|
Tariyx fakulteti
|
| bet | 72/154 | | Sana | 25.12.2023 | | Hajmi | 111,08 Mb. | | #128134 |
Bog'liq O.A.ARXEOLOGIYASI OMK-2022Qayraqqum mádeniyati — jez dáwiri Arxeologıyalıq mádeniyatı (b.e.sh. 2-mıń jıllıqtıń 2-yarımı — b.e.sh 6—3-ásirler). Ferǵana hám Zarafshan oypatlıqları hám de Tashkent oazisinde tarqalǵan. Xo'jand (Tajikistan ) janındaǵı Qayraqqum jeri atınan alınǵan. Bolajaq Qayraqqum suw bazası ornında A. P. Okladnikov, B. A. Litvinskiy, v. A. Ranovlar tárepinen Qayraqqum mádeniyatına tiyisli mákan-jaylar tabılǵan (1954).Qayraqqum mádeniyatı estelikleri Andronovo mádeniyatı hám Tazabaǵjap mádeniyatı estelikleri menen uqsas bolıp, sonıń menen birge Ferǵana daǵı Chust mádeniyatı hám qubladaǵı dıyxanshılıq mádeniyatları menen bekkem baylanısda bolǵan. Qayraqqumdan turar jay qaldıqları tas óshaqlar, jez hám mısdan jasalǵan xojalıq buyımları hám jawıger qurallar, ılaydan islengen gúlal ıdıslar, balta, pıshaq, ,oq jaylar,oq, qarmaqlar kóplep tabılǵan. Xalıq dıyxanshılıq hám sharwashılıq penen shuǵıllanǵan.Taw kánshilik hám metall eritiw rawajlanǵan. Ílaydan islengen gúlal ıdıslar qolda islengen.
Ataqlı arxeolog, Miynet qaharmanı A. P. Okladnikov Batıs Ferǵanada 1954-jılda bir neshe paleolit mákan-jayların dizimge aldı. Birinshi ret A. P. Okladnikov Qayraqqum mákan-jayların tawıp dizimge aldı. Keyinirek onıń shákirtleri bul rayonlarda úlken izertlew jumısları alıp bardi, nátiyjede Ferǵana oypatlıǵınıń dáslepki paleolit dáwirinen berli adamzat mákanı bolıp kelgenligi ilimiy tárepten tastıyıqlandi.
Eramızdan aldınǵı II mıń jıllıq ortalarında arqa-batıs Ferǵananıń Qayraqqum mákanları hám oypatlıqtıń qubla bólegindegi góne mazarlar arqalı málim bolǵan kóshpeli sharwadarlar mádeniyatı qáliplesedi. N. G. Gorbunova maǵlıwmatlarına kóre házirde oypatlıqtıń arqa-batısında jaylasqan mákanlar toparı hám qubla bóleginde bolsa shól-sahra bronza dáwiri mádeniyatına tiyisli 10 mazar -qorg'anlar málim. Mazar qorg'anlardan Qoramko'l, Shek, Arsif, Qoshqarshı, Vodil (orıs ádebiyatında Vuadil), Yapagi, Daxana, Xo'ja Birden-bir, Sahrası Asht sıyaqlılardı aytıp ótiwimiz múmkin. Jerlew orınları, gúlalshılıq ıdıslarında, andronovo mádenyatı menen uqsas tárepleri bar [sonıń ushın usı kompleksti Andronovo mádeniyatınıń Ferǵana oypatlıǵındaǵı kórinisi dep ataw kerek (Qayraqqum mádeniyatı ) ].Ferǵana oypatlıǵınıń sahra shól bronzası mádeniyatınıń kelip shıǵıwı máselesi bizge málim emes, bul haqqında túrli pikirler bar (Gorbunova N. G., 1984, 99 -107-b; 1995. 13-30 -b; Ivanov G. P., 1988). Shól zonalarında jasaǵan qáwimlerge tán estelikler Ferǵana oypatlıǵında da bir qatar úyrenilgen. Bular tipine Vodil hám Kapustako'l awıllarınan tabılǵan áyyemgi áwliyelerdi, Xo'jand wálayatındaǵı Qayraqqum mákanları hám Dahana áwliyelerin kórsetiw múmkin. Qayraqqumda ótkerilgen izertlewler processinde 60 qa jaqın áyyemgi mákan-jaylar tabılǵan.Qayraqqumnıń batısında jaylasqan Kebirko'l átirapındaǵı Taqir birden-bir dep atalǵan oraylıq hám arqa mákan-jaylar da usılar. Bulardan tısqarı, 60 tan artıq sharwa urıw jámáátleriniń máwsimli rezidenciyaları úyrenildi.Bul mákanlardan mińlaǵan sızılma naǵıslı ılaydan islengen gúlal bóleksheleri, bronza hám tastan islengen miynet quralları, haywan suyekleri, kúldıń qaldıqları tabıldı. Ílaydan islengen gúlal bólekshelerinıń naǵısları, forması, turpayı hám mortlıǵı tárepten Tashkent oazisi, Zarafshan oypatlıǵı hám Amuwdarya eteklerinde izertlengen bronza dáwiri sharwa qáwimlernikine uqsas.
Eramızdan aldınǵı II mıń jıllıqtıń ekinshi yarımında Ferǵana oypatlıǵınan Zarafshan oazisine shekem bolǵan úlken aymaqta dıyxan hám sharwalardıń Qayraqqum mádeniyatı qáliplesedi.Bul mádeniyatqa tiyisli mákanlar hám qábirlerden tabılǵan materyallıq buyımlar bul aymaqtaǵı xalıq dıyxanshılıq hám sharwashılıq enen shuǵullanǵanlıǵın, taw kánshilik hám metallurgiya rawajlanǵanlıǵın kórsetip berdi. Materyallıq tabılǵan zatlar analizi, bir tárepden, bul mádeniyat sahra aymaqlardaǵı Andronova hám Xorezm pypatındaǵı Tazabaǵjap mádeniyatı menen, ekinshi tárepden, Ferǵanadagi Chust hám Orta Aziya qublasındaǵı otırıqshı dıyxanlar mádeniyatı menen baylanıslarınan derek beredi ( Bul mádeniyatqa tiyisli dáslepki mákan bolajaq Qayraqum suw bazası ornında XX ásirdiń 50-jılları ortalarında tabılǵan edi. Bul haqqında: Qayraqqum mádeniyatı.
|
| |
