42
3.Muаlliflik teхnologiyalаri
4.O‘quv jаrаyonini sаmаrаli tаshkil etish vа boshqаrish
5.
O‘qitishni jаdаllаshtirish teхnoligiyasi
6.
O‘qitishni individuаllаshtirish;
7.
O‘qitishni tаbаqаlаshtirish
8.
S.N.Lisenkovа teхnologiyasi
9.
V.F. SHаtаlov teхnologiyasi
8-mavzu:
O‟QUV JARAYONINI TASHKIL ETISH VA SAMARALI BOSHQARISH
ASOSIDAGI TEXNALOGIYALAR.
Reja
1. Ta`lim oluvchilarning individual o‘ziga xosliklari, yoshi, qiziqishlari,
aqliy
rivojlanish darajasi, sog`lomlik darajasiga qarab tabaqalashtirilgan darajadagi
texnalogiya.
2. Individual talim texnalogiyasi: talim har bir o‘quvchining
qobiliyatlari
bilan bog`lik holda olib borish.
Tayanch so„z va iboladar:
Tаbаqаlаshtirilgаn o‘qitish, tа‘limni individuаllаshtirish
Ta`lim oluvchilarning individual o‘ziga xosliklari, yoshi, qiziqishlari, aqliy
rivojlanish darajasi, sog`lomlik darajasiga qarab tabaqalashtirilgan darajadagi
texnalogiya. Individual talim texnalogiyasi: talim har bir o‘quvchining
qobiliyatlari bilan bog`lik holda olib borish.
Ta`lim oluvchilarning individual o‘ziga xosliklari, yoshi, qiziqishlari, aqliy
rivojlanish darajasi, sog`lomlik darajasiga qarab tabaqalashtirilgan darajadagi
texnalogiya.
O‗quvchi faoliyat sub'ekti. Shu bois bir jarayonning ikki sub'ekti birgalikda
harakat qilishi,
hamkorlik, partner bo‗lishlari, yoshi katta va tajribali kishi bilan
tajribasi kam o‗rtasida ittifoq tuzishi; ularning hyech biri bir-biriga nisbatan
ustunlik qilmasligi kerak.
- o‗quvchi-o‗qituvchi munosabatlaridagi hamkorlik maktab jamoalarining
umumiy hayotiy faoliyatida amalga oshadi. Bu hamkorlikning shakllari –
hamjihatlik,
sheriklik, birgalikdagi ijodiylik, birgalikda qayg‗urish, birgalikda
boshqarish;
- umummaktab jamoasi ko‗lamida hamkorlik munosabatlari o‗qituvchilar,
ma'muriyat, o‗quvchilar va o‗qituvchilar tashkilotlari o‗rtasida o‗rnatiladi;
hamkorlik prinsipi o‗quvchilar, o‗qituvchilar va rahbarlarning ijtimoiy muhit (ota-
onalar, oilalar, ijtimoiy va mehnat tashkilotlari) bilan bo‗ladigan munosabatlarning
barcha turlariga ham qo‗llaniladi.
O‗quvchiga insoniy-shaxsiy yondashuv.Shaxsga yangicha qarash.
1. Shaxs bola erta yosh vaqtidayoq namoyon bo‗ladi.
2. Shaxs pedagogik jarayonining ob'ekti emas, balki sub'ekti hisoblanadi.
3. Shaxs ta'lim tizimining maqsadi. U biror bir tashqi maqsadlarga erishish
uchun vosita bo‗lolmaydi.
43
4. Har bir bola qobiliyat sohibi, ko‗pchilik bolalar esa tanlantlidirlar.
5. Shaxsning ustuvor sifatlari oliy etnik qadriyatlar (ya'ni ezgulik
(yaxshilik), mehr-muhabbat, mehnatsevarlik, vijdoniylik,
qadr-qimmat, vatanga
sodiqliq va b.q.)dir.
Ta'lim sohasida erkinlikka ijodiy faoliyatni erkin tanlash va buning uchun
imkoniyat yaratish orqali erishiladi. Bunday sharoitda mustaqil ravishda bilim
olish pedagogikani ishlab chiqish, xususan ta'lim jarayonida o‗quvchilar
faoliyatning turli xilida o‗z iqtidorlarini namoyon qilishiga yordam beruvchi
pedagogik texnologiyalarni joriy etish eng muhim pedagogik muammo va amaliy
vazifasiga aylanadi. Bu yo‗nalishdagi izlanishlarning real yechimi – turli turli
tadbirlardan, rasmiy pedagogikadan voz kechib, erkin o‗qish va erkin o‗qitishni
uyg‗unlashtiradigan erkin pedagogika, o‗qituvchi va o‗quvchilarning hamkorligiga
o‗tish yo‗lidir.
Yangilanayotgan jamiyat o‗z a'zolari o‗rtasida hamkorlik, hamjihatlik,
o‗zaro yordamga asoslangan mutlaqo yangi munosabatlarni shakllantiradi. Ijtimoiy
munosabatlarning bunday qadriyatlari ta'lim jarayonida o‗z ifodasini topishi lozim.
