Moddiy zaxiralarning turlari. Xomashyoning mahsulotga
aylanishi y o lida va mahsuiotning oxirgi itse’molchigacha bo‘lgan
harakatida zaxiralarning ikkita asosiy turi tashkil etiladi: ishlab
chiqarish va mahsulot zaxiralari.
Ishlab chiqarish zaxiralari iste’molchi-tashkilotlarda shakllan-
tiriladi va ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta’minlashga
moljallangan.
Mahsulot zaxiralari ishlab chiqaruvchi korxonalarda tayyor
mahsulot zaxiralaridan hamda mahsulotni yetkazib beruvchidan
iste’molchiga qaratilgan harakatidagi zaxiralardan, ya’ni ulguiji
va chakana savdo korxonalarida, tayyorlov tashkilotlarida va
yoldagi zaxiralardan iborat. U lar iste’molchilarning moddiy
resurslar bilan uzluksiz ta’minlanishi uchun zarur.
Ishlab chiqarish va mahsulot zaxiralari joriy, tayyorlov, sug‘urta
va mavsumiylarga bo‘linadi.
Joriy zaxiralar korxonada yetkazib berishlar o‘rtasidagi interval
icliida uzluksiz ishni ta’minlash va mahsulot partiyalarini optimal
miqdorda ishlab chiqarish uchun zarur. Zaxiralarning bu qismi
bir tekis va vaqtida ta’minot sharoitlarida yetkazib berish va bir
martalik iste’mol hajmlarining mos kelmasligi hamda material
harakati bilan bog‘liq bolgan to £xtashlar natijasida shakllanadi.
Tayyorlov zaxiralari materiallami isblatishga tayyor! ash va
ularni ish joylariga yetkazib berish davrida uzluksiz ishni ta’minlash
uchun tashkil etiladi.
Kafolatlangan (su g‘urta) zaxiralari ta ’m inot jarayonidagi
uzilishlar yoki ishlab chiqarish hajmidagi o‘zgarishlar vujudga
kelgan holatlarda korxonaning ishini ta’minlash uchun zarur. Bu
zaxiralar yordamida haqiqiy talab bashorat qilinganida ishlab
chiqarilayotgan mahsuiotning haqiqiy hajmini rejalashtirilgandan
va har xil operatsiyalar bajarilishining haqiqiy m uddatlarini
rejadagilardan chetlanishlari qoplanadi.
Mavsumiy zaxiralar ishlab chiqarish yoki iste’mol hajmining
mavsumiy o ‘zgarishlari bilan asoslanadi. Bu zaxira bashorat
113
qilinayotgan (mavsumiy) talabning o ‘sishini qondirishga hamda
dam olishlar davrida korxona quvvatining pasayishiga moMjallangan.
