Afrikadan ajratib turadi.
Y evrosiyoning Atlantika va Tinch okean qirg‘oqlari kuchli parcha-
langan. M aterikning atrofida minglab orol va k o‘plab yarimorollar
joylashgan. Bu borada Tinch okean sohillarida zanjirsimon ulanib ketgan
orollar halqasi alohida ajralib turadi. Agar materikning chekka nuqtalari
orollardan hisoblansa, Shim oliy qutbga atigi 10° qoladi, Janubiy yarim-
sharga esa 11° kirib boradi.
0 ‘rganish tarixi. Y evrosiyo eng qadim gi sivilizatsiya m arkazi
hisoblanadi. Jum ladan. qadim gi Vaviloniya, H indiston, Xitoy, Isroil,
Gretsiya hududida m adaniyat bir necha ming yilliklar avval rivojlangan.
Dastlabki geografik xaritalar, globuslar ham shu hududda kashf etilgan.
Eratosfen va Ptolem ey tuzgan xaritalarda Yevrosiyo va Shim oliy Afrika
aks ettirilgan. M aterik to ‘g‘risidagi dastlabki geografik m a’lum otlar
qadimgi faylasuf, tabiatshunos allom alardan G erodot (er. av. 4 8 5 -4 2 5 -
yillar), G eraklit (er.av. IV asr), Strabon, A flotun (A ristotel), Ptolem ey
va boshqalarning asarlarida berilgan.
Yevrosiyoning ichki o ik a la ri tabiatini o 'rg a n ish d a o ‘rta osiyolik
geograf olim larning xizm atlari ju d a katta. O lrta Osiyo va Arab geogra-
fiyasiga asos solgan M uham m ad ibn M uso al-X orazm iyning (780—
847- y.) xizm atini alohida ta ’kidlash lozim . X orazm iy ilmiy faoliyati
davom ida tabiiy fanlarni rivojlantirishga, tabiatni o ‘rganishga alohida
e ’tib o r bergan. U ning b o sh ch ilig id a 70 ga yaqin o lim lar „Jahon
xaritalari“ ni tuzishgan. Bu xaritalar asosida X orazm iy „K itob surat al-
arz“ (Y erning surati) kitobini yozgan. Kitobga o ‘nlab xaritalar va
ularning izohi ilova qilingan. Ko‘plab geografik obyektlarga tavsif berib,
koordinatalarini o ‘lchagan va Y er kurrasining kattaligini aniqlagan.
Abu Rayhon Beruniy (973 —1048- y.) H indistonda yashagan davrida
o ‘lkaning daryolari, tog‘lari, o ‘simlik va hayvonot olamini batafsil o ‘rganib,
,.Hindiston“ asarini yaratdi. U Amudaryo misolida „daryolar keltirayotgan
tog‘ jinslarim .i massasi (katta-kichskligi) suv oqim ining te/ligiga to ‘g‘ri
p ro porsional1 ikanligini aniqladi. Bu, keyinchalik,
Beruniy qonuni deb
aytiladigan b o ld i. Beruniy Qoraqum va Qizilqum hududlarining paydo
bo clishini. m ateriklarning siliish g‘ovasini birinchilardan bo ‘lib avtean.
