kadrlar tayyorlash tizimining transformatsiyasi — sohada kadrlar
tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini tubdan
takomillashtirish, shuningdek, mavjud va yangi barpo etiladigan ishlab chiqarish
quvv
atlarini yuqori malakali mahalliy va xorijiy mutaxassislar bilan taʼminlash.
2. Sanoatning mavjud va prognoz salohiyati
Oʻzbekiston kimyo sanoati mamlakat iqtisodiyotining uzoq muddatli va
barqaror rivojlanishiga zamin yaratadigan asosiy segmentlaridan biridir. Aynan
kimyo sanoati deyarli barcha tarmoqlarni xom ashyo, turli materiallar va
mahsulotlarni yetkazib beruvchisi boʻlib, ularning rivojlanish koʻlami, yoʻnalishi va
samaradorligiga sezilarli taʼsir koʻrsatmoqda.
Bugungi kunda Oʻzbekiston bozorida qator yirik korxonalar faoliyat
yuritmoqda, masalan “Navoiyazot” AJ, “Maksam-
Chirchiq” AJ, “Fargʻonaazot” AJ,
“Ammofos-
Maksam” AJ, “Dehqonobod kaliy zavodi” AJ, “Qoʻngʻirot soda zavodi”
MCHJ, “Birinchi rezinoteknika zavodi” MCHJ va boshqalar.
Oʻzbekistonda kimyo sanoatining ishbilarmonlik jozibadorligining asosiy
omillari, avvalo, zarur xom ashyo, malakali mehnat resurslari, rivojlangan aloqa
tarmogʻi, bank va yuridik xizmatlar tarmogʻi hamda nisbatan arzon energiya
manbalari hisoblanadi.
Tashkil qilinganida
n boshlab Oʻzbekiston kimyo sanoati birinchi navbatda
mineral oʻgʻitlar ishlab chiqarishga yoʻnaltirilgan edi. Oʻzbekiston Respublikasida
kimyo sanoati korxonalarini har tomonlama rivojlantirish, iqtisodiy rivojlanishning
hozirgi bosqichining ustuvor milli
y vazifalari bilan bogʻliq.
Bugungi kunda kimyo sanoati muhim ishlab chiqarish, xom ashyo va ilmiy-
texnik salohiyatga ega. Bu respublika sanoat ishlab chiqarishining qariyb 2 foizini
tashkil etadi. Sohada ish bilan band boʻlganlar soni 30 ming kishiga yaqin tashkil
qiladi.
Ishlab chiqarilayotgan kimyoviy mahsulotlar iqtisodiyotning koʻplab
tarmoqlari ehtiyojlari uchun yetkazib beriladi: qishloq xoʻjaligi (mineral oʻgʻitlar,
defoliantlar, kimyoviy oʻsimliklarni himoya qilish mahsulotlari), mebel sanoati
(formalin, karbamid, karbamid-formaldegid smolasi), kon-metallurgiya sanoati
8
(natriy sianidi, poliakrilamidlar, tiomochevina, nitrat kislotasi, ammiakli suv),
elektron va elektrotexnik sanoati (epoksid smolasi), neft va gaz sanoati (uniflok,
K-9 ma
hsuloti, burgʻilash reagenti), qurilish sanoati (kalsiylangan soda, natriy
nitrati), oziq-ovqat sanoati (sirka kislotasi) va boshqalar.
“Oʻzkimyosanoat” AJ korxonalarini ishlab chiqaradigan mahsulotlar turiga
koʻra, quyidagi asosiy ishlab chiqarish majmualariga ajratish mumkin:
mineral oʻgʻitlar ishlab chiqarish kompleksi;
energetika, oltin qazib olish, kimyo sanoati uchun noorganik moddalar va
kimyoviy reagentlar ishlab chiqarish majmuasi;
oʻsimliklarni himoya qiluvchi kimyoviy vositalar ishlab chiqarishi;
kalsiylangan soda ishlab chiqarishi;
polimer va rezina buyumlar ishlab chiqarishi.
Hozirgi kunda “Oʻzkimyosanoat” AJ korxonalarida 170 dan ortiq turdagi
kimyoviy mahsulotlari ishlab chiqariladi.
Hozirgi bosqichda sanoatning asosiy vazifasi, ayniqsa, muhim turdagi
mahsulotlar uchun xom ashyo mustaqilligiga erishish uchun yangi turdagi
mahsulotlarni oʻzlashtirish orqali xomashyo importi hajmini sezilarli darajada
kamaytirishdir. Ushbu maqsadga erishish eksport qilinadigan mahsulotlar turini
kengaytirish va raqobatbardoshligini oshirish, mahalliy resurslardan foydalanish,
mavjud ishlab chiqarish quvvatlarini texnik qayta jihozlash va rekonstruksiya
qilish, chet ellik sheriklar bilan qoʻshma korxonalar tashkil etish va xorijiy
investitsiyalarni
jalb qilish orqali sanoatning eksport salohiyatini oshirishni oʻz
ichiga oladi. Sanoatning zamonaviy tuzilishi asosini ishlab chiqarilgan mineral
oʻgʻitlar, birinchi navbatda, azot va fosforli oʻgʻitlar ishlab chiqarish tashkil qiladi,
bu sanoat yalpi mah
sulotining yarmidan koʻpini tashkil etadi.
