Refrejeratorun markası
Avtomobilin şassisi UAZ-451M QAZ-52-01 QKB-
812 ZİL-130-76
Yükgötürmə qabilyyəti 0.625 1.5
3.85 4.5
Daxili həcmi,M
3
4 11.2
10 10
Furqonda temperatoraların intervalı, C
0
-2
-18 -15
-15
+4 +4 +4
+4
Furqonunun istilik ötürmə əmsalı, Vt /(M
2
-K) 0.627 0.407 0.465
0.465
Furqon-refrejeratorların soyutma üsulları.
Refrejerator -kuzovlarının daxilinin soyudulması soyuq verən mənbələrin işi ilə
təmin olunur.Bu mənbələr müvəqqəti və daimii olurlar.Müvəqqəti soyuq verən
mənbələr kuzovun daxilində tələb olunan temperaturu məhdud müddətdə saxlaya
bilir. Bu qrupa bəzi maddələri (quru buz, evtektik məhlul və mayeləşdirilmiş
qazları) bir vəziyyətdən başqa(digər) vəziyyətə(bərk vəziyyətdən və yaxud maye
vəziyyət qaz şəkilli vəziyyətə) ətraf mühitdən istilik qəbul etməklə istifadə olunan
qurğulara aiddir. Quru buz (buz karbonturşusu ) baçoklarda kuzovun daxilində
yuxarı hissədə yerləşdirir. Bəzi hallarda qurubuzu kuzovun xüsusi bölmələrində
daxili və kənar üzlüklərin .də yerləşdirirlər. Onu həmçinin aralıq soyuqlaşdırırıcı
spiral boru üzrə sirkulyasiya edən soyuducu cihazlarda da tətbiq edirlər.
Temprtaturun nizamlanması qurubuzlu
soyudula həcmin üst hissəsinin dəyişməsi
ilə təmin olunur.Belə qurğunun yaxşı cəhəti kuzovun daxilində aşağı temperaturu
və təmizliyi saxlmaqdır(karbonturşusunu bərk vəziyyətdən qazşəkilli vəziyyətə
keçməsi -78
0
S baş verir). Mənfi cəhəti -karbonturşusunun yüksək dəyəridir.
Evtektik məhlullar mineral və yaxud metal duzlarının suda məhluludur.Ən effektiv
soyuqdaşıyıcısı dizlorometandır ( freon 30). Dondurulmuş evtetik məhlulların
əridilməsi zerotorların və soyuq verən akkumulyutorların köməyi ilə aparılır.Zerotorlar
( xüsusi qollar) .Daxilən effektik məhlullarla dondurulur.Bunların dondurulması
stansionar soyuducularda aparılır.Sonra Zeratirlar refrejeratorlu avtomobillərin
kuzovlarının daxili hissəsində yerləşdirilir.Zerotorun əriməsi istiliyi qəbul edərək aparılır
və nəticədə kuzovu soyudur. Kuzovda tempuratur -2 dən 9
o
s, qədər saxlanılır.Təsir
göstərmə vaxtı 12-15 saatdır.Yaxşı cəhəti odur ki, zeratorları dəfələrlə istifadə etmək
mümkündür. Mənfi cəhəti odur ki, zeratorlar ı qabaqcadan soyutmaq üçün soyuducu
stansiyaları alması tələl olunur. Soyuq verən akkumulyatorlar daxili spiral borusu, olan
ya s
u qablardan ibarətdir.Qablarda evtektik məhlul spiral borularda, sirkulyasiya edən
soyuq daşıyanlar dondurulur.Spiral borunu kənar stasionar ( səyyar ) doldurma
stansiyalarına qoşurlar.
Refrejeratorlu avtomobillərin təyinatı və növləri.
Daşınan yüklərin arasında tez xarab olan yüklərə də rast olunur. Adətən 0
o
dən aşağı
temperaturlar, bakteriyaların yayılmasına mane olur. Ona görə bu cür yükləri aşağı
tempuraturlarda daşımaq lazım gəlir.Üç növ tez xarab olan yüklər mövcuddur :
1.Təzə yüklər ;2.Soyudulmuş; ( -7
o
dən -18
o
C yə qədər).3.Buzladılmış yüklər (-18
0
C
dən aşağı)
Bu cür yüklərin daşınmasında istifadə olunan hərəkət tərkibi:
1.İzotermik furqonlara; 2.Buzlu furqonlara ;3.Furqon- refrejeratorlara bölünürlər.
