Mavzu: Ishlаb chiqаrish kоrхоnаsidа mеhnаtni unumli tаshkil etish, tеjаmkоrlik
vа ishbilаrmоnlik аsоslаri.
Darsning maqsadi:
Ta‘limiy maqsad: O‘quvchilarga ishlаb chiqаrish kоrхоnаsidа mеhnаtni unumli tаshkil etish, tеjаmkоrlik vа ishbilаrmоnlik аsоslаri haqida ma’lumotlar berish.
Tarbiyaviy maqsad: O‘quvchilarni tozalikka, mehnatsevarlikka o‘rgatish. Turmushdagi ehtiyojlar va ulardan foydalanishni tushuntirish. Texnika xavfsizligi qoidalari, ish o‘rnini tashkil qilish qonun qoidalarini tushuntirish, sanitariya gigiyena talablariga to‘liq rioya etishni o‘rgatish.
Rivojlantiruvchi maqsad: O‘quvchilar tasavvurida ishlаb chiqаrish kоrхоnаsidа mеhnаtni unumli tаshkil etish, tеjаmkоrlik vа ishbilаrmоnlik аsоslаri haqida bilim, ko‘nikma va malakalarni hosil qilish.
Dars turi: Bilimlarni mustahkamlovchi. Yangi bilim beruvchi.
Dars uslubi: Tushuntirish, suxbat, tezkor savol – javob, amaliy mustaqil ishlar bajarish, munozara, ko‘rgazmali va boshqalar.
Dars metodi: guruhlarda ishlash, “Aqliy hujum”, “Kim epchil-u, kim chaqqon”, “Klaster”, “B/B/B” metodlaridan foydalaniladi.
Darsda jihozi: pazandachilik o‘quv xonasi, tikuvchilik ish qurollari va jixozlari, rasm va tarqatma materiallar, o‘quv qurollari, elekron materiallar, test materiallari.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
Salomlashish
Davomatni aniqlash
Darsga tayyorgarlik ko‘rish
O‘quvchilar diqqatini darsga qaratish.
Uyga vazifani so‘rash:
Savol – javob o‘tkazish
Topshiriqlarni tekshirish
Yangi mavzu bayoni:
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarni boshqarish va mehnatni unumli tashkil etish asosiy masalalardan biri hisoblanadi. Ishlab chiqarish korxonasini boshqarish deganda, rahbarni boshqaruv jarayonida kelib chiqadigan muammolarni hal qilish usullari majmui tushuniladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida rahbarlikning quyidagi boshqaruv uslublaridan foydalaniladi:
1. Xo‘jalik ishlaridagi kamchiliklarga murosasiz bo‘lish.
2. Jamoa va uning har bir xodimi to‘g‘risida oylash, qayg‘urish.
3. Yuqori madaniyatli boshqaruvni tashkil qilish.
4. Rahbarning yangilikni his etish qobiliyati.
5. Ilg‘or texnika va texnologiya asosida mehnatni to‘g‘ri tashkil etish.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish korxonasida mehnatni unumli tashkil etish uchun korxona ishlab chiqarishni rejalashtirishning bir qator qoidalari va tamoyillariga rioya qilishi kerak, ya’ni:
1. Bozordagi real sharoitni hisobga olish. Bunda korxona o‘z ishini bozordagi narx- navoning o‘zgarishi ehtimolini hisobga olib rejalashtiradi.
2. Raqobatchilar imkoniyatlarini inobatga olish. Bunda qanday raqiblar bo‘lishi, ularning say-harakatlari ehtimollari e’tiborga olinadi.
3. Rejalarni yuqoridan quyiga yoki quyidan yuqoriga qarab ishlab chiqish. Bunda reja yuqorida korxona darajasida va quyida uning bo‘g‘inlari doirasida tuziladi.
4. Rejalashtirishning uzluksizligi. Bu tamoyilga binoan qisqa yoki uzoq muddatga mo‘ljallangan say-harakatlarga kerakli tuzatishlar kiritish talab qilinadi, chunki bozor sharoitida hamma narsani oldindan bilish qiyin va vaziyatga qarab rejalarga o‘zgarishlar kiritish talab qilinadi.
5. Turli rejalarni muvofiqlashtirish. Korxonaning turli bo‘g‘inlaridagi rejalar bir-biriga moslashtiriladi va pirovard natijada yaxlit, hamma rejalarni birlashtirgan umumiy reja yuzaga keladi.
