Ko’pchilik faylasuflar buni “metal yonganida o’ziga alangadagi ilohiy moddani
biriktirib oladi” degan mistik tushuncha bilan izohlashgan. Buyuk kimyogar
Robert Boyl ham ushbu fikr tarafdori bo’lgan. Lekin M.Lomonosov o’z Qonunini
isbotlash maqsadida 1756 yilda o’tkazgan tajribalarida agar metallar germetik
tarzda berk shisha kolbalarda kuydirilsa, pirovard hosil bo’lgan
metal moddasi
vazni o’zgarmay qolishini uzil-kesil namoyish etgan.
Lekin shu bilan bir qatorda, metallar yonganida massasining oshuvi haqiqiy
sababi ularning atmosfera kislorodi bilan oksidlar hosil qilishi ekanligini 1773
yilda buyuk frantsuz kimyogari, zamonaviy kimyo fani asoschilaridan biri
Antuan-Loran Lavuazye kashf etgan (Lomonosov ishlaridan bexabar holda).
Lekin Lavuazye massaning saqlanish qonuniga yana bir muhim qo’shimcha
qildiki, “kimyoviy reaksiyalarda moddalarning umumiy massalaridan tashqari
o’zaro ta’sirlashuvchi moddalar tarkibiga kiruvchi elementlarning massalari ham
saqlanib qolishini namoyish qildi.
Mixail Vasil’evich Lomonosov
(1711 – 1765) – buyuk rus olimi,
kimyogari, fizik, rassom, tarixchi,
shoiri va yozuvchisi.
Robert Boyl
(1627–1691).
Ingliz kimyogari, fiziki
va faylasufi.
Tahliliy kimyoning
fan sifatida shakllanib, rivojlanib borishining tub
burilish davri D.I.Mendeleev tomonidan Davriy Qonunni kashf etilishi (1869 y.)
bilan bevosita bog’liq. D.I.Mendeleevning mehnatlari tahliliy kimyo uslublarining
nazariy poydevorini tashkil etdi va uning asosiy rivojlanish yo’nalishini belgilab
berdi.
Kimyoviy elementlarning davriy tizimi (Mendeleev davriy jadvali) —
elementlarning turli xususiyatlarini atom yadrosining zaryadiga bog’liqligini
belgilaydigan kimyoviy elementlarning tasnifidir. Tizim D.Mendelev tomonidan
ochilgan davriy qonunning grafik ifodasidir. Tizimning zamonaviy nusxasidagi
elementlar ikki o’lchovli jadvalga birlashtirilgan. Unda har bir ustun (gurux)
asosiy fizik-kimyoviy xususiyatlarni aniqlaydi va qatorlar esa bir-biriga o’xshash
davrlardir. Bugungi kungacha ushbu jadvalga 118 ta ochilgan element kiritilgan.
Tahliliy kimyoda uzoq vaqt mobaynida “klassik” (an’anaviy) deya
nomlanuvchi tahlil uslublari hukmronlik qilib keldi. Tahlilga “san’at” sifatida
qaralgan va u keskin tarzda tajribachining “qo’liga” bog’liq bo’lgan.
Texnik
jarayon tahlilning nisbatan tez va oson uslublarini talab qilgan. Hozirgi kunda
ommaviy kimyoviy tahlillarning aksariyati yarim avtomatlashtirilgan va
avtomatlashtirilgan uskunalar yordamida amalga oshiriladi. Bunda uskunaning
nisbatan qimmat tannarxi, uning yuqori samaradorligi hisobiga qoplanadi.
Antuan-Loran Lavuaze
(1743-1794) - buyuk frantsuz
kimyogari.
Dmitriy Ivanovich Mendeleev
(1834-1907) – buyuk rus kimyogari,
entsiklopedist-olim.
Hozirgi vaqtda oz miqdordagi REK, ifloslantiruvchilar kontsentratsiyasini
nazorat
qilish uchun tahlilning kuchli, axborotlashtirilgan va ta’sirchan yuqori
sezgir uslublarini qo’llash lozim. Aslida, normativ jihatdan “komponentning
yo’qligi” nimani anglatadi? Ehtimol, uning miqdori shunchalik ozki, natijada uni
an’anaviy uslublar yordamida aniqlashning imkoniyati yo’q, lekin buni qilish
kerak. Haqiqatdan ham,
atrof-muhitni himoya qilish – tahliliy kimyo uchun