Izotermik furqonlar – bu furqonlarda kuzalar termoizolyasiyalı olur, yalnız onlarda
məcburi soyudulma yoxdur.Bu furqonlar şəhər içərisində (yaxın məsafələrə ) yüklərin
daşınması üçün nəzər tutulub.İzotermik furqonlar taxta –metal materialdan hazırlanıb,
içəri üzü paslanmayan ,xarici üzü isə list metaldan hazırlanır.Kuzanın arxasında bir laylı
qapı olur. Qaz51A avtomobilinin bazasında hazırlanan TA9E2 izotermik furqonları Tartu
şəhərində hazırlanır.Buzlu furqonlar – üç sinfə bölünürlər.Bu furqonlar məcburi
soyudulma üçün nəzərdə tutulub , ancaq soyuducu qurğusu yoxdur.Buzlu furqonlar,
izolə edilmiş məcburi soyudulma şəraitinə malik ( sulu buzlar,quru buzlar,sıxılmış
qazlar), kuzalardan ibarət olur.Bu furqonlar soyudulmuş və buzladılmış yüklərin yaxın
məsafələrə daşınması üçün nəzərdə tutulurlar.Yüklü furqonların içərisindəki hava
soyudulur və 30
o
xarici tempuratuda ,7
o
yə qədər 12 saat ərzində saxlanılır (A sinfi ),-
10
o
C də (B sinfi),-20
o
C (C sinfi) Refrijeratorlu furqonlar –üç sinfə bölünür.Bu furqonlar
izolyasiya olunmuş kuzalı olub,soyuducu qurğularla təmin olunur və buzladılmış
məhsulları uzaq məsafələrə daşımaq üçün nəzərdə tutulub.Bu refrejeratorların
içərisindəki hava soyudulur,sonra isə soyuq vəziyyətdə 12 saat ərzində 12
o
dən 0
o
qədər
saxlanılır. ( A sinfi ), 12 dən -10
o
C yə qədər (B sinfi) ,12 dən -20
0
C yə qədər ( C sinfi
).Bu refrejeratorlar Zil 130 avtomobilinin bazasında yardılmış ZUM3890 – B markası ilə
Lutsk zavodunda buraxılır. Kuzanın izolyasiyasında penoplast materialdan istifadə
olunmuşdur.
Daimi soyuducu mənbələr
Daimi soyuducu mənbələr kuzovıla kənardan dövri (vaxtadaki ) qidalanma enerjisi
almadan.Verilən aşağı temperaturu saxlamağı təmin edir. Bunların geniş yayılma
üstünlüyü refrijeratorun kuzovunun azaldıb hərəkətə gələn konfektorlu
soyuducusunun quraşdırılmasdır. Bu soyuduc kuzovda daimi aşağı temperatur
saxlayır. Bəzi refrijeratorların kompressoru ilə salmaq üçün ayrıcı xüsusi ı
mühərriklərdə istifadə olunur. Həttda kənar stasienar şəbəkədən qidalanma
elektrin mühərrikidə qoşula bilər.Şəkil 2-də soyuducu kompressor qurğusunun
tipik sxemi göstərilib. Kompressor vurucu klapan (18) və paylayıcı kran (5)
vasitəsi ilə sıxılmış qazı ( freon 12 və yaxud 22) kondersatorun (4) spiral borusuna
ötürür.Freon (parşəkilli xladagen) kondersatorun təzyiqinə qədər sıxılır.Kondersatorda
freon ətraf mühitə istilik vererkən maye hala çevrilir.Kondesator örtüyün daxilinə
yerləşdirilib və ona ventilyator vasitəsilə hava axınına vurulur. Sonra maye halında olan
freon ventil (3),balon (2) ,rütubətli-yağ ayrıcısı (14),genişlədiricisi klapanı 13 və
kollektor 12-dən keçərək buraxarladırır.Onun (11) spiral borusuna ötürülür boruda freon
qaza oxşar vəziyyətdə keçərək ətraf mühitindən istiliyi özünə çəkir.Bundan sonra
qazşəkilli freon kollektorundan (9),patronundan (8),istilik mübadiləsi cihazından (16) ,
akkumlyatordan (15)-də və klapandan (17) keçərək, kompressorla sorulur.Kuzovda
daimi tempuratur termostatını köməyi ilə saxlanılır.Verilən tempuratur çatdıqda
kompressor dayanır,tempuratur normadan artıq qalxdıqda yenidən avtomatik işə düşür.
