NAZOKAT
Qiz bolalarning yurish-turishi, gap-so'zi nazokatli, dilvar bo'lsin. Bundaylarga ortiqcha harakat, qo'pol qo'l siltashlar yarashmaydi. Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi.
Nazokat, dilvarlik deganda muloyimlik, nozik xatti-harakat, yumshoqlik tushuniladi. Qattiq gapirish, qattiq kulish, qo'llarni sillab, hammani o'ziga qaratib turish nazokatdan yiroqdir. Darhaqiqat, tili shirin, chehrasi gulgun qiz-ayollar o'z oilasining vaxtu saodati, ota-onasininig faxri bo'libgina qolmay, o'z elining ko'rki hamdir.
Demak, qizlarda, ayol kishida, birinchi navvatda aql-u farosat, idrok-u
nazokat bo'lishi kerak. Ana shu bilan u past-valandni, achiq-chuchukni,
bor-yo'qni, oila sharoitini, imkoniytlarni fahmlay oladi, idrok etadi, aql-hush bilan ish yurgizib, kam-kostlami vartaraf qiladi. Zotan, ayollargaxos bo'lgan o'lmas nazokat atrofdagilarga hamisha qanot vag'ishlab kelgani haqida hayotda misollar bisyor.
Nazokat hamisha mehr bulog'idan suv ichadi. (115 ta soz.)
5. Yangi mavzuni mustahkamlash:
Bu bosqichda o'qituvchi o"quvchilaming bilim doirasini kehgaytirib, yangi mavzuni mustahkamlash uchun quyidagi savollardan foydalanadi:
Frontal savollar:
1. Til haqida tarixiy shaxslar aytgan qanday fikrlarni bilasiz?
2. Til va tafakkurning qanday bog'liq tomonlari bor?
3. Tilning inson faoliyatidagi ahamiyatini ayting.
6. Darsning yakuni:
o'qituvchi o'tilgan yangi mavzu bo'yicha o'quvchilarning tushunmagan savollariga javob beradi. Darsni mustahkamlashdagi o'quvchilar javobini muhokama qilib, o'quvchilar bilimini vaholaydi vaholarni izohlaydi hamda darsni yakunlaydi.
7. Uyga vazifa:
A. Rafiyev. N. G’ulomova. Ona tili va adabiyoti. Kasb-hunar kollejlari uchun darslik. "SHARQ" DMAK. 2002 yil. 6-14 bet. O'qish va konspektlash.
MAVZU: O'ZBEK TILINING TARAQQIYOT BOSQICHLARI. ESKI ADABIY TIL VA HOZIRGI O'ZBEK TILI, ULARNING O'ZARO MUNOSAVATI
1. Dars turi: _____________________
2. Dars vaqti: __ daqiqa
3. Dars tipi:
- o'quvchilarning oldingi bilimlarini aniqlash;
- yangi mavzuni o’zlashtirish.
4. Darsda qo'llaniladigan usullar:
Innovatsiyon texnoligoyalari asosida "Muz yorar", "Mustaqil ish" usullari, test usuli
5. Darsda qo'llaniladigan nazorat turlari:
- Frontal savollar.
-
Mustaqil ish turi.
-
Nazorat ishi .
6. Dasr maqsadlari:
A. Ta'limiy maqsad:
-
Nazariy bilimlarni egallash va mustahkamlash;
-
Turli tarixiy davrlarda o'zbek tilining rivojlanib borishi haqida
axborot berish;
-
o'zbek tillning taraqqiyot bosqichlari haqida ma'lumot berish;
-
Eski o'zbek lili va uning o'ziga xos xususiyatlari haqida tushuncha
berish;
-
Hozirgi ozbek adabiy tili haqida kengroq ma'lumot berish
B. Tarbiyaviy maqsadi:
-
o'quvchilarda namunali nutqiy ko'nikmalarni shakllantirish.
-
amaliy faoliyatda turli nutq uslublarida fikr bildirishni o'rganish.
-
o'quvchidagi axloqiy va estetik tushunchalar asosida so'zlash ko’nikmasini yanada rivojlantirish.
-
Turni ifodalashni o'rgatish.
-
Turli ohahgdagi nutq ko'nikmalarini o'zlashtirish.
V. Rivojlantiruvchi maqsad:
-
tilning ijtimoiy faoliyatdagi o'rnini anglatish;
-
tilni nutq jarayonida tafakkurning munosavati;
-
o'quvchining namunali yozma va ogzaki nutqini shakHantirish;
-
nutqiy faoliyat chog'ida mavzuga ijodiy yondoshish malakasini rivojlantirish.
-
mustaqil fikrlash va o'z fikrini aniq, to'lq vayon qilish ko'nikmasini rivojlantirish.
-
o'quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirish.
-
o'z ona tilisiga muhabvat hissini rivojlantirish.
8. Darsni o'tish joyi: _______________________________
9. Darsning didaktikasi (integratsiya):
A. Fandagi mavzular aro bog'lanish:
Mavzu: 1. "Davlar tili to'g'risida"gi qonun va undan kelib chiqadigan vazifalar.
