28
3-mavzu. LOGISTIKADA MATERIALLARNI
BOSHQARISH VA TAQSIMOTNI TASHKIL QILISH
3.
1. Moddiy (material) oqim tushunchasi
3.2. Moddiy oqimining
turlari
3.3. Taqsimot logistikasi ob'ekti, predmeti, funktsiyalari
3.4. Taqsimot logistikaga asoslanadigan logistik tamoyillar va
xususiyatlar
3.5. Tayyor mahsulot taqsimotning
asosiy shakllari
3.6. Logistika vositachilarining turlari
3.7. Taqsimotni boshqarish tizimlari
3. 1. Moddiy (material) oqim tushunchasi
Moddiy oqim logistikada asosiy hal qiluvchilardan hisoblanadi.
Moddiy
oqim transportda tashish, omborlarga to’plash va boshqa
xomashyo, yarim tayyor mahsulotlar va tayyor mahsulotlar hamda
boshqa
moddiy jarayonlarni, ya’ni xomashyoning boshlang’ich
manbalaridan oxirgi istemolchiga qadar bo’lgan jarayonlarda vujudga
keladi.
Moddiy oqim turli korxonalar o’rtasida yoki bir korxonaning
ichida ro’yobga chiqishi mumkin. Moddiy oqimini aniqlashni
shakllantirishdan oldin ulgurji savdo
korxonasining ombori ichida
vujudga keladigan moddiy vositalar oqimining misolni olib ko’raylik.
Ish vaqtida keltirilgan tovar tushirilgandan keyin bevosita saqlash
uchun yo’naltirilishi mumkin yoki dastavval qabul qilib olingandan
so’ng saqlanadigan joyga tushishi mumkin.
Dam olish kunlari olib
kelingan yuklar qabul qilish joylariga tushiriladi, u yerdan birinchi ish
kunining o’zidayoq omborlarga tarqatiladi. Kelib tushgan tovarlarning
barchasi saqlash joylarida to’planadi.
Yukning harakati yo’lida ular bilan turli xildagi jarayonlar
bajariladi: tushirish, poddonlarga o’rnashtirish, siljitish, bog’lamlardan
ochish, saqlashga qo’yish va h.k. Bular logistik jarayonlar hisoblanadi.
Ayrim jarayonlar bo’yicha hajmi ma’lum davrga mo’ljallangan bo’lib,
oy, yil ushbu jarayon bo’yicha moddiy vositalar oqimini tashkil etadi.
Moddiy oqim deb, yuklar, qismlar, tovar-moddiy vositalar qiymatlari
hisoblanib, turli xildagi logistik jarayonlar natijasida ta’sir ko’rsatilib
ularning vaqt birligi nisbatiga aytiladi.
Ayrim logistik jarayonlarni
29
amalga oshirganda moddiy vositalar oqimi, belgilangan vaqt holati
bo’yicha ko’rib chiqilishi ham mumkin.
Bunday holatlarda ular
moddiy vositalar zaxirasiga aylanadi. Masalan, yuklarni temir yo’l
transporti orqali olib yurish jarayonlarini olaylik. Yukning yo’lda
yurish davridagi holatida u moddiy vositalar zaxirasi hisoblanadn,
ya’ni «yo’ldagi zaxira» deb ataladi.