Müasir furqon refrejatorlarında soyuducu qurğu furqonun qabaq divarlaında yerləşdirilir.
Qurğunun soyuducu-qüvvə hissəs i kuzovdan kənarda, buxarlandırıcı və ventilyator
kuzovun daxilində qabaq divarın oyuğunda keçirilərək quraşdırılır.Soyuducu kompressor
qurğusu kuzovu qızdırmaq imkanına da malikdir.Bunun üçün paylayıcı kranın
vəziyyətinin dəyişərək qaza oxşar freonu kompressordan buxarlandırıcı
termozolyasiyaların keçirici ilə (6) solenoidli ventil (7) və kollektor 10 vasitəsilə
ötürülür. Buxarlandırıcıdan kollektor 9,(vasitəsilə) patron 8, istəlik mübadiləsi 16
,akkumulyator 15 və klapan 17 vasitəsilə freon kompressorla sorulur.İsti freon spiral
boru və buxarlar üzrə sirkulyasiya qar ötürücüsündən təmizlənməyə gətirib çıxarttı.
Solenoid –maqnit sahəsi yaratmaq üçün içərisindən elektrik cərəyanə keçirilən spiral
məftil.
Avtomobil –qatarları təyinatı və iqtisadi effektiviyi
Avtomobil qatarı – bir neçə elementlərdən ibarət bütöv sökülə bilən qurğusu olan
avtonəqliyyat vasitələsidir.Avtoqatarın aparıcı elementi dartıcı avtomobil ,aparılan
elementi isə -yarımqoşqu ,qoşqu və kirşə qoşqusudur.Yük avtoqatarlarının istifadə
edilməsi tək avtomobillərə nisbətən iqtisadi effektivliyi yüksəldmək üçün daha
məqsədəuyğundur.
Avtoqatarların əsas klassifikasiya əlamətləri onların elementləri
arasında əlqədir
.
Avtoqatarların elementlərinin əlaqəsi üçün hansı qüvvənin istifadə olunmasından asılı
olaraq bu əlaqə dartıcı və yaxud dayaqlı ola bilər.Dartıcı əlaqə dartıcı-avtomobilin qoşqu
su ilə dartıcı-qoşqu qurğusu vasitəsilə birləşməsi üçün istifadə olunur.Burada əsas
hərəkət edici qüvvə horizontal dartıcı qüvvədir. Dayaq əlaqəsi yəhərli dartıcının dartı-
qoşma qurğusu ,vasitəsi ilə yarım qoşqu ilə birləşməsi üçün istifadə olunur.Üçüncü tip
avtoqatarlarda kirşə qoşqusu arasında paylanır.Dartıcı qüvvə yük və hissələr üzrə
ötürülür.Yükün və boş kirşənin yedəyə alınması olmadığı hallarda əlaqə dartqı
vasitəsilədir.
Təyinatına görə avtoqatarlar aşağıdakilərə bölünür;
1)Müxtəlif yükləri daşımaq üçün istifadə olunan ümumi nəqliyyatlara (universal və
yaxud bortllu avtomobilə)
2)Müəyyən növ yükləri daşımaq üçün xüsusiləşdirilmiş avtomobillərə.
3)Onların şassəsi üzərində quraşdırılmış texnoloji qurğuların xüsusi avtomobillərə
yerləşdirilməsinə görə.
Qoşqunun təkərlərinə ötürülən avadanlığın olub –olmamasından asılı olmayaraq
avtomobil qatarları aktiv və yaxud passiv ötürməli olurlar.Adətən avtoqatarlar iki əsas
elementlərdən ibarət olurlar.Avtoqatarlar çox hissəli də (üç və daha çox ) ola bilər.
