|
Ustrushona dáslepki temir dáwirinde
|
| bet | 73/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Ustrushona dáslepki temir dáwirinde Ferǵanadan qubla-shıǵısda Sug'd hám Shoch aralıǵinda Orta Aziyanıń taǵı bir zárúrli tarihiy materiallıq wálayatı jaylasqan bolıp, keyingi dereklerde Ustrushona atı menen júrgizilgen. Ol Turkiston taw sistemasınan arqada Xo'janddan Jizzaqǵa shekem bolǵan aymaqta jaylasqan. Bul jerde mil. av. vII-v ásirlerde dáslepki otırıqshı dıyxanshılıq qarar tabadı. Olardıń ornında mil. av. I mıń jıllıqtıń Ortalarına tiyisli Nurtepa, Oratepa (Mugtepa) Xo'jand sıyaqlı mákan-jaylar rawajlanıp, ahamoniylar dáwirine arxitekturalıq sisteması qáliplesken. Arxeologik jahatdan bul jerde rawajlanǵan mádeniyat Nurtepa mádeniyatı atı menen de júritiledi. Bul mádeniyatqa tiyisli Nurtepa hám Xo'jand mákan-jayları arxeologik tárepten jaqsı úyrenilgen Nurtepaning maydanı 18 gektardan ibarat bolıp, qorǵan-saray hám qala bólimlerine bólinedi. Olar ózleriniń bólek qorǵaw diywallarına iye. Mákan-jay mil. av vII asrlada qáliplesip, mil. av. vI-v ásirlerde qorǵaw diywalları júzege keliw etiledi. Nurtepada 17, 5 kv. m. kólem degi jertóle de anıqlanǵan. Mil. av. vI-v ásirlerde Áyyemgi Xo'jand ornında xalıq mákan-jayı qáliplesedi. Bul jerde qorǵaw diywali anıqlanǵan. Mákan-jay arkiga iye. Ustrushonaliklar daslep jertóle formasındaǵı úylerde jasap, keyingi basqıshda paxsa hám shiyki gerbishten turaq-jaylar qurıwdı ózlestirganlar. Xojalıqta dıyxanshılıq tiykarǵı orın tutqan. Ustrushonaning materiallıq mádeniyatında Shust mádeniyatınıń tásiri onsha kúshli bolmay, kerisinshe dáslepki temir dáwiri Shoch hám Sug'dlarning tásiri kúshli bolǵanın kóriw múmkin. Ílaydan islengen ıdıs buyımları dáslepki basqıshlarda tiykarınan qolda keyinirek gúzeshilik charxida jasalǵan. Gúlli ılaydan islengen ıdıs buyımları da tawıp úyrenilgen. Metallarga qayta islew dástúrı da tarqaldı. Xojalıqta dıyxanshılıq hám chorvochilik tiykarǵı orın tutqan. Ustrushona áyyemginde Orta Aziyanıń zárúrli wálayatlarınan biri bolǵan. Ol Turkiston dizbesinen arqada úlken aymaqtı : Jizzaqtan Xo'jandgacha bolǵan jerlerdi óz ishine alǵan. Bul mannan dáslepki temir dáwirine tiyisli Nurtepa hám Xo'jand mákan-jayda arxeologik tárepten úyrenilgen Nurtepaning maydanı 18 gektardan ibarat bolıp, qorǵan-saray hám qala bólimlerine bólinedi. Olar ózleriniń bólek qorǵaw diywallarına iye. Mákan-jay mil. av vII asrlada qáliplesip, mil. av. vI-v ásirlerde qorǵaw diywalları júzege keliw etiledi. Nurtepada 17, 5 kv. m. kólem degi jertóle de anıqlanǵan. Mil. av. vI-v ásirlerde Áyyemgi Xo'jand ornında xalıq mákan-jayı qáliplesedi. Bul jerde qorǵaw diywali anıqlanǵan. Mákan-jay arkiga iye. Ustrushonaliklar daslep jertóle formasındaǵı úylerde yashb, keyingi basqıshda paxsa hám shiyki gerbishten turaq-jaylar qurıwdı ózlestirganlar. Xojalıqta 68 dıyxanshılıq tiykarǵı orın tutqan. Gúzeshilik ıdısları qolda hám charxda jasalǵan. Xo'jand qarabaxanalarınan naǵıslanǵan ıdıslar da tawıp úyrenilgen. Bul dáwirde oazisde metalǵa qayta islew de keń tarqala baslaydı. Xorezmdiń I mıń jıllıqtıń baslarına tiyisli estelikleri Amirobod mádeniyatı mısalında úyrenedi. Bul dáwirde bólek kanal boyida dıyxanshılıq rawajlanadı. Esteliklerde jertóle, yarım jertóle, jer ústi jeńil qurılısları izertlew etilgen. Mil. av. vI-v ásirlerde oazisde átirapı qorǵaw diywalları menen oralǵan mákan-jaylar tarqala baslaydı. Olardan Qorǵanligir hám Gúzeligirlardan qazıw jumısları alıp barılǵan. Mákan-jaylar qorǵaw diywalları menen o'ralib, zodiaklar menen kúshaytirilgan. Gúzeligirdan iri jay hám de ush minar simon imarat anıqlanǵan. Kórinisinden bul diniy xarakterge iye bolǵan. Qálemgirda úlken kólem degi saray ornı anıqlanǵan. Izertlewshilerdińdiń pikirine kóre bul qurılıs ahamoniylarning Xorezm degi wákiline tiyisli bolǵan.
Baqlaw sorawlari
1. Chust mádeniyatınıń estelik ma’kanlari?
2. Chust estelikleri tipleri?
3. Chust ma’deniyatindag’i sońǵı izertlew nátiyjeleri?
4. Qayraqqum mádeniyati estelikleri?
5. Ustrushona dáslepki temir dáwirinde?
|
| |
