tamoyilini ko‘rib 
    chiqiladi. 3.18- rasmda delta- modulyasiyaning tamoyili keltirilgan.


    68 
    a - dastlabki va tiklangan signal; 
    b - liniyadagi signal. 
    3.18- rasm
    .
    Delta - modulyasiya tamoyili. 
    Dastlabki signal uzluksiz liniya ko‘rinishida ko‘rsatilgan va tiklangan 
    signal doimiy qadam bilan zinapoyali funksiya ko‘rinishida ko‘rsatilgan 
    (3.18a- rasm), 3.18b- rasmda liniyaga uzatilayotgan impulslar ketma- 
    ketligi ko‘rsatilgan. Qabul qilish qismida teskari jarayon sodir bo‘ladi. 
    Delta- modulyasiyani afzalliklari: kodekni oddiyligi va uzatish 
    ishonchliligi yuqori, lekin IKM ga o‘xshash uzatish sifatiga yetishi uchun
    diskretlash chastotasi f
    D
    3- 4 barobar yuqori bo‘lishi kerak. 
    3.5. Modulyasiyaning yangi ko‘rinishlari 
     
    Telefoniyada analogli tovushli signal 4000 Gsgacha kenglikka ega 
    bo‘lgan chastotalar diapazonini egallaydi va sekundiga 8 000 ta amplituda 
    birzumliklarini tashkil qilishni talab qiladi, ya’ni diskretlash chastotasi 8 
    KGs ni tashkil etadi. Birzumlik qiymatlarini kvantlaganda 256 ta standart 
    amplitudalar ishlatiladi, ular so‘ngra 8- razryadli ikkilik so‘zlar bilan 
    kodlanadi. So‘ngra bu so‘zlar mos vaqt oraliqlariga uzatiladi va qabul 
    qilish tomonida dastlabki analogli tovushli signalning taxminiy 
    tiklanishining teskari jarayoni bajariladi. 8 Kgs chastota va 8- bitli kodlash 
    sxemasi juda yaxshi tovush sifatini beradi, bu sifat bitlarning uzatish 
    tezligiga juda katta talablar qo‘yish evaziga hosil bo‘ladi. 


    69 
    Bitlarning uzatish tezligiga bo‘lgan talab past bo‘lsa, sanashlar 
    chastotasi tezligi ham kichik bo‘ladi va yoki kodlashning razryadligi ham 
    kichik bo‘ladi. 
    Shunday qilib, har bir sanashning natijasi bitta bayt bilan tasvirlanadi. 
    Sekundiga 8000 bayt bo‘lsa, har bir baytda 8 bitga ega bo‘linadi. Odam 
    tovushini uzatuvchi axborot oqimining tezligi, quyidagicha aniqlanadi: 


    Gs
    Gs
    8000
    2
    4000
    sekundiga birzumlik qiymatlar 
    s
    kbit
    bit
    х
    /
    64
    8
    - sekundiga birzumlik qiymatlar 
    IKM - raqamli uzatish tizimlarida keng tarqalgan birinchi standart 
    texnologiya bo‘lgani uchun, kanalning 64 Kbit/s ga teng o‘tkazish 
    imkoniyati barcha turdagi raqamli tarmoqlar uchun butun dunyo standarti 
    bo‘lib qoldi. Hozirgi barcha raqamli liniyalar 64 Kbit/s ga teng, yoki 
    unga karrali bo‘lgan kattalikdagi o‘tkazish imkoniyatiga teng. Masalan, 
    Ye1- raqamli traktining uzatish imkoniyati 2,048 M bit/s bo‘lsin, bu har 
    biri 64 Kbit/s bo‘lgan 32 ta kanalga ekvivalentdir (30 ta nutq kanallari, 0- 
    sinxronizasiya, 16 – signalizasiya kanallari). 
    G.Naykvist 
    va 
    V.A.Kotelnikovlarning 
    matematik 
    natijalariga 
    asoslanuvchi IKM texnologiya, bugungi kunda analogli tovushli 
    signallarni raqamli shaklga o‘zgartirishning eng umumiy usulini 
    tavsiflaydi. 
    Biroq shuni unutmaslik kerakki, ham IKM, ham 64 Kbit/sek kanal 
    1970- yillarda standartlashtirilgan. Signallarni raqamli qayta ishlash 
    zamonaviy texnologiyalari kodlashning yanada samarali usullaridan 
    foydalanadi. Bitlar uzatishning aynan shu tezligida sifatga erishish yoki 
    uzatishning pastroq tezligida teng baholi sifatga erishish mumkinligi 
    ko‘zda tutiladi. 
    Bugungi kunda kodlashning yanada murakkabroq sxemalari mavjud 
    va ishlatilmoqda. Masalan, ISDN telefonlari yuqori sifatli tovushni 7 KGs 
    diapozonda aynan 64 K bit/s tezlik bilan uzatish mumkin, boshqa misol -
    bu keng tarqalgan GSM texnikasi. 
    Bir qator tashkilot tarmoqlarida kodlashning eng samarali usullaridan 
    biri adaptiv differensial impulsli kodli modulyasiyadan (ADIKM) 
    allaqachon foydalanilmoqda. ADIKM 32 Kbit/s tezlikda “telefonli” sifat 
    bilan tovushni uzatishni quvvatlab turadi, shu bilan birga mavjud o‘tkazish 
    yo‘lagini samarali yanada samarali foydalanishni ta’minlaydi. 