Tək avtomobillərə nisbətən avtoqatarların istifadə olunması aşağıdakı üstünlüklərə
malikdir;
1)Yük götürmə qabiliyyəti 2-i və daha çox artır.Bu məhsuldarlığın yüksəlməsini təmin
edir.
2)İstismar xərcləri azalır,xüsusi yanacaq sərfi 20-30% aşağı düşür.
3)Konstruksiyasının metal tutumu azaldılmış olur.
4)Təchiz edilmə kütləsinin əmsalı avtoqatarda tək avtomobilə nisbətən 20-30% qədər
azalır.
Avtoqatarların tam kütləsinin həddi oxa düşən yüklənmələrdən və oxların sayından
asılıdır.Beş oxla avtoqatarlarda maksimal tam kütlə 40 tondan yuxarı, altı oxluda isə 52
tondan yuxarı olur.
Avtoqatarın ən böyük eni -2,5m, Hündürlüyü isə 3,8 m götürülür.
İki hissəli avtoqatarın ən çox uzunluğu-20m, üç hissəlidə isə -24 m olur.Avropanın çox
ölkələrində avtoqatarın icazə verilən tam kütləli-38 tondur. Yəhərli avtoqatarlar qoşqulu
qavtomobillərə nisbətən üstünlüyə malikdir,çünki eyni yük götürəndə uzunluğu kiçik
olur.(KAMAZ-5410 54112,Maz-5422,Zİl-130v1.Qoşqu və yarımqoşquların istifadəsi
zamanı, avtomobil nəqliyyatlnda istehsal gücünün artımı və nəqliyyat işlərinin
maya dəyərinin aşağı düşməsi müşahidə olunur.Ona ğörə yüklərin daşınmasında
çox vaxt AQ - dan istifadə olunur.Adi avtomobillərdə, 1km məsafəyə daşıma və
yanacaq xərcləri yüksək olur.AQ -da isə bu göstərici 28-37 % aşağı olur. Dartıcı
avtomobildən və qoşqu hərəkət tərkibindən ibarət olan nəqliyyat vasitəsinə
avtoqatar (aq) deyilir. Qoşqu hərəkət tərkibinin aşağıdakı növləri vardır, qoşqu,
yarımqoşqu, uzunluğu dəyişdirilən qoşqu. Qoşqu qurğusu olan hər bir avtomobil
dartqı rolunu oynaya bilər.Yarımqoşqularla iş üçün nəzərdə tutulmuş oturacaqlı
qoşqularda xüsusi dayaq-qoşqu qurğusu mövcuddur ki, bunu da ilişmə mexanizmindən
əlavə vertikal yüklənmələrə tab gətirə bilən dayaq plitəsi də mövcud olur. Adi
avtomobilin yükqaldırma qabiliyyətini artırmaq mümkün deyil.Yükqaldırma
məhdudiyyəti yolun möhkəmlik dərəcəsindən asılı olan bir məvhumdur.Yükqaldırmanın
artırılması,tək avtomobillərdən, avtoqatarlara keçməklə artıla bilər.AQ-dan istifadə,
istehsal gücünün artmasına və daşımaların maya dəyərinin aşağı düşməsinə böyük təsir
göstərir.Tək avtomobillərin eyni yükqaldırma qabiliyyətinə malik AQ- larla əvəz
edilməsi, mühərrikin tam gücündən istifadə olunmasına , istehsal gücünün 100%
artmasına,1t yükün daşınmasına sərf olunan yanacaq sərfiyyatının 20-30 % aşağı
salınmasına gətirib çıxarır.Dəyişgən qoşqulu oturacaqlı dartqılardan istifadə olunma
daha sərfəli sayılır, çünki dəyişgən qəqulu AQ-da ,qoşquları dəyişməklə yükləmə -
boşaltmada, boşadayanmaların vaxtı azalır,daşınma sürəti isə artır.Bundan əlavə bu cür
AQ-da manevrilik,dayanıqlıq,keçicilik qabiliyyəti qoşqulu qatarlara nisbətən yüksək və
effektiv olur.
Ümumi təyinatlı və ixtisaslaşdırılmış qoşqular və yarımqoşqular.
| 