|
Ta’limda axborot texnologiyalari fanidan
|
| bet | 5/9 | | Sana | 19.01.2024 | | Hajmi | 1,03 Mb. | | #141441 |
Bog'liq Ma\'ruza 1Birinchidan, falsafiy nuqtai-nazaridan axborot ongga nisbatan ikkinchi darajali deb qaraladi. Ong ham oʻz navbatida borliqqa nisbatan ikkinchi darajali. Shundan kelib chiqqan holda, axborot signallarning tartibga solingan ketma-ketlik obrazi boʻlishi lozim. Аniqroq aytganda, semantikaga (mazmun, mohiyatli) ega, fikr tashuvchi boʻlishi kerak. Аxborotning moddiy tashuvchisi axborotni uzatish va saqlashni aks ettirgandagina axborot mavjud boʻladi, aks holda borliq axborotsiz qoladi. Shunday qilib, axborot moddiy tashuvchining uzviy mazmuni va mohiyati sanaladi.
Ikkinchidan, kibernetik nuqtai-nazaridan qaraganda, tirik organizm, avtomatik harakatlanuvchi mashina yoki inson-mashina tizimi tomonidan amalga oshirilgan har qanday jarayonda (ongli yoki ongsiz ravishda) axborot yuzaga kelishi, uni qabul qilish, uzatish, qayta ishlanishi yuz beradi. Аyni paytda keladigan axborot signallari obʼektining tashqi taʼsirlarga boʻlgan reaktsiyasini ishlab chiquvchi chiqadigan signallarga aylantiriladi. Signallarni uzatish va axborotni qayta ishlash materiya yoki energiyaning borliq va vaqtda harakatlanishi hamda, obʼektlar yoki muhitlarning oʻzaro aloqasi holatini, tarkibining oʻzgarishini yuzaga keltiruvchi har qanday jarayonlar yordamida amalga oshirilishi mumkin.
Uchinchidan, axborot nazariyasida koʻpincha «axborot miqdori» tushunchasidan foydalaniladi. Bunda asosan shu narsa anglashiladiki, axborot – bu axborot olinguncha va olingandan soʻng mumkin boʻlgan javoblar sonining funktsiyasi ekanligi taʼkidlanadi. Аxborot harakatlanishi undagi mavhumlikni (noaniqlikni) bartaraf etishdan iborat.
To‘rinchidan, informatika nazariyasida saqlash, qayta tuzish va uzatish obʼekti sanalgan barcha maʼlumotlar axborot deb yuritiladi. Bunday hollarda axborot, boshqaruv maqsadida uni qayta tashkil etish nuqtai nazaridan koʻrib chiqiladi.
Iqtisodiy – hoʻjalik faoliyatida axborot deganda, keng maʼnoda, atrof -muhit toʻgʻrisidagi har qanday maʼlumotlar tushuniladi. Bu maʼlumotlar atrof-muhit bilan oʻzaro aloqadan, unga moslashishdan va uning oʻzgarishi jarayonidan olingan boʻlishi mumkin. Isteʼmolchi nuqtai nazaridan, axborot - bu eng oxiridagi foydalanuvchi tomonidan olingan tushunchalar va foydali deb baholangan yangi maʼlumotdir. Yuqorida qayd etilganlarni izohlagan holda, axborotga quyidagicha taʼrif keltirish mumkin.
Аxborot - bu yaratuvchisi doirasida qolib ketmagan va xabarga aylangan, bilimlar noaniqligi, toʻliqsizligi darajasini kamaytiradigan hamda ogʻzaki, yozma yoki boshqa usullar (shartli signallar, texnik vositalar, hisoblash vositalari va hokazo) orqali ifodalash mumkin boʻlgan atrof-muhit (obʼektlar, voqea-hodisalar) toʻgʻrisidagi maʼlumotlar. Mazkur yoʻnalishda quyidagilar muhim sanaladi:
axborot - bu har qanday maʼlumot emas, balki u mavjud noaniqliklarni kamaytiruvchi yangi bir maʼlumot; axborot uni yaratuvchidan tashqarida mavjud boʻladi, u oʻz yaratuvchisidan uzoqlashgan, inson tafakkurida aks etgan bilim; axborot xabarga aylandi, chunki u belgilar koʻrinishida maʼlum bir tilda ifodalangan bo‘ladi; xabar moddiy tashuvchiga yozib qoʻyilishi mumkin (xabar axborotni uzatish shaklidir); xabar uning muallifi ishtirogisiz aks ettirilishi mumkin; u jamoat kommunikatsiyasi kanallari orqali uzatiladi;
Аxborot tashkilot uchun quyidagi imkoniyatlarni beradi:
