6.5. Xalqaro transport koridorlari
Transport koridorlarini rivojlantirish 0 ‘zbekiston Respublikasi
tashqi iqtisodiy faoliyatining asosiy yo‘nalishidir.
0 ‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalarining jadal
sur’atlarda rivojlanishi, Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlari
duch keladigan tashqi savdo yuklarini tashishni rivojlantirishda
mavjud muammolarning hal etilishiga bog‘liqdir. Akademik V.
Bartold ta ’kidlaganidek, «Turkistonning kelajagi jahon savdosida
unga qanday o‘rin tegishli bo‘lishi bilan belgilanadi. Uning savdo
ahamiyati temir yo'llari, quruqlik va dengizda savdo ohb bori-
lishining rivojlanishiga tamoman bog‘langandir».
Sobiq Sovet Ittifoqi parchalanganidan so'ng dengizga chiqish
yo‘llariga ega bo'lmagan mamlakatlarning soni 29 taga yetdi va
0
‘zbekiston dunyo okeanidan kamida ikki mamlakat hududi bilan
ajratilgan davlatlardan bo‘lgani bo is, bu ro'yxatdan alohida o ‘rinni
egalladi.
Mustaqillikka erishgunga qadar 0 ‘zbekiston o‘zining tashqi
savdo aloqalarini uch yo‘nalish ~ Ilyichevsk shahridagi (Qora
dengizga chiquvchi), Sankt-Peterburgdagi (Boltiq dengiziga chi
quvchi), Vladivostokdagi (Uzoq Sharqqa chiquvchi) dengiz portlari
orqali amalga oshirar edi. Respublikadan mazkur portlargacha
bo'lgan masofa 3000, 4300 va 8000 km.ni tashkil etgan va bu
holat yuklami tashishni nihoyatda qimmatlashtirgan.
0 ‘zbekiston Respublikasi Hukumatining faol chora-tadbirlari
hamda tegishU vazirlik va tashkilotlaming tashqi savdo yuklarini
tashishga moljallangan muqobil transport koridorlarini izlash va
samarali foydalanishga doir muvofiqiashtiriigan ishi natijasida
xalqaro transport koridorlarining keng tarm og‘i yaratildi va
takomillashib borayapti.
106
Hozirgi vaqtda 0 ‘zbekiston Respublikasi tashqi savdo yuklarini
tashish, quyidagi asosiy transport koridorlari orqali amalga
oshiriladi.
1-koridor — (Q ozog‘iston va Rossiyadan tra n zit bilan)
Boltiqbo‘yi mamlakatlarining portlari Klaypeda (Litva), Riga,
Liepaya, Ventspils (Latviya), Tallin (Estoniya) yo‘nalishida;
2-koridor — Yevropa Ittifoqi mamlakatlari tomon, Belarus va
Ukraina orqali (Qozog‘iston va Rossiyadan tranzit bilan) Chop
(Ukraina) va Brest (Belarus)ga;
3-koridor — (Qozog‘iston va Rossiyadan tranzit bilan) Qora
dengizga chiquvchi Ukrainaning Ilyichevsk porti tomon;
4-koridor - (Turkmaniston, Qozog‘iston va Ozarbayjon orqali
tranzit bilan) TRASEKA koridori nom i bilan mashhur Qora
dengizga chiquvchi Transkavkaz koridori yo‘nalishida;
5-koridor - (Turkmaniston orqali tranzit bilan) Fors ko‘rfaziga
chiquvchi Eronning Bandar-Abbos porti yo‘nalishida;
6
-koridor — sharqiy yo'nalishda qozoq-xitoy chegara yo‘li
orqali (Do‘stlik/'Alalshankou) Xitoyning sharqiy portlari, shuning
dek, Naxodka, Vladivostok va b. Uzoq Sharq portlari tomon;
7-koridor — (Qirg‘iziston orqali tranzit bilan) Sariq dengiz,
Sharqiy Xitoy va Janubiy Xitoy dengizlariga chiquvchi Xitoy
portlari tomon;
8
-koridor — Afg‘on muammosining muvofiqlashtirihshi muno-
sabati bilan Afg‘onistondan tranzit orqali Eron va Pokistondagi
Bandar-Abbos, Chaxbaxar (EIR ), Gvadar va Karachi (PIR)
portlariga janubiy muqobil transport koridorlarining ishlab chiqish
istiqbollari yaratilyapti.
1996-yil 12-mayda 0 ‘zbekistonnning faol qatnashuvi bilan
uzunligi 320 km ni tashkil etgan Tedjen — Seraxs — Mashhad
tem ir yo‘l magistralining yo‘lga qo‘yilishi, xalqaro transport
koridorlarini rivojlantirishda muhim yutuq bo‘ldi va bu Markaziy
Osiyo davlatlarining Eron va Turkiya hududlari bo‘ylab, jahon
bozorlariga chiqishlari uchun yangi transosiyo koridorini ochdi.
Shu yilning o‘zida Seraxsda 0 ‘zbekiston, Ozarbayjon, Gruziya
va Turkmaniston rahbarlari «Temir yo‘1 transporti faoliyatini
m uvofiqlashtirish to ‘g ‘risida» Shartnom a va «Qatnashuvchi
107
mamlakatlar o‘rtasidagi yuk tashib o‘tishni muvofiqlashtirish sohasi
bo‘yicha» Bitim imzoladilar.
2005-yilning may oyida Eron hududida Mashhad — Bandar
— Abbos yo‘nalishidagi (Tehronni aylanib o‘tganda) Bafk —
Meshxed temir yo‘li qurilishining tugashi bilan portgacha bo‘lgan
masofa 800 km dan ortiqqa qisqardi.