Bu qoida va tamoyillarga rioya qilib ishlab chiqilgan rejalar nechog‘li aniq va sharoitga mos bo‘lsa korxonada mehnatni unumli tashkil etish, ishchi-xodimlar mehnatini qadrlash va rag‘batlantirish, daromad olishda korxonaning bor imkoniyatlaridan to‘liq foydalanish uchun sharoit yaratilgan bo‘ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida korxonalar faoliyati ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligini oshirish yo‘llarini doimo izlanuvchanlikni talab qiladi. Ishbilarmonlik – tadbirkorlik deganda moddiy va pul mablag‘larini foyda topish yo‘lida sarflab, bozorga kerakli tovarlar va xizmatlarni yetkazib berib, kishilarga naf keltiruvchi, ularning hojatini chiqaruvchi iqtisodiy faoliyat tushuniladi. Tadbirkorlik maxsus tayyorgarlik va iste’dod talab etadi. Tadbirkor o‘z faoliyatining samaradorligiga erishishning turli-tuman yo‘llaridan foydalanishi zarur. Bular quyidagilardir:
Mahsulot tannarxini kamaytirish yo‘llari;
Ishlab chiqarish hajmini ko‘paytirish;
Fan-texnika taraqqiyoti asosida mehnat unumdorligini o‘stirish;
Tejamkorlik rejimiga ( xom ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yoqilgi, energiya sarfini qisqartirish) qattiq amal qilish;
Asosiy fondlardan yaxshiroq foydalanish;
Mahsulot sifatini oshirish;
Ilg‘or texnologiya va zamonaviy uskunalardan foydalanish;
Boshqaruv apparatini takomillashtirish, boshqaruv harajatlarni qisqartirish.
Yuqorida sanab chiqilgan omillarni tadbirkorlar tomonidan to‘g‘ri tashkil etilishi ishlab chiqarish korxonasining daromadini oshirishga xizmat qiladi, chunki korxonalarda ortiqcha so‘mlar qanchalik kam sarflansa, mahsulot shunchalik arzon bo‘ladi. Bu esa korxonada faoliyat ko‘rsatayotgan ishchi – xodimlarning mehnat qilishdan manfaatdorligi, eng avvalo, moddiy rag‘batlantirilishi uchun imkoniyat yaratadi,chunki u mehnati evaziga o‘zining va oila a’zolarning yashashini, ya’ni yetarli darajada moddiy ne’matlar bilan ta’minlaydi.
Yangi mavzuni mustahkamlash.
Mustahkamlash uchun savollar:
1. Ishlab chiqarishda mehnatni tashkil etishda boshqaruvning qanday ahamiyati bor?
2. Bozor iqtisodiyoti sharoitida rahbarlikning qanday boshqaruv uslublaridan foydalaniladi?
3. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish korxonasida mehnatni unumli tashkil etishda qanday qoidalar va tamoyillarga rioya qilishi kerak?
4. Ishbilarmonlik – tadbirkorlik deganda nimani tushunasiz?
5. Tadbirkor o‘z faoliyatining samaradorligiga erishishda qanday yo‘llardan foydalanadi?
Darsni yakunlash va o‘quvchilarni baholash. Kasbga yo‘llash xonasini tartibga keltirish.
Uyga vazifani e’lon qilish: mavzu bo‘yicha berilgan barcha ma’lumotlarni o‘qib-o‘rganib kelish.
Tartib raqam
|
Sinf
|
Sana
|
O‘TIBDO‘
(Imzo)
|
1
|
|
|
______________
|
2
|
|
|
3
|
|
|
4
|
|
|
5
|
|
|
DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI
MAVZU: MЕHNАTNI ILMIY TАSHKIL ETISH. TАBIАT MUHОFАZА QILISH VА ISHLАB CHIQАRISH.
TAYANCH SO’ZLAR: Gigiyena, tikuv mashinasi, xavfsizlik qoidalari, jihozlar.
|
MAVZUNING QISQACHA TA’RIFI:
Amaliy, nazariy o’rganish va amalda qo’llay bilish, Qoidalar, atamalar, tushunchalarni yodlash
|
O’QUV JARAYONINI AMALGA OSHIRISH TEXNOLOGIYASI:
Metod: interfaol.
