DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI

1. 
   Tashkiliy qism:
   

1. 
   Salomlashish
   
2. 
   Davomatni aniqlash
   
3. 
   Darsga tayyorgarlik ko‘rish
   
4. 
   O‘quvchilar diqqatini darsga qaratish.
   

2. 
   Uyga vazifani so‘rash:
   

1. 
   Savol – javob o‘tkazish
   
2. 
   Topshiriqlarni tekshirish
   

3. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

O‘z maqsadingizga yetishish yo‘lida uchrashi mumkin bo‘lgan qiyinchiliklarni ham oldindan ko‘ra bilish kerak, bu behuda iztirob chekishning oldini olish va mabodo zarur bo‘lib qolsa, tanlangan kasbni boshqasi bilan almashtirish imkonini beradi. Kasbga doir rejada kishining o‘z-o‘zini tarbiya kilish dasturi: kasbiy jihatdan muhim bo‘lgan qanday fazilatlarni shakllantirish va rivojlantirish, o‘z sog‘ligini qanday qilib mustahkamlash mumkinligi va boshqa shu singari tadbirlar ham o‘z ifodasini topishi kerak. O‘z bilimini mustaqil oshirib borish o‘z ustida ishlash masalalariga ham: qanday adabiyotni o‘qish, qanday to‘garaklarda yoki qiziqish boyicha tuzilgan guruxlarda shug‘ullanish, qanday ko‘rgazmalarni borib ko‘rish singari masalalarga ham alohida e’tibor berish lozim. Shunday qilib, o‘zingiz ko‘rib turganingizdek, shaxsiy kasbga doir rejalar yaxshi va har tomonlama oylangan bo‘lishi kerak, ularni tuzish vaqtida har bir kishi mustaqillik ko‘rsatishi va mas’uliyatni his etib turishi lozim. Tuzilgan kasbga doir rejaga vaqt-vaqti bilan murojaat qilib turish kerak bo‘ladi. Qiziqishlar chuqurlashib, kasb to‘g‘risidagi bilimlar ortib, amaliy faoliyat sohasida muayyan tajriba to‘rejaishiga qarab reja ham o‘zgarib borishi, u ancha real rejaga aylantirilishi mumkin. Quyida misol tariqasida kasbga doir rejaning fragmenti qanday o‘zgarib borishi mumkinligini keltirib o‘tamiz. Bu o‘zini qishloq xo‘jalik ekinlari etishtirish bilan bog‘liq bo‘lgan ishga bag‘ishlagan kishining rejasidir:

- biologiya va qishloq xo‘jalik ekinlari (sabzavotchilik) agro-texnikasiga oid adabiyotlarni o‘qib-o‘rganish;

- biologiya va qishloq xo‘jalik ekinlari agrotexnikasiga doir qiziqarli kitoblar va maqolalar nomini to‘plab kartoteka tuzish, mazkur masalaga doir kitoblarni yig‘ib kutubxonacha tashkil etish;

- o‘quvchilar fermer dalalarida ishlab, mo‘l hosil olinishiga erishish;

- sabzavot ekinlari etishtirish sohasidagi ish tajribalari yuzasidan jamoa fermerlardan, ilmiy muassasalarning xodimlari va olimlaridan topshiriqlar olish uchun ular bilan aloqa o‘rnatish;

asoslanish kerak. Kasbning faqat tashqi yoki xususiy bir tomoniga qiziqish. Sizlarning ko‘pchiligingiz uchuvchilik kasbini ko‘pincha jasoratlar bilan, odatdan ta shqari katta tezlikda parvoz qilish bilan, qahramonona qidiruv ekspeditsiyalari bilan bog‘liq holda tasavvur qilasiz. Uchuvchining kundalik mehnatiga xos bo‘lgan xususiyatlar to‘g‘risida juda oz narsa bilasiz, albatta. Uchuvchi eng avvalo, o‘zini qat’iy rejimga boysundira olishi, uzoq muddat davom etadigan asosiy nagruzkalarga chidamli bo‘lishi zarur, avariya holatiga tushib qolgan kezlarda o‘zini yo‘qotib qoymasligi, o‘ziga ishonib topshirilgan texnikani a’lo darajada bilmog‘i lozim. Shuning uchun kasb tanlashga jiddiy munosabatda bo‘lish o‘sha kasb to‘g‘risida har tomonlama bilimga ega bo‘lishni taqozo etadi. O‘quv predmetining kasbga tenglashtirilishi. Har bir o‘quv predmeti zaminida juda katta va ko‘p miqdordagi konkret ishlar yotadi va kasb tanlayotganda buni unutmaslik kerak. Masalan, agar siz adabiyot faniga qiziqsangiz va o‘zingizning butun hayotingizni shunga bag‘ishlashni istasangiz, u holda siz mazkur predmet zaminida qanday real kasblar, mashg‘ulotlar turishini bilib olmog‘ingiz kerak. «Umuman adabiyotchi» degan tushuncha bo‘lmaydi, balki adabiyot o‘qituvchisi, gazetaning adabiy xodimi, nashriyot redaktori, tadqiqotchi-adabiyotshunos, kutubxona kitob fondining xodimi, kutubxonachi, bibliograf va boshqa shunga o‘xshash kasblar mazjud. Siz mazkur kasb vakillarining mehnati bilan mufassal tanishib chiqqaningizdan keyin, ehtimol, adabiyotga bo‘lgan muhabbatingiz - bu faqat shunchaki kitobxon qiziqishi ekan, degan xulosaga kelishingiz mumkin. Bu qiziqish yuqorida sanab o‘tilgan kasblardan birortasini real tarzda egallab olish bilan mutlaqo bog‘lik bo‘lmasligi mumkin. Har qanday kasbdagi kishi ham kitobni sevishi, o‘zining bo‘sh vaqtlarida kitob o‘qishi mumkin va lozim. Agar siz matematikani sevsangiz, yana baribir tegishli o‘quv yurtini tamomlaganingizdan keyin ushbu o‘quv predmeti bilan qanday mehnat mashg‘uloti bog‘lik bo‘lishi to‘g‘risida o‘ylab ko‘rmog‘ingiz kerak. Jumladan, bu sohadagi kishilar operator-dasturchi, matematika o‘qituvchisi, injener, ilmiy xodim bo‘lib ishlashlari mumkin.

Fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish davrida ko‘pgina kasblar boyicha mehnatning mazmuni tez o‘zgarib bormoqda. Kasblar, ayniqsa, ishchi kasblar moddiy jihatdan murakkab texnika bilan qurollanmoqda. Bu esa mehnat unumdorligini va mehnat madaniyatini ancha yuksak darajaga ko‘taradi. Ishchilar mehnati qo‘l mehnatidan, jismoniy mehnatdan, kuch ishlatiladigan mehnatdan tobora ko‘proq ozod bo‘lib bormoq-da. Shuning uchun kichik mutaxassis fan asoslarini, texnika, texnologiya, iqtisodiyotva ishlab chiqarishni tashkil etish boyicha yuqori bilimga ega bo‘lishi kerak. Mana, faqat birgina misol. Ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, potok avtomat liniyalar, raqamli dasturlar bilan boshqariladigan stanoklar, robot texnikasi komplekslarining joriy etilishi remontchi-slesar mehnatining xarakterini sezilarli darajada o‘zgartirib yubordi. Avtomat liniyalar va agregat stanoklarining sozlovchilari endilikda ayrim stanoklarni emas, balki xilma-xil mashinalardan iborat murakkab kompleksni sozlab ishga tushirishlari kerak. Bu ular mehnatini injener mehnatiga yaqinlashtiradi (albatta, ishchi o‘z ustida doimiy ravishda ishlab, o‘z malakasini muttasil oshirib borgan taqdirdagina bunga erishish mumkin). Amaliy jihatdan olganda, vaqti kelib barcha kasblar ham o‘z qiyofasini o‘zgartiradi. Goho shunday ham bo‘ladiki, kasbning nomi eskicha qolgani bilan uning mazmuni mutlaqo yangi kasbiy mehnat xarakteriga ega bo‘ladi. Mana shuning uchun ham kasbning ayni hozirgi zamon qiyofasi to‘g‘risida imkoni boricha ko‘proq bilimga ega bo‘lishga harakat qilish lozim. Kasb tanlash vaqtida o‘zining jismoniy xususiyatlarini, muhim kamchiliklarini bilmaslik yoki ularga etarli baho bermaslik. Siz bilasizki, organizmning u yoki bu xususiyatlari tufayli, sog‘liqning uncha yaxshi bo‘lmasligi sababli kishiga bir qator kasblar to‘g‘ri kelmasligi mumkin. Bunda o‘sha odam kasbni egallab olishga qodir bo‘lmaganligi uchun emas, balki o‘sha kasbda ishlash uning sog‘lig‘iga yomon ta’sir qilishi mumkinligi uchun ham unga bu kasb to‘g‘ri kelmaydi. O‘z qobiliyatlarini va kasb tanlash sabablarini yaxshi bilmaslik. O‘z-o‘zini, o‘z shaxsiy xususiyatlarini bilish, o‘z qobiliyatlariga real baho bera olish murakkab vazifadir. Uni qanday qilib yaxshiroq amalga oshirish mumkin? Birinchidan, kishi o‘z qobiliyatlarini o‘rganishga urinib ko‘rishi kerak. Ikkinchidan, mana shu qobiliyatlarini o‘zining bo‘lajak kasbi talablari bilan takqoslab ko‘rishi kerak.

4. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash.
   

1. Kasb tanlashda qanday sabablar xatolarga olib keladi?

2.Siz o‘z mehnat yo‘lingizni belgilab olish vaqtida qanday qiyinchiliklarga duch kelmoqdasiz?

3.Kasb tanlash vaqtida boshdan kechirgan xato va qiyinchiliklaringizni o‘z o‘rtoqlaringiz bilan muhokama qiling.

4. Bu xato va qiyinchiliklarni engib o‘tish yo‘llarini belgilab oling.

5. Kasbga doir reja deganda siz nimani tushunasiz?

5. 
   Darsni yakunlash va o‘quvchilarni baholash. Kasbga yo‘llash xonasini tartibga keltirish.
   
6. 
   Uyga vazifani e’lon qilish: mavzu bo‘yicha berilgan barcha ma’lumotlarni o‘qib-o‘rganib kelish.