Avtoritar pedagogikada hamjihatlik tushunchasi pedagogning o‗quvchiga nisbatan
pedagogik faol harakatlari natijasida shakllanishi shart ekanligi, shuningdek, bola
kattalarning tarbiyaviy ta'sirini so‗zsiz qabul qilishga tayyor bo‗lishi sifatida talqin
qilingan. Basharti, avvalgi pedagogika rasmiy (buyruqbozlik) va bir tomonlama
ta'sir ko‗rsatish qoidasi asosiga qurilgan bo‗lsa, hozirgi pedagogika birgalikda
faoliyat ko‗rsatish qoidasiga asoslangan bo‗lishi lozim. Bu nafaqat pedagoglarning
yangi avlodini shakllantirishni, ularning pedagogik mahoratini
oshirishni nazarda
tutadi, balki rivojlanish uchun tegishli pedagogik muhitni yuzaga keltirishni ham
taqozo qiladi. Hamjihatlik, hamkorlik doimo demokratiya ko‗rinishlaridan biri
bo‗lib kelib, sherikning individual manfaatlarini qabul qilishga asoslanadi.
Oldinda turgan vazifa pedagog va o‗quvchi o‗rtasidagi hamkorlikni
ta'minlaydigan, ishonch va manfaatlarga rioya etilishiga ko‗maklashadigan,
o‗quvchining qobiliyati namoyon bo‗lishi uchun imkoniyat yaratiladigan o‗zaro
munosabatlar tizimini yuzaga keltirishdan iboratdir.
O‗quv-tarbiya jarayonini muvaffaqiyatli tashkil etish uchun uning barcha
sub'ektlari, ya'ni o‗quvchilar, o‗quvchi va o‗qituvchi, o‗qituvchilar, o‗qutuvchi va
ta'lim muassasasining ma'muriyati o‗rtasida o‗zaro tushunish muhiti o‗qituvchining
nazorati va avtoritar xatti-harakatoariga qarshi birlashish usuli sifatida ham
vujudga kelishi mumkin.
Buning asosiy sababi shundaki, avvalgi ta'lim qadriyatlari o‗quv
materiallarini o‗zlashtirish sur'ati va hajmlari «o‗ratacha» bo‗lishi va barcha
o‗quvchilar bir vaqtning o‗zida o‗zlashtirishlari lozim degan (ya'ni «o‗rtacha»
o‗quvchiga qarata yo‗l tutilganligi va tegishlicha bitiruvchilar
shunday saviyada
bo‗lishi) qoidaga asoslanganligidadir; o‗qituvchi hamisha haq bo‗lgan, o‗quvchi
esa doimo va albatta o‗qituvchi ko‗rsatmalari doirasida fikrlashi va amal qilishi
shart bo‗lgan.
O‗qituvchilar bolalarga nisbatan mehr va ishonch bilan munosabatda
bo‗lsalar, o‗quvchilar esa o‗z qobiliyatlarini ro‗yobga chiqarish va manfaatlariga
44
erishishda erkin bo‗lsalargina, birgalikdagi faoliyatda o‗zaro tushunishga
erishilishi mumkin. Qarama-qarshiliklar barham topganda, bolalar katta
yoshdagilar bilan o‗zaro bir-birini tushungandagina to‗liq hamkorlikka erishiladi.
O‗qituvchi o‗qishda yoki hayotdagi har qanday murakkab vazifalarni hal etilishida
bolalarga yordam berishga shay bo‗lsagina, ularning yaqin do‗stiga
aylanishi
mumkin. Ana shunda ular «diktator» degan tamg‗adan qutiladi.
O‗quvchi va o‗qituvchi o‗rtasidagi munosabatni an'anaviy «ustoz-shogird»
o‗zaro munosabatlariga xos chuqur insoniy ehtiromli asoslarga olib chiqish –
ta'limni insonparvarlashtirishning bosh yo‗nalishi bo‗lib, ta'lim jarayoni
sub'ektlarini o‗zaro tushunishini va hamkorligini ta'minlaydi.
Bunday holatda har bir o‗quvchi faoliyatning muayyan turida o‗z qobiliyatini
namoyon etib, boshqalarga ishtiyoq bilan ko‗maklashadi. O‗zaro tushunish
muhitida bolalarni kuchli va bo‗sh o‗quvchiga ajratish bo‗lmaydi, ta'sirning
bunday «omili» barham topadi. Xo‗jako‗rsin uchun emas, balki real o‗zaro ta'sir
tushunish muhitiga o‗qituvchining o‗quvchi shaxsi qadriyatlarini va uning
yutuqlarini anglab yetishi orqali erishiladi. Pedagog shaxsning rivojlanishini
o‗rtacha normaga qiyoslamaydi, u o‗quvchining ijodiy yutug‗i ahamiyatini oshirish
yoki har bir o‗quvchi o‗z imkoniyatidan umumiy ahamiyatga ega bo‗lgan
maqsadga erishish yo‗lida imkon qadar unumli foydalanish orqali bolalarning
rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratadi.
