Tahlilning instrumental usullari / Darslik

2.1 Kirish. Elektr-kimyoviy usullarning klassifikatsiyasi 
Tahlilning TIU usullari orasida elektr- kimyoviy uslublar guruhi muhim 
o’rin egallaydi. Ularni ommaboplik, o’ziga xoslik – ko’pgina boshqa ionlar 
orasidan alohida ionlarni aniqlash imkoniyatining mavjudligi, rangli va loyqa 
eritmalarni ham maxsus ishlov bermasdan tahlil qilish imkoniyatlari boshqalardan 
ajratib turadi. Tahlilning elektr-kimyoviy uslubi o’zida, tahlil etilayotgan eritma 
bilan aloqada (kontaktda) bo’lgan elektrodlarda, shuningdek elektrokimyoviy 
yacheykalarning (katakchalarning) elektrodlar orasidagi bo’shliqda kechadigan 
hodisalarni tadqiq etish va tahlil etishni mujassam etadi. 
Shunday qilib, tahlilning elektr-kimyoviy uslublari kimyoviy reaksiyalarni 
kechish jarayonida o’zgaradigan kimyoviy eritmalarning (analitik signallarning) 
elektr parametrlarini o’lchash va qayd etishga asoslanadi. Elektr-kimyoviy tizim 
odatda, tadqiq etilayotgan aralashma va elektrodlar bilan yagona konstruktiv 
yaxlitlikni hosil etadigan idishdan iborat elektrokimyoviy katakchadan 
(yacheykadan) tashkil topgan (2.1 rasm).
2.1 rasm. Elektr-kimyoviy katakcha (galvanik element). 
Elektr-kimyoviy usullarning quyidagi klassifikatsiyasi qabul qilingan: 
Birinchi toifa tizimdagi elektr energiya manbaining tabiatini inobatga oladi 
va shunga asosan ushbu uslublarning ikki guruhi farqlanadi:
- tashqi potentsial yuklanmagan uslublar. Bu yerda elektr energiyasi manbai 
– elektrokimyoviy tizimning (galvanik element) o’zi. Bunday uslublarga 

potentsimetrik uslublar kiradi.
-tashqi potentsial yuklangan uslublar. Bunga quyidagilar kiradi: 
konduktometriya, voltamperometriya, qulonometriya, elektrogravimetriya.
Ikkinchi toifa qo’llanilish usuli bo’yicha klassifikatsiya va bunga asosan 
quyidagi ikki uslublar guruhlarini farqlashadi: bevosita va bilvosita.
- Bevosita uslublarda analitik signalni eritma kontsentratsiyasining 
funksiyasi sifatida o’lchanadi va uskuna ko’rsatmasi bo’yicha eritmadagi 
moddaning 
miqdorini 
topishadi 
(bevosita 
potentsiometriya, 
bevosita 
konduktometriya va hokazo). 
- Bilvosita uslublar – bu titrlash uslublari bo’lib, bunda titrlashning yakuni 
tizimning elektr parametrlarini o’lchashga asoslangan holda aniqlanadi 
(konduktometrik, amperometrik titrlash va hokazo). 
Barcha hollarda, tahlil etilayotgan eritma kontsentratsiyasiga funktsional 
bog’langan va to’g’ri o’lchanilishi mumkin bo’lgan, o’lchanadigan elektr (tok 
kuchi, kuchlanish) yoki elektr-kimyoviy (aralashmaning elektr o’tkazuvchanligi, 
elektrodlarning qutblanishi) parametrlar analitik signal bo’lib hisoblanadi.
Tahlilning elektr-kimyoviy uslublari moddalar kontsentratsiyasini keng 
intervalda (1 dan 1·10
-9
mol/l gacha) aniqlash imkoniyatini berishi, juda ham 
osonlik bilan avtomatlashtirilishi va oziq-ovqat mahsulotlari sifatini nazorat 
qilishda qo’llanilishi mumkin.

Download 4,55 Mb.