Shakl: nazariy, amaliy.
Vositalar:Tikuv mashinasi va qurollari, o’lchov asboblari, kompyuter, proektor, ekran, plakat, tarqatma material, test savollari.
Baholash: reyting ball.
|
DARS AMALIYOTINING MAQSAD VA VAZIFALARI:
|
MAQSADLAR:
Ta’limiy: Mavzuni o’rgatish; dars jarayonida o’rganganlaridan foydalanib, mustaqil amalda bajarish ko’nikmasini hosil qilish.
Tarbiyaviy: Mavzu davomida o’quvchi fanga qiziqishini oshirish; boshqa fanga va hayotga bog’lash; ma’naviy, estetik tarbiya berish.
Rivojlantiruvchi: Mavzu orqali kasbga yo’naltirish. Test bilan ishlash ko’nikmasini hosil qilish; erkin fikrlashga o’rgatish.
|
SHAKLLANTIRILAYOTGAN KOMPETENSIYALAR VA
AMALGA OSHIRISH USULI:
Tayanch kompetensiyalar:
Kommunikativ kompetensiya
Axborot bilan ishlash kompetensiyasi
Shaxs sifatida o’z-o’zini rivojlantirish kompetensiyasi
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi
Umummadaniy kompetensiyasi
Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo’lish hamda foydalanish kompetensiyasi
Fanga oid kompetensiyalar:
1._____________________________ _______
2._____________________________ _______
3._____________________________ _______
|
Amalga oshirish usullari:
Mal‘umotnoma, darslik,
lug‘at, jadval, ensiklopediya,
internetdan mavzuga oid axbo-rotni ola bilish interaktiv testlar,
didaktik materiallar b/n ishlash
Nutqda matematik terminlarni savodli qo‘llay olish.
Guruhlarda va juftliklarda ishlash.
|
DARS JARAYONI VA UNING BOSQICHLARI
|
ISHNING NOMI
|
BAJARILADIGAN ISH MAZMUNI
|
VAQT
|
1-bosqich: Tashkiliy qism
|
Salomlashish. Davomatni aniqlash. Ma’naviyat daqiqasi.
|
3 min
|
2-bosqich: Refleksiya. Extiyojlarni aniqlash.
|
Mavzuga ta’luqli lig’atlar.
|
6 min
|
3-bosqich: Yangi mavzu bayoni
|
Amaliy va nazariy tushuntirish, Test savollari. Slayd.
|
20 min
|
4-bosqich: Mustahkamlash
|
“Aqliy hujum”
|
11 min
|
5-bosqich: Baholash.
Dars yakuni.
|
Darsga faol qatnashgan o’quvchilarni rag’batlantirish
|
3 min
|
6-bosqich: Uyga vazifa
|
Nazariy ma’lumotlarni yodlab, amaliy topshiriqlarni mustaqil bajarish
|
2 min
|
Mavzu: Mеhnаtni ilmiy tаshkil etish.
Tаbiаt muhоfаzа qilish vа ishlаb chiqаrish.
Darsning maqsadi:
Ta‘limiy maqsad: O‘quvchilarga mеhnаtni ilmiy tаshkil etish. Tаbiаt muhоfаzа qilish vа ishlаb chiqаrish haqida ma’lumotlar berish.
Tarbiyaviy maqsad: O‘quvchilarni tozalikka, mehnatsevarlikka o‘rgatish. Turmushdagi ehtiyojlar va ulardan foydalanishni tushuntirish. Texnika xavfsizligi qoidalari, ish o‘rnini tashkil qilish qonun qoidalarini tushuntirish, sanitariya gigiyena talablariga to‘liq rioya etishni o‘rgatish.
Rivojlantiruvchi maqsad: O‘quvchilar tasavvurida mеhnаtni ilmiy tаshkil etish. Tаbiаt muhоfаzа qilish vа ishlаb chiqаrish haqida bilim, ko‘nikma va malakalarni hosil qilish.
Dars turi: Bilimlarni mustahkamlovchi. Yangi bilim beruvchi.
Dars uslubi: Tushuntirish, suxbat, tezkor savol – javob, amaliy mustaqil ishlar bajarish, munozara, ko‘rgazmali va boshqalar.
Dars metodi: guruhlarda ishlash, “Aqliy hujum”, “Kim epchil-u, kim chaqqon”, “Klaster”, “B/B/B” metodlaridan foydalaniladi.
