|
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5Bog'liq talabalarga-taqribiy-hisoblashning-qoidalarini-chuqur-o-rgatish-usullari-va-metodikasiTalqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
120
matematik masalalarning keng doirasini sonli yechish algoritmlarini ishlab chiqishdir.
Usullar zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda samarali amalga
oshirilishi uchun loyihalashtirilishi kerak. Qoida tariqasida, ko'rib chiqilayotgan
muammolar aniq yechimga imkon bermaydi. Muammoning noma'lum aniq yechimini
taxminiy bilan almashtira olish uchun ikkinchisi aniqga yetarlicha yaqin bo'lishi
kerak. Shu munosabat bilan, taxminiy yechimning aniqga yaqinligini baholash va
iloji boricha aniq bo'lgan taxminiy yechimlarni qurishning taxminiy usullarini ishlab
chiqish zarur bo'ladi.
Model – bu faraz qilinadigan yoki moddiy reallashtirilgan tizim bo‘lib, u tadqiq
qilinayotgan ob’ektni aks ettirib yoki qayta hosil qilib, uni shunday almashtira
oladiki, bunday tizimni o‘rganish ob’ekt haqida yangi ma’lumotlarni beradi.
Modellashtirishda ob’ekt-original va uning modeli o‘rtasidagi o‘xshashlik (analog)
ishlatiladi. Bu o‘xshashlik quyidagilar hisoblanadi: tashqi analogiya (masalan,
samolyot, kema, mikrorayon modeli); strukturali analogiya (masalan, suv o‘tkazish
tarmog‘i va elektr tarmoqlari graflar yordamida modellashtiriladi); dinamik analogiya
(tizim holatiga ko‘ra) – masalan, mayatnik elektr tebranishlari konturini
modellashtiradi.
Matematik modellashtirishda kompyuterlardan keng foydalanilishni, ishlab
chiqarilgan nazariya va amaliy natijalar hisoblash eksperimentini ilmiy va amaliy
tadqiqotlarning yangi texnologiyasi va metodologiyasi deb qarash mumkin bo‘ladi.
Hozirgi kunda hisoblash eksperimentining amaliy tadqiqotlarga tadbiqi endi
kengaymoqda, masalan, halokatli va fojeali hodisalar (AES yadro reaktorining
nosozligi; iqlimning global isishi; yer silkinishlari)ning kutilayotgan natijalarini
oldindan aniqlash; aviatsiya va kosmos sanoati, suv usti va suv ostida suzuvchi
ob’ektlarning harakatlari muammolarini o‘rganish va hokazo. Biz bilamizki, har bir
sohaning o‘ziga xos uslublari, metodlari bo‘ladi. Aynan matematika sohasida ham
taqribiy hisoblash usuli mavjud bo‘lib ular o‘ziga xos tuzilishga, formulaga ega.
|
| |
