|
Jadval tuzish jarayonini avtomatlashtirishning asosiy muammolari
|
| bet | 7/25 | | Sana | 28.07.2024 | | Hajmi | 1,86 Mb. | | #268854 |
Bog'liq Dissertatsiya1.3. Jadval tuzish jarayonini avtomatlashtirishning asosiy muammolari
Muammoni rasmiylashtirgandan so'ng olingan matematik masala nisbatan kichik hajmga ega bo'lganda, barcha mumkin bo'lgan variantlarni (qo'pol kuch usuli) hisobga olgan holda jadval tuzishga aniq yondashuv mumkin. Qoidaga ko'ra, universitetda darslarni rejalashtirish muammolariga to'liq ro'yxatga olish usulini qo'llash qiyin, lekin umuman mumkin emas. Optimal sinf jadvalini topish vazifasi ko'p hollarda hal qilib bo'lmaydigan muammolar sinfiga kiradi. Agar real sharoitlar hisobga olinsa, vazifa yanada murakkablashadi, chunki kerakli echimlar bir-biriga zid bo'lgan ko'plab ishlab chiqarish, tashkiliy va psixofiziologik cheklovlarni qondirishi kerak. Bunday holda, optimal yechim mavjud bo'lmasligi mumkin. Ushbu vaziyatni bartaraf etish uchun mezonlar o'rtasida murosani topish, mezonlarni bitta umumlashtirilgan mezonga aylantirish kerak. Agar bu yondashuv optimal yechimni ta'minlamasa, optimal echim izlashdan voz kechish kerak. Bu holda muammoning yechimi sifatida bitta yechimni emas, balki yakuniy yechimni tanlash uchun maqbul variantlarning ma'lum bir to'plamini ajratib ko'rsatish kerak [9]. Universitetda o'quv mashg'ulotlarini rejalashtirish muammosiga ham xuddi shunday yondashuvni qo'llash tavsiya etiladi.
Ko'rib chiqilayotgan masala ko'p sonli o'zgaruvchilar va cheklovlarga ega bo'lgan kombinatsion masalalarga tegishli bo'lib, katta hajmga ega va cheklovlar ko'pincha murakkab shaklga ega. Bunday muammolarni hal qilishning universal usullari deyarli yo'q. Yaxshi rasmiylashtiriladigan masalalar uchun yetarlicha universal usullar va algoritmlar ishlab chiqilgan. Bunday muammolarga, masalan, uskunani yuklash muammolari, tayinlash muammolari, transport turidagi muammolar va boshqalar kiradi [1-3]. Qoida tariqasida, o'quv mashg'ulotlarini rejalashtirish muammosini hal qilish uchun bunday muammolarni hal qilish usullarini qo'llash mumkin emas.
Amalda, tajribali dispetcher ushbu jarayonni rasmiylashtirishga urinmasdan, jadval tuza oladi. Shu bilan birga, qo'lda tuzilgan jadval o'quv jarayonining ham, ta'lim muassasasining ijtimoiy hayotining ham manfaatlarini hisobga oladi. Ko'rinib turibdiki, bu faqat kichik ta'lim muassasalarida (masalan, universitet filiallarida) mumkin. Kompyuter texnologiyalaridan foydalanmasdan darslarni rejalashtirish ko'p vaqtni talab qiladi, malakali mutaxassislarni jalb qiladi, shu bilan birga, bunday qarorning natijasi optimaldan uzoq bo'lishi mumkin.
Shuni ta'kidlash kerakki, odamni rejalashtirish jarayonidan butunlay chiqarib tashlash mumkin emas. Dastlabki ma'lumotlarni tahlil qilish bosqichida tezkor qaror qabul qilish, dastlabki ma'lumotlarni o'zgartirishni yoki cheklovlarni yumshatishni talab qiladigan mumkin bo'lgan to'siqlarni hal qilish inson ishtirokisiz mumkin emas. Bundan tashqari, jadval foydalanish jarayonida o'zgarishi mumkin, bir marta tuzilgan, operatsion o'zgartirish imkoniyatisiz, u amaliy ahamiyatga ega bo'lmaydi. Bunday o'zgarishlarni faqat odamlar qila oladi.
Biroq, ushbu jarayonni (rejalashtirishni) samarali boshqarish, katta miqdordagi muntazam ishlarni bartaraf etish uchun quyida turdagi ishlarni avtomatlashtiradigan turli xil usullar va tartiblarga ega bo'lish kerak:
jadvalga keyingi elementlarni qo'shishning mumkin bo'lgan variantlarini qidirish,
talablarga muvofiqligini tekshirish,
tugallangan jadvalda tasodifiy xatolarni qidirish,
jadvalni qog'ozda turli jadvallar ko'rinishida ro'yxatdan o'tkazish (guruhdagi o'qituvchilar uchun).
Kompyuterdan foydalanish sizga odam qila olmaydigan juda ko'p sonli jadval variantlarini ko'rib chiqish va tahlil qilish imkonini beradi.