Darsda jihozi: pazandachilik o‘quv xonasi, tikuvchilik ish qurollari va jixozlari, rasm va tarqatma materiallar, o‘quv qurollari, elekron materiallar, test materiallari.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism:
Salomlashish
Davomatni aniqlash
Darsga tayyorgarlik ko‘rish
O‘quvchilar diqqatini darsga qaratish.
Uyga vazifani so‘rash:
Savol – javob o‘tkazish
Topshiriqlarni tekshirish
Yangi mavzu bayoni:
Kishilik jamiyati va uning taraqqiyoti hozirgacha bir qancha bosqichlarni bosib o‘tdi. Uning bosib o‘tgan yo‘li bir qancha o‘zgarishlar va iqtisodiy jarayonlar bilan bog‘liq bo‘lib kelgan. Bu jarayonlarni o‘rganishga turlicha qarashlar mavjud bo‘lib, ular insonlar faoliyati, texnika va texnologik o‘zgarishlar bilan chambarchas bog‘liqdir. Insonlar hayotining moddiy asosi bu ishlab chiqarishdir. Ishlab chiqarishning ikki turi mavjud. Ya’ni qo‘l mehnatiga va mashina mehnatiga asoslangan ishlab chiqarish. Ishlab chiqarish tufayli yaratilgan mahsulot iqtisodiy shakli jihatidan ikki xil ko‘rinishda bo‘ladi, ya’ni natural (buyum, narsa) va tovar shaklida. Shunga ko‘ra xo‘jalik aloqalari to‘g‘ridan-to‘g‘ri mahsulot yetkazib berish va bozor-pul muomalasi orqali amalga oshiriladi. Hayot uchun, taraqqiyot uchun ishlab chiqarish moddiy va ma’naviy asos yaratib beradi. Demak, ish kuchi bilan mehnat ashyolari va mehnat qurollarini birikishi ishlab chiqarishni tashkil etadi yoki uni ishlab chiqaruvchi kuchlar deb atash mumkin. Ishlab chiqaruvchi kuchlar bilan ishlab chiqarish munosabatlarining birligi ishlab chiqarish usuli deb ataladi. Ishlab chiqarish usulida hal qiluvchi omillar ish kuchi va mehnat vositalari muhim rol oynaydi. Ish kuchi (shaxsiy omil), mehnat vositalari (moddiy omil) hisoblanadi. Bu ikkalasi birikishi natijasida iqtisodiy jarayonlar sodir bo‘ladi, tabiatga ta’sir qiladi, yashash uchun sharoitlar yaratiladi. Ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi va erishgan darajasi ijtimoiy taraqqiyotning me’zoni va umumiy ko‘rsatkichi hisoblanadi. Kishilar ishlab chiqarish jarayonida, tabiat ashyolari, moddiy ashyolar bilan bog‘lanib qolmasdan, balki bu jarayonda ular o‘rtasida ham o‘zaro munosabatlar vujudga keladi. Bu munosabatlar ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, u moddiy ne’matlar ishlab chiqarishda, taqsimlashda, ayirboshlashda va iste’mol qilishda vujudga keladi. Ishlab chiqaruvchi kuchlar jamiyatning iqtisodiy bazisini yaratsa, munosabatlar esa uni ustqurmasini yaratadi. Ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, potok avtomat liniyalar, raqamli dasturlar bilan boshqariladigan stanoklar, robot texnikasi komplekslarining joriy etilishi hozirgi kunda juda taraqqiy etib bormoqda. Ilmiy texnikani ishlab chiqarishga tatbiq etilishi natijasida tabiiy qazilma boyliklardan foydalanish ancha ilgarilab ketdi. Shu bilan birgalikda ilmiy texnik taraqqiyot tabiatni ifloslantirish va buzish masalalaridan ham holi emas. Ba’zi bir ma’lumotlarga qaraganda rivojlangan mamlakatlarda mahsulot ishlab chiqarish hajmi har 15 yilda ikki marotaba ko‘payib bormoqda. Shu bilan bir qatorda insonning ish foliyati natijasida hosil bo‘layotgan chiqindilarning miqdori ham ko‘payib bormoqda. Bu chiqindilar tabiiy muhitni ifloslab bormoqda. Moddalar va energiyaning tabiatdan olinishi va qaytimi jarayoni muvoffiqlashgan bo‘lishi kerak. Aks holda tabiatdagi ekologik muvoznatning buzilishiga olib keladi. Ilmiy texnik taraqqiyot natijasida yuzaga kelayotgan bu muhim, globallashayotgan muammolarni hal etishning yo‘llaridan biri – bu ekologik zararsiz ishlab chiqarishni tashkil etishdan iboratdir. Buning uchun iloji boricha tabiiy resurslardan kamroq foydalanish, amaliy jihatdan mumkin bo‘lmagan ishlab chiqarishlarda esa iqtisodiy jihatdan unumli va ekologik samara beradigan ishlab chiqarishlarni ko‘paytirish zarur. Bundan shu xulosaga kelish mumkinki, hozirgi zamon ishlab chiqarishini va tabiatni birgalikda, ya’ni ekologik-iqtisodiy tizim sifatida qaralishi kerak.