B.Fanlararo bog'lanish:
1. Nutq madaniyati va davlat tilida ish yuritish:
Mavzu: Til va nutq. Tilning ijtimoiy mohiyati.
2. O'zbekiston tarixi:
Mavzu: 1 .Qoraxoniylar davlati. Mavzu 2. Amir Temur davlati.14-asr oʻrtalarida barlos beki oʻgʻli Temur Taragʻay buyuk siyosiy arbob sifatida tarix sahnasida namoyon boʻladi. Nufuzli turk amiri Qazagʻon nabirasi - Samarqand hukmdori Xusayn bilan ittifoqchilikda Temur Movarounnahrni birlashtirish va uni moʻgʻil bosqinidan ozod qilish uchun kurash boshlaydi.
V. Hayot bilan bog'lash:
-
Mavzuni meditsina amaliyotidan olgan namunaviy muloqot asosida
tushuntirish.
-
Tibbiyot xodimi va bemor o'rtasidagi turli suhvat ko'rinishlari.
-
Kundalik hayotimizdagi nutqiy faoliyat bilan bog'lanish.
-
Ichki kechinma, fikr-mulohaza, dunyoqarashni lushuntirish.
10. Kerakli bilimlar doirasi:
-
Til haqida ma'lumotlarga ega bo'lish;
-
Til va tafakkurning farqlarini bilish;
-
Tilning inson faoliyatidagi ahamiyatini bilish;
-
Turli munosavatlarni ifodalashda til va tafakurning munosavatini bilish.
11. Darsni jihozlash:
Til haqida mashhur kishilarning fikri yozilgan ko'rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, diktant matni. Slayd, kodoskop, ekran.
DARSNING XRONOLOGIK XARITASI.
№
|
DARSNING XRONOLOGIK XARITASI
|
VAQTI
|
|
|
|
1
|
Tashqiliy qism
|
daqiqa
|
2
|
o’qituvchining kirish so’zi
|
daqiqa
|
3
|
o’quvchilarning bilimini tekshirish
|
_ daqiqa
|
4
|
Yangi mavzuning bayoni
|
daqiqa
|
5
|
Yangi mavzuni mustahkamlash
|
daqiqa
|
6
|
Darsning yakuni
|
daqiqa
|
7
|
Uyga vazifa
|
daqiqa
|
|
Jami
|
daqiqa
|
12. DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI.
№
|
Dars
Bosqich-lari
|
Ta’lim beruvchining
Faoliyati
|
Ta’lim oluvchining
faoliyati
|
Texnologiya
|
Metod
|
Shakl
|
Vosita
|
1
|
Tayyor-lov
__ daqiqa
|
Maqsad va natijalarni belgilash, mantiqiy struktura va texnologik xarita tuzish. Kichik guruhlarni shakllantirish va ularga topshiriqlar berish. Maqsad: o’quvchilar bilimlarini tekshirish yangi mavzuni o’zlashtirish
|
O’quvchilar darsga
kirmasdan oldin maxsus belgili qog’ozlarni olib, o’sha qog’ozchada ko’rsatilgan guruhga
borib o’tiradi.
|
Noan’anaviy
|
Guruh-larni
shakl-lantirish
|
Taqsimlash
qog’ozchalari
|
2
|
Mavzuga
kirish
__ daqiqa
|
Darsni boshlanishidan oldin o’quvchilar bilan tanishadi.
Mavzu nomi, maqsad,natija va baholash mezonlarini e’lon qiladi.Tanishuvda “_____________________________” usulini qo’llash.
|
Mavzu nomi, maqsad, natija va baholash mezonlarini daftariga belgilab oladi.
O’quvchilar o’zining fikrlarini yozadi.
|
Mavzu
_____________________________________________________________________________
|
Guruh-lar
|
Ko’rgazma
doska,
bo’r
|
3
|
O’quvchi-larning oldingi bilimlarini
tekshirish
_____ daqiqa
|
O’quvchilarning oldingi bilimlarini tekshirish maqsadida boshlang’ich nazorat olinadi
(savollar ilova qilinadi)
|
O’quvchilar javoblarni belgilashadi.
Odob axloq bo’yicha qo’shimcha malumotlar olishadi.
|
An’anaviy
nazorat usuli
|
Guruh
|
Savollar
Doska va bo’r,
o’quv
daftarlari
|
4
|
Yangi mavzu-ning
bayoni
_____ daqiqa
|
Yangi mavzu bayon qilinadi. Ko’rgazma yordamida mavzuni tushunturadi.
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
|
Mavzuga oid ma’lumotlarni yozib olishadi. Ko’rgazmadagi, tarqatma materialdagi ma’Iumotlarni kuzatishadi.
|
Ma’ruza yangi mavzu bayon
qilish davomi-da slayd ko’rgaz- madan foydala niladi.