Soʻnggi yillarda sintetik materiallar va polimerlarni ishlab chiqarish va qayta
ishlash hamda isteʼmol tovarlari ishlab chiqarish jadal surʼatlar bilan rivojlanib
bormoqda.
Hozirgi kunda soha korxonalarida modernizatsiya, ishlab chiqarish sexlarini
qayta jihozlash va yuqori texnologiyalar asosida uskunalarni yangilash ishlari olib
borilmoqda.
Jahon bozorida raqobatbardosh, kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqaradigan
zamonaviy korxonalarni yaratish va mavjud ishlab chiqarish quvvatlarini
modernizatsiya qilish va rekonstruksiya qilish boʻyicha loyihalarni amalga
oshirish, shu jumladan xorijiy va ichki investitsiyalarni jalb qilish orqali fosforli
oʻgʻitlari ishlab chiqarishni kengaytirish yaqin kelajakda kimyo sanoatini
rivojlantirishning asosiy ustuvor yoʻnalishlari boʻlib qolmoqda.
Umuman olganda, Oʻzbekiston sanoatining asosiy tarkibiy qismlaridan biri
boʻlgan kimyo sanoatini rivojlantirish uchun keng istiqbolli imkoniyatlar
mavjudligini taʼkidlash mumkin. Shu bilan birga, zamonaviy yuqori texnologiyali
ishlab chiqarishlarni yaratishga, shuningdek mahsulotlar uchun yangi bozorlarni
rivojlantirishga yoʻnaltirilgan investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun
9
dunyoning yetakchi ishlab chiqaruvchilarini jalb qilish muhi
m yoʻnalish boʻlib
qolmoqda.
Mustaqillik yillarida respublikada qator yangi obyektlar foydalanishga
topshirildi, shu munosabat bilan turdosh tarmoqlar uchun xomashyo bazasini
rivojlantirish zarurati yuzaga keldi.
Toshkent viloyatida “Angren” maxsus sanoat zonasi tashkil etilishi bilan
“Konveyer lentalari, qishloq xoʻjaligi va avtomobil shinalari ishlab chiqarishni
tashkil etish” loyihasini amalga oshirish uchun noyob imkoniyat paydo boʻldi.
Zavod qurilishi Xitoyning “Poly Technologiyes2 kompaniyasi tomonidan amalga
oshirildi. Obyektning birinchi bosqichi 2018-yilning dekabr oyida foydalanishga
topshirildi.
Ushbu loyiha nafaqat mahalliy «GM-
Oʻzbekiston» avtomobil ishlab
chiqaruvchisini avtomobil shinalari bilan taʼminlash, balki qoʻshni mamlakatlarga
mahsulot eksport qilish, qoʻshimcha malakali ish oʻrinlari yaratish imkonini beradi.
Bugungi kunda “Birinchi ryezinotexnika zavodi” Markaziy Osiyoda yagona
shina mahsulotlari ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. Korxonaning ishlab chiqarish
quvvati 3 million
dona avtomobil shinasi, 200 ming dona qishloq xoʻjaligi shinasi
va 100 ming dona konveer tasmasini tashkil etadi.
Sanoatdagi eng yirik korxona “Navoiyazot” AJda:
2019-yilning dekabrida 100 ming tonna PVX, 75 ming tonna kaustik soda
ishlab chiqarish majmuasi ishga tushirildi;
2020-yilning birinchi yarmida yiliga 500 ming tonna quvvatga ega nitrat
kislota ishlab chiqarish yoʻlga qoʻyildi;
2020-
yilning dekabr oyida quvvati 660 ming tonna boʻlgan ammiak va yiliga
577,5 ming tonna sigʻimga ega karbamid ishlab chiqarish majmuasi ishga
tushirildi.
Xalq xoʻjaligi tarmoqlarining kimyo mahsulotlariga boʻlgan talabi ortib
borayotganini inobatga olib, 2021-yilda yangi ishlab chiqarish obyektlarini tashkil
etish rejalashtirilmoqda, joʻmladan:
"Navoiyazot" AJda metanol asosida karbamid-formaldegid konsentrati
(KFK-85) va karbamid-formaldegid smolasi;
“CENTRAL AZIA CHEMIKAL” MCHJ da natriy lauret sulfat (LSN), chiziqli
alkilbenzenesulfonik kislota (LABSK) va yuvish kukunlari;
"Maksam-Chirchiq" AJda vanadiy katalizatori;
burgʻilash,
qurilish,
oziq-ovqat va tibbiyot sanoati uchun
karboksimetilsellyuloza asosidagi reagentlar;
"Toshkent kislorod zavodi" Davlat unitar korxonasi negizida tibbiy kislorod.
