Jadval 3.1 Spektrning asosiy ranglari

mumkin. Keng tarqalgan spektroskopiya tahlil metodlari quyidagilardir: 
- Atom-absorbtsiya spektroskopiyasi (AAS);
- Atom-emissiya spektroskopiyasi (AES);
- Ko’rinadigan 
va 
ultrabinafsha 
(UB) 
diapozonlarda 
elektron 
spektroskopiyasi; 
- Infraqizil (IQ) spektroskopiyasi; 
- Mass - spektrometriyasi 
Barcha spektroskopiya metodlari uchun umumiy narsa shuki, o’lchash 
natijasi (analitik signal) ma’lum spektrdan iborat bo’ladi.
Elektromagnit nurlanish energiyaning shunday turiki, bunda uning 
fa’zodagi tarqalishi ham to’lqin va ham zarracha tabiatiga ega bo’lishi mumkin. 
Vakuumda elektromagnit nurlanish tezligi taxminan=300 000 km/s ga teng. 
Elektromagnit nurlanish spektrida har xil nurlar mavjud: radio va mikronurlar, 
infraqizil (issiqlik) nurlari (IQ), ko’rinadigan, ultrabinafsha (UB), rentgen va 
γ-nurlar (3.2 jadval). 
Tadqiqot ob’ektlariga ko’ra optik uslublar yadroviy, atom va molekulyar 
spektroskopiyaga 
bo’linadi. Nurlanish spektroskopiyasi (emission va 
lyuminestsensiya spektroskopiyasi), yutilish spektroskopiyasi (absorbtsion 
spektroskopiya) va nurning sochilishi spektroskopiyasi (nefelometriya va 
turbidimetriya) kabi turlari nurlanish va modda orasidagi o’zaro ta’sir turiga qarab 
ajratiladi. Bundan tashqari optik usullar elektromagnit nurlanish energiyasi 
diapozonlari (oraliqlari) ga ko’ra ham farqlanadi (3.2 jadval). 
3.2 jadval. Elektromagnit nurlanish spektridagi nurlar tavsifi 
Spektr maydoni 
To’lqin uzunligi intervali (λ) 
Radioto’lqinlar 
Mikroto’lqinlar 
Infraqizil nurlanishi 
Ko’rinadigan nurlar 
Ultrafiolet nurlanishi 
Rentgen nurlanishi 
γ- nurlanishi 
> 0.5 m 
10
‒3
– 1 m 
750 – 10
‒6
nm yoki 7,5
⋅10
–7
– 10
-3
m 
400–750 nm yoki 4
⋅10
–7
– 7,5
⋅10
–7
m 
10–400 nm yoki 10
‒8
– 4
⋅10
–7
m 
10
-2
– 10 nm yoki 10
‒11
– 10
‒8
m 
10
‒4
– 0,1 nm yoki 10
‒13
– 10
‒10
m 
Spektroskopiya tahlil metodlarini tahlil qilinayotgan modda molekulasini 
elektromagnit to’lqinni absorbtsiya (yutilishi) yoki emissiya (nur tariqasida 
qaytarishi) etishiga qarab 2 ga bo’lish mumkin (3.5 rasm):

- agar tahlil qilinayotgan modda molekulasi elektromagnit to’lqinni 
absorbtsiya qilsa (yutsa), bunday tahlil absorbtsiya spektroskopiyasi deyiladi.
- agar emissiya qilsa (nur tariqasida qaytarsa), — emissiya spektroskopiyasi 
deyiladi. 
Energiya yutilishidan (absorbtsiyasidan) bevosita keyin zarrachalar 
qo’zg’algan holatda boladi (qutichaga qarang). Bu odatda juda qisqa vaqt davom 
etadi (~ 10
-9
s). Zarracha ortiqcha energiyani yana qaytargandan keyin esa yana 
asosiy energiya holatiga qaytadi. 

Download 4,55 Mb.