2.2 Tahlilning potentsiometrik usullari Potentsiometrik uslub, galvanik elementlar tomonidan qaytariluvchi elektr harakatlantiruvchi (yurituvchi) kuchlarni (EHK) o’lchashga asoslangan bo’lib, ushbu kuchlar aralashma tarkibidagi moddalar tarkibini aniqlash va turli
fizik-kimyoviy kattaliklarni o’lchashga ishlatiladi. Potentsiometrda odatda ikkita
Bevosita o'lchashlarda elektr tokini (potentsialini) moddaning eritmadagi
kontsentrasiyasi bilan bog'liqligidan foydalaniladi.
Bilvositada esa tokning kuchini (potentsialini) aniqlanishi lozim bo'lgan
moddani ma'lum titrant bilan titrlashning oxirgi nuqtasini belgilab olish uchun
o'lchanadi, ya'ni o'lchanayotgan parametrning titrant xajmiga bog'liqligidan
(titrlanganlik darajasidan) foydalaniladi.
elektroddan iborat galvanik element qo’llanilib, ushbu elektrodlar bitta eritmaga
(ko’chirilmas element, 2.1 rasm) yoki turli xil tarkibga ega bo’lgan va bir-biri
bilan suyuqlik ko’prigi orqali aloqaga ega (ko’chadigan zanjir) eritmalarga
solinadi (2.2 rasm).
Boshqacha qilib aytganda, tahlil, tadqiq etilayotgan aralashmaga solingan
ikkita elektrod – taqqoslash elektrodi va indikator elektrodidan iborat
potentsiometrik katakchada o’tkaziladi. Potentsiali eritmadagi aniqlanadigan ionlarning faolligi (kontsentratsiyasi) ga bog’liq bo’lgan elektrod – indikator elektrodi deb ataladi. 2.2 rasm. Turli xil tarkibga ega bo’lgan va bir-biri bilan suyuqlik ko’prigi (kalit)
orqali aloqaga ega eritmalarga solingan galvanik element (ko’chadigan zanjir).
Indikator elektrodning potentsialini o’lchash uchun aralashmaga, potentsiali aniqlanadigan ionlarning kontsentratsiyasiga bog’liq bo’lmagan ikkinchi elektrod tushiriladi. Bunday elektrod taqqoslash elektrodi deb ataladi. EHKning kattaligini ushbu elektrodlar potentsialining har xilligi farqidan
hisoblash mumkin.
Buning uchun elektrodlar tashqi elektr zanjiridan o’lchash asbobiga –
potentsiometrga ulanadi. Potentsiometr yacheykadagi elektrodlar potentsialining
har xilligini farqini, ya’ni indikator elektrodining potentsialini taqqoslov
elektrodining potentsialiga nisbatan o’lchaydi. Taqqoslov elektrodining
potentsiali bunday sharoitda doimiy (konstant) (
𝝋taq. = const) kattalik bo’ladi
,
indikator elektrod potentsiali o’zi esa bunday konstant kattalik hisoblanmaydi
(𝜑𝑖𝑛𝑑. ≠ 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡. )
.