Ishlab chiqarishning atrof muhitga salbiy ta’siri ishlab chiqarish hajmini oshirishda emas, balki texnologiyalarning takomillashtirilmaganligidadir. Bu masalani hal etilishining asosiy yo‘llaridan biri korxonalardan chiqayotgan zararli chiqindilarni tozalashning kam chiqitli va chiqitsiz texnologiyalarini ishlab chiqarishga joriy etishdir. Shu yo‘llar bilan atrof-muhitga chiqariladigan zararli qo‘shimchalarning miqdorini kamaytirishga, xom ashyolardan kompleks foydalanishga va natijada ishlab chiqarish harajatlarini anchaga kamaytirishga erishish mumkin.
Yangi mavzuni mustahkamlash.
Mustahkamlash uchun savollar:
1. Mehnatni unumli tashkil etish deganda nimani tushunasiz?
2. Kishilar ishlab chiqarish jarayonida mehnatni yengillashtirishda qanday texnika va texnologiyalardan foydalanadilar?
3. Ishlab chiqarishning atrof muhitga salbiy ta’sirini kamaytirish uchun qanday vazifalarni amalga oshirish kerak?
Darsni yakunlash va o‘quvchilarni baholash. Kasbga yo‘llash xonasini tartibga keltirish.
Uyga vazifani e’lon qilish: mavzu bo‘yicha berilgan barcha ma’lumotlarni o‘qib-o‘rganib kelish.
Tartib raqam
|
Sinf
|
Sana
|
O‘TIBDO‘
(Imzo)
|
1
|
|
|
______________
|
2
|
|
|
3
|
|
|
4
|
|
|
5
|
|
|
DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI
MAVZU: Аmаliy mustаqil ishlаr: Mаktаb аtrоfidаgi ishlаb chiqаrish kоrхоnаlаridа qo‘llаnilаyotgаn ishlаb chiqаrish tехnоlоgiyalаri, ularda shаkllаngаn tеjаmkоrlik tizimi, mеhnаt unumdоrligini hisоblаsh vаоshirish yo‘llаrini o‘rgаnish.
TAYANCH SO’ZLAR: Gigiyena, tikuv mashinasi, xavfsizlik qoidalari, jihozlar.
|
MAVZUNING QISQACHA TA’RIFI:
Amaliy, nazariy o’rganish va amalda qo’llay bilish, Qoidalar, atamalar, tushunchalarni yodlash
|
O’QUV JARAYONINI AMALGA OSHIRISH TEXNOLOGIYASI:
Metod: interfaol.
Shakl: nazariy, amaliy.
Vositalar:Tikuv mashinasi va qurollari, o’lchov asboblari, kompyuter, proektor, ekran, plakat, tarqatma material, test savollari.
Baholash: reyting ball.
|
DARS AMALIYOTINING MAQSAD VA VAZIFALARI:
|
MAQSADLAR:
Ta’limiy: Mavzuni o’rgatish; dars jarayonida o’rganganlaridan foydalanib, mustaqil amalda bajarish ko’nikmasini hosil qilish.
Tarbiyaviy: Mavzu davomida o’quvchi fanga qiziqishini oshirish; boshqa fanga va hayotga bog’lash; ma’naviy, estetik tarbiya berish.
Rivojlantiruvchi: Mavzu orqali kasbga yo’naltirish. Test bilan ishlash ko’nikmasini hosil qilish; erkin fikrlashga o’rgatish.
|
|