    70 
    Differensial impulsli - kodli modulyasiya (DIKM) IKM ga nisbatan 
    samaraliroqdir, chunki, u signal darajasining o‘zgarishini kodlashni ko‘zda 
    tutadi. Tovushli signal amplitudasining o‘zgarishi nisbatan sekin bo‘lishini 
    faraz qilish asosida, har bir bitni tasvirlash uchun kamroq bitlar ishlatish 
    mumkin. DIKM da odatda 4 ta bit ishlatiladi, bu 2:1 siqish koeffisiyentini
    beradi. Bunday kopressiya darajasi Ye1- traktda IKM standartida 64 Kbit/s 
    li 32 ta kanal o‘rniga 32 Kbit/s li 64 ta kanalga ega bo‘lish mumkin. DIKM 
    odatda IKM bilan solishtirish mumkin bo‘lgan tovush sifatini ta’minlaydi. 
    Adaptiv differensial impuls - kodli modulyasiya(ADIKM) DIKM ning 
    sifatini yaxshilaydi, bunga zarur bitlarning sonini orttirmasdan erishish 4 
    bitli kattalik bilan tasvirlash mumkin bo‘lgan signal o‘zgarishlar 
    diapazonini kengaytirish tufayli amalga oshiriladi. ADIKM IKM 
    negizidagi ATS bilan moslashmaganligi tufayli 32 Kbit/s gacha siqilgan 
    ikkita so‘zlashuvni bitta IKM kanalga kiritish uchun maxsus uskuna -
    bitlarni kompressiyalovchi multipleksor zarur bo‘ladi. 
    Shuni ta’kidlash lozimki, ADIKM Kotelnikov nazariyasi asosida 
    telefoniya vositalarini ishlab chiqaruvchilarning to‘xtovsiz sinovlari 
    natijasida yuzaga kelgan yagona texnologiya emas. Ular taklif etgan 
    yo‘nalishlardan biri - aniqlikni pasaytirishdir, shu kattalikdan boshlab 
    kvantlash darajalari birzumlik qiymatlar nuqtasida dastlabki signal 
    amplitudasiga muvofiq keladi, natijada 8 ta bitni o‘rniga bor yo‘g‘i 6 ta 
    yoki 7 ta bitni kodlash talab etiladi. Boshqa yo‘nalishni yog‘ochli devor 
    misolida ko‘rish mumkin, uning yuqori qismi egri holda qirqilgan bo‘lsin, 
    hatto 5 ta yog‘ochdan 4 tasini olib tashlaganda ham devorning umumiy 
    egri liniyasini tiklash mumkin. Yana bitta yo‘nalish odamning odatdagi 
    so‘zlaridagi oldin aytib berish mumkin bo‘lgan pauzalarning mavjudligiga 
    asoslangan sukutni bostiruvchi texnika yordamida qo‘shimcha so‘zlashuv 
    signallari kiritiladi. Undan tashqari hozircha umum qabul qilinmagan turli 
    kvantlash usullari qo‘llaniladi yoki kommutasiya tugunlarida yoki 
    stansiyalarida keng ishlatiladigan usullardan foydalaniladi, bular 
    to‘g‘risida imkoniylik tarmoqlarida batafsil yoritiladi. Bu variantlar ichida 
    quyidagilar mavjud: variasiyalanadigan kvantlash darajasi (VOL)-
    kompressiya koeffisiyenti 2:1 (32 K bit/s), qiyalik (krutizna) o‘zgarishini 
    uzluksiz variasiyalanadigan (CVSD) - kompressiya koeffisiyenti 4:1 (16 K 
    bit/s), yuqori o‘tkazish qobiliyatiga ega (NSV) - kompressiya koeffisiyenti 
    8:1 (8Kbit/s). Kompressiyaning bunday usullari qo‘llanilganda bitta qat’iy 
    qoidani yoddan chiqarish kerak emas: o‘tkazish qobiliyatining resurslarini 
    bo‘shatish tovush sifatini pasayishi evaziga amalga oshiriladi. Eng yangi 
    usullar siqish koeffisiyentini hattoki 16:1 (4 K bit/s tezlik) ni ta’minlashi 


    71 
    mumkin, biroq bunda tovush sifati faqat istisno holatlari uchun ishlatilishi 
    mumkin. 

    Download 3 Mb.
    1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   103




    Download 3 Mb.
    Pdf ko'rish