Miqdoriy tahlil, muayyan birikma yoki moddalar aralashmasining tarkibiy
qismini miqdoriy nisbatini aniqlash imkoniyatini beradi. Sifatli tahlildan farqli
o’laroq, miqdoriy tahlil, tahlil qilinayotgan moddaning alohida tarkibiy qismlarini
yoki tadqiq etilayotgan ob’ektning umumiy tarkibini tashkil etuvchi moddani
aniqlash imkonini beradi.
Tahlil qilinayotgan modda tarkibidagi alohida
elementlarni aniqlash
imkonini beruvchi sifat va miqdoriy tahlil uslubini
elementli tahlil; funktsional
guruhini aniqlovchi uslubini –
funktsional tahlil; muayyan molekulyar massani
xususiyatini namoyon qiluvchi individual kimyoviy birikmalarni aniqlovchi uslub
molekulyar tahlil deb ataladi.
3. Bajarilish usuli bo’yicha: kimyoviy, fizikaviy,
fizik-kimyoviy
(instrumental) uslublar.
4. Namunalarning og’irligi bo’yicha: makro - (> 0,10 g), yarim-mikro –
(0,10 – 0,01 g), mikro – (0,01 – 10
–6
g), ultramikro-tahlil (< 10
–6
g).
Fizik-kimyoviy (instrumental) uslublarning umumiy soni juda ham ko’p,
ular bir necha o’ntani tashkil etadi. Ular orasidan quyidagilar nisbatan ko’proq
amaliy ahamiyatga ega:
1)
elektr-kimyoviy – tahlil etilayotgan tizimlarning elektr o’tkazuvchanligi,
tok kuchi va boshqa elektrokimyoviy yoki elektr-fizikaviy ko’rsatkichlarning
potentsialini o’lchashga asoslangan.
2)
spektral – moddani elektromagnitli nurlanish va qandaydir spektral
ko’rsatkichlar (to’lqinning uzunligi, tebranishlar chastotasi, energiya) bilan o’zaro
ta’sirlanishi natijasida yuzaga keladigan turli samaralarni o’lchashga asoslangan.
Uslublarning mazkur guruhi amaliy jihatdan juda keng qo’llaniladigan va muhim
hisoblanadi.
3)
xromatografik (bo’lish, ajratish va tahlil qilish) – ajralib chiqadigan
moddaning yuzaki (adsorbtsiya) va to’liq (absorbtsiya)
yutilish jarayonlariga
asoslangan. Tarkibiy qismning xususiyati bo’yicha yaqin bo’lgan murakkab
aralashmalarni (aminokislotalar, monosaxaridlar, yog’ kislotalari va boshqalar)
parchalantirish borasida boshqa usul xromatografiya o’rnini bosa olmaydi va keng
qo’llaniladi. Ushbu holatda xromatorammadagi xromatorgafik cho’qqi
holati
tahliliy ko’rsatkich hisoblanadi.
Instrumental o’lchanadigan va keyinchalik shu asosda tahlil o’tkaziladigan
parametr
– analitik (tahliliy) signal deb ataladi, bu uslubning
sifat tavsifi.
Uslubning
tahliliy signali faolligi, ya’ni analitik signalni kuchi esa uning
