25min), qovşaq,
mexanizm,aqreqat və sistemlərdən ibarətdir. Detal—yığma
əməliyyatları olmadan,biricinsli materialdan (adına və markasına görə)hazırlanan
məhsuldur. Qovşaq,mexanizm və ya aqreqatın yığılmağa başladığı detal,baza
detal
adlanır.Qovşaq—bir-biri ilə öz aralarında yiv, pərçim,qaynaq və ya digər birləşmə
ilə birləşən bir neçə detal yığımıdır.Mexanizm-öz aralarında hərəkət və sürətli çevirən
detallar və ya qovşaqlar yığımıdır.Aqreqat—bütün halda birləşmiş bir neçə mexanizmdir.
Sistem—iş zamanı müəyyən olunmuş funksiyanı yetinə yetirən,qarşılıqlı təsirdə olan
mexanizm,cihaz və digər quruluşlar yığımıdır. Avt-bil konstruksiyalarının
mürəkkəbliyinə baxmayaraq onların oxşar cəhəti çoxdur.Bütün mexanizmlər,
aqreqatlar və sistemlər avt-bilin əsas tərkib hissələri olan üç hissəsini təşkil edir.
mühərrik,kuzov və şassi.Mühərrik—avt-bilin hərəkətini təmin edən mexaniki
enerji
mənbəyidir.Mexaniki enerji digər növ enerjinin (yanan yanacağın .elektrik
enerjisi,
qabaqcadan sıxılmış enerjisi və s) çevrilməsi hesabına əldə edilir.Qeyri-mexaniki enerji
mənbəyi ,adətən avt-bildə olur və vaxtaşırı doldurulur.Müasir avt-billərdə enerji
mənəyi kimi mənşəli maye yanacaqla (benzin və dizel yanacağı) və ya qazla işləyən
porşenli daxili yanma mühərrikləri daha geniş yayılıb.Kuzov-- sürücü, sərnişinlər
və baqajın yerləşdirilməsi və onların xarici təsirlərdən(külək,çirk və s.)qorunması
üçün nəzərdə tutulur. Avt-bilinin kuzovu mühərrikin arxasında üstündə yerləşdirilmiş
sürücü kabinəsindən platformasından ibarətdir.Minik avt-rində və avtobuslarda
sürücü yeri və s.) qorunması üçün nəzərdə tutulur.Avt-bilinin kuzovu mühərrikin
arxasında üstündə yerləşdirilmiş sürücü k və sərnişinlər üçün bəzi təhlükəsizlik
quruluşları və s.) “kuzov” sisteminə daxil olunması qəbul edilib. Şassi-- mexanizm,
aqreqat və sistemlərin yığımı olub avt-bilin hərəkətini və idarə olunmasını təmin edir.
Şassiyə aparan hissə (çərçivə .qabaq və arxa asqılar,təkərlər. körpülər), transmissiya,
idarə mexanizmləri (sükan idarəsi və tormoz sistemləri) daxildir.Aparan sistem
(aparan hissə)- digər bütün qovşaqların, aqreqat və sistemlərin yerləşdirilməsi və
bərkidilməsi üçündür.O çərçivə (yük avt-billəri və avtobuslarda) hazırlanan bilər.
Müasir Aparan çərçivənin tipindən asılı olaraq avt-billər çərçivəli, çərçivəsiz və ya
inteqrasiya olunmuş çərçivəli adlanır.Transmissiya—(güc ötürməsi) enerjini
mühərrikdən təkərlərə ötürür və onu təkərlərdə istifadə etmək üçün səmərəli
formaya çevirir. Transmissiyalar
mexaniki,elektrik,hidrohəcm və kombinə edilmiş olur
(elektromexaniki və hidromexaniki). Müasir avt-rdə mexaniki və hidromexaniki
transmissiyalar daha geniş istifadə edilir.Arxa təkərləri aparan avt-rdə transmissiya
ilişmə muftasından, ötürmələr qutusundan, kardan ötürməsindən,baş ötürücüdən,
diderensialdan və yarımoxlardan ibarətdir.Baş ötürücü, diferensial və yarımoxlar
aparan körpünün tirində yerləşdirilir.Qabaq təkərləri aparan avt-bildə, transmissiyada
ötürmələr qutusu ilə baş ötürücü arasında kardan ötürməsi olmur. Bütün təkərləri
aparan avt-bildə transmissiyaya əlavə olaraq aparan körpülərlə kardan ötürməsi ilə
birləşən paylayıcı qutu daxil olur. Mühərrik, ilişmə muftası və ötürmələr qutusu
sərt birləşdikdə belə konstruksiya güc aqreqatı adlanır.Asqı-- təkərləri
aparan
sistemlə elastiki birləşdirir və hərəkət zamanı hərəkət səlisliyini təmin edir,yəni
sürücünü, sərnişinləri və yükləri yolların nahamarlığından yaranan və təkərlər
tərəfindən qəbul edilən zərbələr və takanlardan qoruyur. Asqılar iki qrupa bölünür:asılı
və qeyri-asılı.Təkərlər- avt-billi yolla əlaqələndirir,onun hərəkətini və dönməsini
təmin edir.Təkərə mühərrikdən güc və burucu moment ötürülərsə ona aparan
təkər,əks halda isə aparılan təkər deyilir.Avt-bilin dönməsini təmin edən təkərlər
idarə olunan təkərlər adlanır.Aparan və idarə olunan təkərlərə kombinə edilmiş
təkərlər deyilir.Körpülər-- avt-bilin aparan sistemini saxlayır.Avt-bildə aparan,
aparılan, idarə olunan və ya kombinə edilmiş təkərlər yerləşdirilir.Avt-bilin
idarəetmə sistemlərinə- aşağıdakılar daxildir: sükan idarəsi,tormoz sistemləri,avt-bilin
digər sistemlərinin,transmissiya.kabinədə tempuratur və idarə edilməsi.Sükan
idarəsi-- hərəkət istiqamətini dəyişir və avt-bilin dönməsini təmin edir.Tormoz
sistemləri-- avt-bilin hərəkət sürərini azaldır,onu dayandırır və yerində dayanaraq
hərəkət zamanı və dayanacaqlarda təhlükəsizliyi təmin edir. Avt-bil ümumilikdə
idarəsi adlanan bir neçə tormoz sistemi ilə edilir.
NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN TİPLƏRİ.---Müasir avt-rin böyük sayda model və
konstruksiyaları müəyyən tiplırə(və ya siniflərə) bölünə bilər.Nəqliyyat vasirələrinin(N
V) daha yeni təsnifatı onların təyinatı ilə bağlıdır.Bu təsnifat Beynəlxalq İSO 3833
standartında verilib.NV-nin bütün parkı mexaniki (mühərrikli NV) yedəyə alına NV
(qoşqu və yarımqoşqular) bölünür.Mexaniki NV, yedəyə alınan qoşqu və yarımqoşqu
avt-bil qatarı adlanır.Təyinatına görə NV aşağıdakılara bölünür. ---minik avt-billəri
əsasən adamların və adamın baqajlarının daşınması üçün nəzərdə tutulur və
sürücü yeri də daxil olmaqla 8-ə qədər sərnişin yeri olan mexaniki NV-dir.
Bunlardan başqa, bir sıra ayrı qrup avt-billər yəni,yuxarıda verilmiş seqmentlərin
heç birinə uyğun gəlmir. ---yük av-billəri əsasən yüklərin və ya xüsusi avadanlığın
daşınması üçün nəzərdə tutulan NV-dir.—avtobus adamların