1998-yil sentyabr oyida Bokuda Ozarbayjon, Gruziya va
0 ‘zbekiston tashabbusi, shuningdek, Yevropa ittifoqining qo‘llab-
quwatlashi bilan «TRASEKA - Tarixiy Buyuk Ipak Yo‘lining
tiklanishi nomli «Xalqaro konferensiya bo‘lib o‘tdi. 12 daviat
rahbarlari, jumladan, 0 ‘zbekiston tomonidan «Yevropa — Kavkaz
— Yevropa xalqaro koridorining rivojlanishiga doir xalqaro
transport bo‘yicha asosiy ko'ptomonlama Bitim», shuningdek,
mazkur Bitimga xalqaro temir yo‘l transporti, xalqaro avtomobil
transporti, xalqaro savdo kemalari qatnovi, bojxona qoidalari va
hujjatlarga ishlov berish masalalari bo'yicha Texnik Ilovalaming
imzolanishi Konferensiyaning asosiy natijasi bo‘ldi.
«Yevropa — Kavkaz — Osiyo» (TRASEKA) transport koridori
Markaziy Osiyo respublikalariga, Yevropadan Qora dengiz bo‘ylab
Kavkaz va Kaspiy dengizi orqali o‘tadigan quruqlik va dengiz
yo‘naUshlari tarmog‘i sifatida ahamiyatlidir. TRASEKA yo‘na-
ILshini, Yevropa va Osiyo oVrtasidagi savdo munosabatlarini rivoj
lantirish nuqtayi nazaridan tahlil qilar ekanmiz, mazkur koridor
bo'ylab Yevropaga yuk tashish nihoyatda qulay ekanligiga amin
boTamiz. Asosiy transokean yo'nalishi bo‘ylab Yokogamadan
harbiy Yevropa portlari (Rotterdam, Gamburg, Апи'ефеп va b.)
gacha bo‘lgan masofa «TRASEKA» yo‘na!ishiga qaraganda ikki
barobar uzunroqdir.
2003-yil 18-iyunda Tehron shahrida 0 ‘zbekiston Respublikasi,
Afg'oniston Islom Respublikasi va Eron Islom Respublikasi daviat
rahbarlari o ‘rtasida respublikaning tashqi savdo yuklarini Eron
portlariga tashish masofasini 1500 km ga qisqartirishga imkon
beruvchi «Xalqaro transafg‘on transport koridorini yaratish
to ‘g‘risida» Bitim imzolandi.
2011-yilning mart oyida «Pokiston va 0 ‘zbekiston o‘rtasida
tovarlarni tashish va tranzit sohasidagi hamkorlik to ‘g‘risida»
108
Bitimning kuchga kirishi va Afg‘onistondagi vaziyatning muvofiq-
lashtirilishi holatida o'zbek yuklarining tranziti uchun Afg'oniston
hududidan foydalanishning yangi istiqbollari ochilmoqda.
0
‘zbekistonda m amlakatning tranzit salohiyatini oshirish
maqsadida magistral temir yo‘l kommunikatsiyalarining shakllan-
tirilishiga katta e’tibor qaratilyapti, buning tasdiqi sifatida
2001
-
yilda uzunligi 341 km boMgan «Navoi — Uchquduq — Sulton
Uvaystog1» hamda 2007-yilda uzunligi 220 km ni tashkil etgan
«Toshguzar — Boysun — Qumqo‘rg‘on» temir yo‘li qurihshining
nihoyasiga yetganini keltirishimiz mumkin.
2010-yilning noyabrida Afg‘onistonda uzunligi 75 km ni tashkil
etgan Xayraton — Mozori-Sharif dastlabki temir yo‘lining qurilishi
va foydalanishga topshirilishi butun Markaziy Osiyo mintaqasi
uchun katta ahamiyat kasb etdi. Mazkur loyiha « 0 ‘zbekiston
temir yo‘llari» Davlat aksiyadorlik temir yo‘l kompaniyasi tom o
nidan Osiyo taraqqiyot bankining qo‘llab-quw atlam shi bilan
amalga oshirildi.
Baku — Tbilisi - Axalkalaki-Kars yo‘nalishidagi tem ir yo‘l
qurilishining tez sur’atlarda nihoyalanishi hamda butun yo‘l davo-
mida mufassal tarifning qo'llanilishi, mazkur yo‘nalishdan Janubiy
va Markaziy Yevropa mamlakatlari bozorlariga, shuningdek, Mer-
sin, 0 ‘rtayer dengizi porti va Yaqin Sharqqa chiqishda foydalanish
imkonini beradi. Xalqaro savdoni rivojlantirish, mintaqalar o‘rtasida
keng qamrovli hamkorlikni rivojlantirish maqsadida, 2011-yil 25-
aprelda 0 ‘zbekistonning tashabbusi bilan Ashxabod shahrida
« 0 ‘zbekistan — Turkmaniston — Eron-Ummon - Qatar» yangi
transport koridorining yaratilishi to ‘g‘risida davlatlararo Bitim
imzolandi. Mazkur transport koridori Markaziy Osiyo mamla
katlari hamda Fors ko‘rfazi va Ummon dengizi portlari o‘rtasida
yuk va yo‘lovchilami tashish uchun mustahkam qatnovni ta ’-
minlaydi.
Mazkur loyihaning samarali amalga oshirilishi mamlakatlar
o‘rtasida o ‘zaro manfaatli savdo-iqtisodiy hamkorlikni mustah-
kamlash va kengaytirishga, tranzit yuk oqimlarini ko‘paytirishga,
dunyo bozorlariga chiquvchi yangi aloqalarni ta’minlashga xizmat
qiladi.
| 