Ayni paytda “Oʻzkimyosanoat” AJ korxonalari kimyoviy mahsulotlarining
qariyb 30 foizini Janubi-Sharqiy Osiyo, Xitoy, Eron bozorlariga, shuningdek
qoʻshni mamlakatlarga eksport qilmoqda.
10
Shu bilan birga, kimyoviy mahsulotlar turlari va assortimentini kengaytirish,
mahalliy xom ashyo asosida ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, ishlab chiqarish
tannarxini pasaytirish boʻyicha mavjud imkoniyatlar toʻliq qoʻllanilmayapti va
respublika qishloq xoʻjaligida fosforli oʻgʻitlarga boʻlgan ehtiyoj qondirilmay
qolmoqda.
Kimyo sanoatini yanada diversifikatsiya qilish, yangi ishlab chiqarishlarni
yaratishga toʻgʻridan-toʻgʻri sarmoyalarni jalb qilish xamda ichki va tashqi bozorda
talab qilinadigan mahsulotlar turini kengaytirish maqsadida Oʻzbekiston
Respublikasi Prezidentining “Kimyo sanoatini yanada isloh qilish va investitsiya
jozibadorligini oshirish chora-
tadbirlari toʻgʻrisida” 2019-yil 3-apreldagi PQ-4265-
son qarori bilan “2019-2030-yillarda kimyo sanoatini rivojlantirish dasturi”
tasdiqlandi. Unda iqtisodiyot tarmoqlarida talab katta boʻlgan yangi turdagi
kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish uchun ular asosida ishlab chiqarish
klasterlari yaratish bilan sanoat korxonalarining mavjud ishlab chiqarish
quvvatlaridan foydalanish samaradorligini oshirish koʻzda tutilgan.
Respublika iqtisodiyotini jadal rivojlantirish uchun innovatsion kimyoviy
texnologiyalarni rivojlantirish, jahon standartlari darajasiga javob beradigan
loyihalash ishlarini amalga oshirish, shuningdek kimyo sohasida yuqori malakali
kadrlar tayyorlash uchun infratuzilma va tegishli sharoitlar yaratish talab etiladi
xamda sohada ilmiy salohiyatni oshirish.
Kasbiy mahorat va bilim darajasini oshirish, rivojlangan ilmiy va ishlab
chiqarish aloqalarini shakllantirish, kimyo sohasida fanni rivojlantirish boʻyicha
xorijiy tajribalarni jalb qilish, ilmiy salohiyatni kimyo sohasidagi innovatsion
ishlanmalarga jalb qilish maqsadida fanlarni ishlab chiqish, ilmiy gʻoyalarni
rivojlantirish, fan, dizayn va ishlab chiqarish oʻrtasida yaqin aloqalarni oʻrnatish va
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 25-oktyabrdagi PQ-3983-son
qaroriga binoan Koreya tadqiqot instituti bilan hamkorlikda Kimyoviy
texnologiyalar tashkiloti (KRIKT) tomonidan “Kimyo texnologiyalari ilmiy-tadqiqot
instituti” va “Oʻzkimyosanoatloyiha” AJ negizida ilmiy-loyihalash instituti – Kimyo
t
exnologiyalari markazini yaratish boʻyicha ishlar olib borilmoqda.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 13-fevraldagi PQ-4992-
sonli qaroriga asosan "Navoiyazot" AJ, "Fargʻonaazot" AJ negizida va
Qoraqalpogʻiston Respublikasida jami uchta kimyoviy klasterini tashkil etish
rejalashtirilgan.
Hozirgi kunda xorijiy investorlar bilan oʻtkazilgan tadqiqot natijalariga koʻra
"Navoiyazot" AJ kimyoviy klasterida umumiy qiymati 2,6 mlrd. dollarlik boʻlgan 16
ta investitsiya loyihasini amalga oshirish va mahalliy aholi uchun 1863 ta yangi
ish oʻrinlari yaratilishi rejalashtirilgan.
Qoraqalpogʻiston Respublikasi sanoat klasterida umumiy qiymati 686,7
million dollarlik 3 ta investitsiya loyihasini amalga oshirish va 920 ta yangi ish
oʻrinlari yaratilishi koʻzda tutilgan.
11
"Fargʻonaazot" AJ sanoat klasterida umumiy qiymati 334,4 mln. dollarlik 4
ta investitsiya loyihasini amalga oshirish va 425 ta yangi ish oʻrinlari yaratish
rejalashtirilgan.
Yuqorida qayd etilgan ishlab chiqarishlarni tashkil etish uchun asosiy xom-
ashyo tabiiy gazdir.
| 