35
bilan pedagog kasbi eng ommaviy kasbga aylanib bormoqda. Bu esa o‗z navbatida,
ta'lim jarayoniga
tajribali va tajribasiz, iste'dodli va iste'dodsiz pedagoglarni jalb
qilishni taqozo etadi. Bunday sharoitlarda Davlat ta'lim standartlari talablari
darajasidagi kadrlarni tayyorlash «oddiy» pedagog tomonidan faqat pedagogik
texnologiyalarni qo‗llab, amalga oshirilishi mumkin.
Aynan
ana shu maqsadda, mamlakatimizning ta'lim sohasidagi asosiy
hujjatlarida pedagogik texnologiyalarni yaratish va joriy etish, kadrlar tayyorlash
tizimida fanning asosiy vazifasi etib belgilangan. O‗quv
jarayoni texnologik
tayyorgarligining o‗zagi bo‗lib, o‗qitish jarayoni hisoblanadi. Shuning uchun
«texnologiya»ni o‗qitish jarayoniga joriy etish pedagogik texnologiyaning
vazifasidan biri hisoblanadi.
O‗qitishning zamonaviy texnologiyalarini qo‗llash, o‗qitish jarayonini
yagona shaklga keltirish va yuqori samaradorlikka erishishga imkon yaratadi.
Endi shaxsga yo‗naltirilgan texnologiyalarning
nima uchun bugungi kunda
dolzarb bo‗lib borayotganligi, nima uchun mazkur texnologiyalar ta'limning
hozirgi kuni, kelajagi bo‗lib qolganligi hamda ularning mohiyati haqida qisqacha
to‗xtalamiz.
Oliy ta'limda an'anaviy o‗qitish texnologiyasi o‗zining qator xususiyatlariga
ko‗ra zamonaviy ta'lim ehtiyojlariga tobora zid bo‗lib bormoqda. Chunki, mazkur
o‗qitish texnologiyasida pedagogikaning talabaga munosabati avtoritar xarakterga
ega, ya'ni ta'lim jarayonida u yagona sub'ekt sifatida namoyon bo‗ladi, talabalar esa
faqatgina ob'ekt vazifasini bajaradi, xolos. Boshqacha qilib aytganda avtoritar
o‗qitish texnologiyasida talabaning tashabbusi va mustaqilligi deyarli yo‗qoladi,
o‗qitish majburiy yo‗sinda amalga oshiriladi.
Hanuzgacha jahonda eng ko‗p tarqalgan o‗qitishning
sinf-dars tizimida
mashg‗ulotlari asosiy birligi dars bo‗lib, u bitta fanining bitta mavzusiga
bag‗ishlanadi va o‗qituvchi tomonidan boshqariladi. An'anaviy o‗qitish
texnologiyasining qusurlari ustida to‗xtalib, O‗zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisining IX sessiyasida (1997 yil 29 avgust) Prezident Islom Karimov bolalar
qaysi sinfdan boshlab mustaqil fikr yurita boshlaydi? Umuman maktabda mustaqil
fikr yuritishga o‗rgatiladimi? degan savollarni qo‗ydilar
va ularga quyidagicha
javob berdilar: «Aminmanki, o‗rgatilmaydi. Mobodo biror o‗quvchi o‗qituvchiga
e'tiroz bildirsa, ertaga u hyech kim havas qilmaydigan ahvolga tushib qoladi.
Maktabdagi jarayonda o‗qituvchi hukmron. U boladan faqat o‗zi tushuntirayotgan
narsani tushunib olishni talab qiladi. Prinsip ham tayyor: «Mening aytganim-
aytgan, deganim-degan». Demak, an'anaviy ta'lim texnologiyasida o‗qituvchi va
o‗quvchi munosabatida majburiy itoatkorlik, ya'ni zo‗ravonlik pedagogikasi amal
qiladi».
An'anaviy o‗qitish texnologiyasining boshqa qusurlarini ham namoyish
qilish maqsadida 1-rasmning chap tomoniga diqqatingizni jalb qilamiz: ko‗rinib
turibdiki, Prezidentimiz ta'kidlaganlaridek, zo‗ravonlikka
asoslangan bu
pedagogikada pedagog yagona su'bekt, talabalar pedagogik jarayon ob'ekti,
o‗qitish tushuntiruv-ko‗rgazmali usulda olib boriladi. O‗qitish ommaviy tarzda olib
36
borilishi tufayli talabalarning tashabbusi va mustaqilligi o‗zidan-o‗zi so‗nib
boraveradi.
Shu bois texnologiya asosan talabalarda bilim, ko‗nikmalarni shakllantiradi,
ular shaxsini rivojlantirishni ko‗zda tutmaydi.
O‗z-o‗zidan ko‗rinadiki, an'anaviy o‗qitish texnologiyasi o‗z tabiatiga ko‗ra
ta'lim muassasalari oldiga jamiyatimiz tomonidan qo‗yilgan talablarga butunlay
javob bermaydi.
Bundan farqli o‗laroq shaxsga yo‗naltirilgan texnologiyalarda talaba
ta'limning milliy modeli mohiyatiga ko‗ra pedagogik jarayon markaziga qo‗yiladi,
uning rivojlanishiga va tabiiy imkoniyatlarini ro‗yobga chiqarishga qulay shart-
sharoitlar yaratib beriladi.
Ta'limning milliy modelini – shaxs,
davlat va jamiyat, uzluksiz ta'lim, fan,
ishlab chiqarishdan iborat 5 ta tarkibiy qismida «shaxs» asosiy tarkibiy qism –
birinchi o‗rinda turadi.
Boshqacha aytganda, butun ta'lim tizimi, shu jumladan o‗qitish o‗quvchi
shaxsiga yo‗nartirilgan bo‗lishi lozim.
Shuning uchun zamonaviy texnologiyalarda pedagogik jarayon – o‗qitishning
shaxsga yo‗naltirilgan texnologiyalari asosida amalga oshirilishi lozim.
