2.1 Kirish. Elektr-kimyoviy usullarning klassifikatsiyasi
Tahlilning TIU usullari orasida elektr- kimyoviy
uslublar guruhi muhim
o’rin egallaydi. Ularni ommaboplik, o’ziga xoslik – ko’pgina boshqa ionlar
orasidan alohida ionlarni aniqlash
imkoniyatining mavjudligi, rangli va loyqa
eritmalarni ham maxsus ishlov bermasdan tahlil qilish imkoniyatlari boshqalardan
ajratib turadi. Tahlilning elektr-kimyoviy uslubi o’zida, tahlil etilayotgan eritma
bilan aloqada (kontaktda) bo’lgan elektrodlarda,
shuningdek elektrokimyoviy
yacheykalarning (katakchalarning) elektrodlar orasidagi bo’shliqda kechadigan
hodisalarni tadqiq etish va tahlil etishni mujassam etadi.
Shunday qilib, tahlilning elektr-kimyoviy uslublari kimyoviy reaksiyalarni
kechish jarayonida o’zgaradigan kimyoviy eritmalarning (analitik signallarning)
elektr parametrlarini o’lchash va qayd etishga asoslanadi. Elektr-kimyoviy tizim
odatda, tadqiq etilayotgan aralashma va elektrodlar bilan yagona konstruktiv
yaxlitlikni hosil etadigan idishdan iborat
elektrokimyoviy katakchadan
(yacheykadan) tashkil topgan (2.1 rasm).
2.1 rasm. Elektr-kimyoviy katakcha (galvanik element).
Elektr-kimyoviy usullarning quyidagi klassifikatsiyasi qabul qilingan:
Birinchi toifa tizimdagi elektr energiya manbaining tabiatini inobatga oladi
va shunga asosan ushbu uslublarning ikki guruhi farqlanadi:
- tashqi potentsial yuklanmagan uslublar. Bu yerda elektr energiyasi manbai
– elektrokimyoviy tizimning (galvanik element) o’zi. Bunday uslublarga
potentsimetrik uslublar kiradi.
-tashqi potentsial yuklangan uslublar. Bunga quyidagilar kiradi:
konduktometriya, voltamperometriya, qulonometriya, elektrogravimetriya.
Ikkinchi toifa qo’llanilish usuli bo’yicha klassifikatsiya
va bunga asosan
quyidagi ikki uslublar guruhlarini farqlashadi: bevosita va bilvosita.
- Bevosita uslublarda analitik signalni eritma kontsentratsiyasining
funksiyasi sifatida o’lchanadi va uskuna ko’rsatmasi bo’yicha eritmadagi
moddaning
miqdorini
topishadi
(bevosita
potentsiometriya,
bevosita
konduktometriya va hokazo).
- Bilvosita uslublar – bu titrlash uslublari bo’lib, bunda titrlashning yakuni
tizimning elektr parametrlarini o’lchashga
asoslangan holda aniqlanadi
(konduktometrik, amperometrik titrlash va hokazo).
Barcha hollarda, tahlil etilayotgan eritma kontsentratsiyasiga funktsional
bog’langan va to’g’ri o’lchanilishi mumkin bo’lgan, o’lchanadigan elektr (tok
kuchi, kuchlanish) yoki elektr-kimyoviy (aralashmaning elektr o’tkazuvchanligi,
elektrodlarning qutblanishi) parametrlar analitik signal bo’lib hisoblanadi.
Tahlilning elektr-kimyoviy uslublari moddalar
kontsentratsiyasini keng
intervalda (1 dan 1·10
-9
mol/l gacha) aniqlash imkoniyatini berishi, juda ham
osonlik bilan avtomatlashtirilishi va oziq-ovqat mahsulotlari
sifatini nazorat
qilishda qo’llanilishi mumkin.