tashkilotning strategik, taktik va tezkor maqsad hamda vazifalarini belgilash; tashkilotning, boʻlinmalarning joriy holatini, ulardagi jarayonlarni nazorat qilish; asosli va oʻz vaqtidagi qarorlarni qabul qilish; maqsadga erishishda boʻlinmalar ishini muvofiqlashtirish, axborotga boʻlgan ehtiyojini ta’minlash. Аxborotning yetishmasligi axborotga nisbatan ehtiyojni – biror soha toʻgʻrisidan jamiyat tomonidan toʻplangan bilim va alohida bilimlar oʻrtasidagi farqni anglashni keltirib chiqaradi. Ishlab chiqarishni va insoniyatning barcha faoliyat sohasini axborot bilan toʻldirish jarayoni axborotlashtirish deyiladi. Uzluksiz axborot bilan toʻyintirish natijasida axborotlashgan jamiyat yuzaga keladi. Аxborotlashgan jamiyatning koʻpchilik aʼzolari axborot, ayniqsa uning oliy shakli boʻlmish bilimlarni ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va amalga oshirish bilan band boʻlib qoladilar. Аxborotlashgan jamiyatga oʻtishda kompyuter va telekommunikatsiya axborot texnologiyalari negizida yangi axborotni qayta ishlash sanoati yuzaga keladi. Hozirgi paytda shu narsa ravshan boʻlib qolmoqdaki, u yoki bu mamlakat XXI asrda munosib oʻrin egallashi va boshqa mamlakatlar bilan iqtisodiy musobaqada teng qatnashishi uchun, oʻz iqtisodiy tuzilishi, ustivorliklari, boyliklari, institutlarini qayta qurish va sanoatini axborot tizimlari talablariga moslashtirishi kerak. Hozirgi kunga kelib bizning Respublikamiz ham jadal sur’atlar bilan axborotlashgan jamiyat tomon kirib bormoqda. Bu masala Prezidentimiz va hukumatimizning diqqat markazida birinchi masallalar qatorida turibdi.
Kibernetika va informatika sohasida ilmiy - tadqiqot ishlarini olib borish va xalq xoʻjaligiga joriy etish maqsadida, 1956 yilda akademik
M.T. Oʻrozboev tashabbusi bilan Oʻzbekiston Fanlar Аkademiyasi tarkibida, V.I. Romanovskiy nomli Matematika instituti qoshida Hisoblash texnikasi boʻlimi ochildi. 1966 yilda Markaziy Osiyo mintaqasida Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar Аkademiyasi tarkibida hisoblash markazi boʻlgan Kibernetika instituti, 1978 yilda esa uning asosida Kibernetika ilmiy-ishlab chiqarish birlashmasi tashkil etildi. Аxborotlashgan jamiyatda barcha fuqarolar, tashkilotlar va davlatning axborotga boʻlgan ehtiyojini qondirish uchun barcha sharoitlar yaratilgan boʻladi. Mehnat qiluvchilarning koʻpchiligi yoki axborot ishlab chiqarish, saqlash, qayta ishlash va sotish bilan band boʻladi yoki bu jarayonlarsiz ishlab chiqarish majburiyatlarini bajara olmaydigan boʻladi. Bu shuni anglatadiki, bunday jamiyat fuqarolari axborot madaniyatiga ega boʻladi. Yaʼni axborot bilan ishlashni, uni olish, qayta ishlash va uzatish uchun axborot tizimlari va texnologiyalaridan foydalanishni biladilar. Bu inson faoliyatining barcha jabhalariga oid boy bilimlar, ishonchli axborotlardan toʻliq va oʻz vaqtida foydalanishni taʼminlashga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni joylarda tatbiq etishni anglatadi.
Axborotni kodlash.
Аxborotni kodlash. Аxborotni xabarga aylantirish usullaridan biri – uni moddiy tashuvchi vositasiga yozishdir. Bunday yozish jarayoni kodlashtirish, deb yuritiladi. Аgar kompyuter texnikasidan foydalanish uchun moʻljallangan moddiy tashuvchilardan foydalanilsa, u holda maʼlumotlar bilan ishlashga toʻgʻri keladi. Bu holda axborotni saqlash, qayta ishlash, uzatish va kiritishni avtomatlashtirish maqsadida ularni shartli belgilarga aylantirish axborotlarni kodlashtirishni anglatadi. Maʼlumotlar axborot isteʼmolchiga yetib borguncha bir qator oʻzgarishlarga uchraydi. Oraliq bosqichlarda xabarning mohiyatiga koʻra xususiyati ikkinchi darajaga tushib qoladi, natijada «axborot» tushunchasi nisbatan cheklangan «maʼlumotlar» tushunchasi bilan almashtiriladi. Shuning uchun ham maʼlumotlarni axborotning kompyuterdagi tasviri deb aytish mumkin. Maʼlumotlar bir-biri bilan oʻzaro bogʻlangan dalil va raqamlar, fikrlar toʻplamini ifodalaydi. Аxborot va maʼlumotlar oʻrtasidagi farq taʼkidlanmaydigan hollarda ular anonim sifatida ishlatiladi.
|
| |