O'quv jarayoni samaradorligini oshirish maqsadida ayrim ta'lim muassasalarida alohida bo'limlarda jarayonlarni avtomatlashtirishning mahalliy muammolarini hal qilish algoritmlari ishlab chiqilgan va ishlab chiqilmoqda. Xususan, universitetning bevosita o‘quv ishlarini rejalashtirish algoritmlari ishlab chiqilgan va kompyuter texnologiyalari bo‘yicha joriy qilingan [4,5]. Biroq, kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda o'quv jarayonini rejalashtirishni amalga oshirishga muvaffaq bo'lgan universitetlar soni kam.
Universitetlarda sodir bo'layotgan jarayonlarni avtomatlashtirish muammosi bo'yicha mavjud ishlanmalarni tahlil qilib, quyidagi xulosalar chiqarishimiz mumkin:
Universitetlarda ABT (avtomatlashtirilgan boshqarish tizimi) vazifalarini ishlab chiqish va amalga oshirish tashabbuskorlik asosida turli tadqiqot guruhlari tomonidan amalga oshiriladi. Ularning sa’y-harakatlari bilan mahalliy tizimlar yaratildi, muayyan ta’lim muassasasida foydalanish uchun algoritm va dasturlar ishlab chiqildi.
Mashg'ulotlarni rejalashtirish va ma'lumotlarni taqdim etish tizimining matematik modellari muayyan ta'lim muassasalari uchun ishlab chiqilgan va faqat ularning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga oladi. Shuning uchun standart ishlanmalardan foydalanish qiyin. Hatto bir oliy o‘quv yurtida ishlab chiqilgan va joriy qilingan mahalliy tizimdan ham muhim o‘zgarishlar va takomillashtirilmagan holda boshqa universitetda samarali foydalanish mumkin emas.
Ko'pgina tizimlarda rejalashtirish dizayneri haqiqiy talablarni hisobga olish uchun javobgardir.
Dasturlarda ko'p foydalanuvchili ish rejimi yo'q, zarur elektron hujjat aylanishi yaxshi qo'llab-quvvatlanmaydi.
Oliy ta'limni boshqarishning yagona avtomatlashtirilgan tizimini yaratish uchun tipik birlashtirilgan elementlarning ishlanmalari deyarli yo'q.
Ko'pgina dasturlarning interfeysi do'stona emas. Bu, masalan, dastlabki ma'lumotlarni kiritish va olingan jadvalni tahrirlash uchun noqulay.
Oliy taʼlimni boshqarish tizimini takomillashtirish uchun kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda oʻquv jadvalini tuzishning yagona vositalarini ishlab chiqish zarur. Ushbu muammoni hal qilish uchun, birinchi navbatda, jadvalga qo'yiladigan talablarni aniq shakllantirish, ularning tavsifini rasmiylashtirilgan shaklda berish va tegishli universal algoritmlarni ishlab chiqish kerak.
Universal algoritmlarga qo'yiladigan majburiy talablar ularning moslashuvchanligi bo'lib, universal algoritmlar aniq vazifalarni bajarish shartlarining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olishi, ularga sezilarli o'zgarishlar (algoritmlar)siz rejalashtirish talablarini kiritish va chiqarib tashlash imkonini berishi zarur.
Hozirda bunday universal algoritm mavjud emas. Shuni ta'kidlash kerakki, masalalarning keng sinfini echish uchun mo'ljallangan algoritmlar ko'pincha torqoq sinfdagi masalalarning o'ziga xos shartlarini hisobga oladigan algoritmlarga qaraganda kamroq samaralidir [3, 7].
Ta'lim jarayonini avtomatlashtirish muammolarini hal qilish uchun yangi tamoyillarga asoslangan moslashuvchan tizimni ishlab chiqish va qurish kerak. Tizim ma'lum bir ta'lim muassasasiga osongina moslashtirilishi kerak. Tabiiyki, samarali natijalarga erishish uchun zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanish zarur. Tizim tomonidan tuzilgan jadval tanlangan mezonlarga va belgilangan talablarga javob berishi kerak. Tizim odamni odatiy ishdan ozod qilishi, iloji bo'lsa, uning ko'pgina funktsiyalarini o'z zimmasiga olishi kerak, shunda kerak bo'lganda jadvalni qo'lda sozlash imkon qadar qisqartiriladi. Tizimni ma'lum bir ta'lim muassasasiga, shuningdek, uning boshqa imkoniyatlariga moslashtirish ushbu tizimning dastlabki kodini o'zgartirmasdan amalga oshirilishi kerak. Oddiy holatlarda jadvalni yaratishga imkon beradigan bir nechta standart algoritmlarga ega bo'lish kerak. Tizim mavjud ma'lumotlar bazasini va foydalanuvchi interfeysini qo'shish va o'zgartirish imkoniyatini ta'minlashi kerak. Bunday tizim muayyan universitetning shart va talablarini belgilash, standart algoritmlar to‘plamidan tegishli algoritmni tanlash va sozlash orqali ushbu ta’lim muassasasi uchun o‘qish jadvalini olish imkonini beradi.
|
| |