Hayotdan misollar keltiriladi.
|
Guruh-lar
|
Slayd, mavzu
bo’yicha yozilgan
materiallar
doska va
bo’r
|
5
|
Taqdimot
______ daqiqa
|
Savollar beradi. Kichik guruhlarda bajariladigan ishlarni eshitadi, kamchiliklarni tuzatadi.G’olib guruxni e’lon qiladi.O’quvchilar baholanadi.
|
Frontal savollarga javob berishadi.Qo’ shimcha savollarga javob beradilar. Guruh sardorlari mustaqil ishni taqdim qiladi.
|
Muhokama va mustaqil ishlash
|
Guruh-chalar
|
Daftar, doska va boqa. Baholash mezonini varag’i.
|
6
|
Baholash
____ daqiqa
|
Kichik guruhlarga berilgan topshiriqlar va savollar natijalarini umumlashtiradi. Qaysi guruh g’olib ekanligini e’lon qiladi.
|
Guruhchalar bir-birlarini Baholaydilar. Javoblarning to’grisini yozib oladi
|
Munozara
|
Guruh-chalar
|
Doska, bo’r, ko’rgazmali qurollar, tarqatmalar
|
7
|
Umum-lashtirish
_____ daqiqa
|
Guruhlarning faoliyatlari umumlashtiriladi. Faol o’quvchilar alohida ko’rsatiladi. O’quvchilar baholanadi va baholar izohlanadi.
|
Tinglaydilar. Umumlashtirish bo’yicha, fikrlarini bildiradilar.
|
Sunbat-mulohaza
|
Guruh-chalar
|
Baholash mezonlari varaqasi.
|
8
|
Darsga yakun yasash
____ daqiqa
|
Darsni yakunlaydi.
Uyga vazifa beradi o’quv adabiyoti
________________________________________________________________________________________
|
Tinglaydilar.
Topshiriqlar o’quv adabiyotlar nomini yozib oladilar.
|
Ma’ruza
|
Umumiy
|
Ma’ruza matni o’quv adabiyotlar, daftarlar, doska va bo’r
|
13. O'qituvchi uchun adabiyotlar:
A. ASOSIY:
-
A.Raflyev. N. G'ulomova. "Ona tili va adabiyoti. Kasb-hunar kollejlari uchun darslik. "SHARQ" NMAK.2002 yil.
-
G'.Abdurahmonov. H.Rustamov. "Ona tili" 10-11 sinflar uchun darslik. Toshkent. "O'qituvchi". 1995 yi
B. QO’SHIMCHA:
1. G'.Abdurahraonov va boshqalar. Hozirgi o'zbek adabiy tili. Oliy o'quv yurtlari studentlari uchun qo'llanma. Toshkent. "O'qituvchi" 1981 yil.
2. A.Nurmonov, N.Mahmudov, A.Sobirov, SH.Yusupova. "Hozirgi o'zbek adabiy tili" Akademik litseylarning 3-bosqich talavalari uchun darslik. Toshkent. A.Qodiriy nomiiagi xalq merosi nashriyoti. 2003 yil.
DARS BOSQICHINING MAZMUNI .
1. Tashkiliy qism: o'qituvchu o'quvchilar bilan salomlashadi. o'quv xonasining tozaligini tekshiradi, xonani ko'rgazmali qurollar, texnik-axborot vositalar bilan jihozlanishi, o'qitiladigan mavzuga mosligiga e'libor beradi. Navvatchini aniqlab, davomatni tckshiradi. o'quvchilarning tayyorgarligi (kitob, daftari, ruchka kabi oquv qurollari va kiyinishi)ni tekshiradi.
2. O'qituvchining kirish so'zi: bu bosqichda o'qituvchi o'quvchilarni yangi o'quv yili boshlangani bilan tabriklaydi. So'ng ularning bilimlarini qayta esga olish uchun savollar beradi. Yangi mavzu nomini aytadi va dars o'tish rejasi, darsning maqsadi bilan o'quvchilarni lanishtiradi hamda ularni doskaga yozib qo'yadi. Oqituvchi o'quvchilarning diqqatini yangi mavzuga jalb etishi va ularni darsni o'zlashtirishga, bilimlarni puxta egallashga tayyorlashi kerak.
3. O'quvchilarning egallagan bilimini tekshirish va vaholash: o'qituvchi o'tilgan mashg'ulot mavzusi mazmunidan kelib chiqib, o'quvchilarning bilimini tekshiradi.
1. Frontal savollar.
-
Til deganda nimani tushunasiz?
-
Tafakkur haqida nimalar bilasiz?
-
Til va nutqning o'ziga xos xususiyatlari ayting?
-
Mashhur kishilar til haqida.
-
So'zga ta'rif bering.
4. Yangi mavzuni tushuntirish: bu bosqichda o'qituvchu o'quv dasturiga asoslanib, o'quvchilarga kerakli bilim doirasi bo'yicha mavzuni tushuntiradi va o'quvchilar ma'ruzaning asosiy qismlarini daftarga yozib oladilar. Oqituvchi yangi mavzuni tushuntirishda innovatsion va yangi axborot texnologiyalaridan foydalanib o'quvchilar hamkorligida ularning flkrlashi uehun yo'llanmalar berib ishlaydi.
MAVZU: O'zbek tilining taraqqiyot bosqichlari. Eski adabiy til va hozirgi o'zbek tili, ularning o'zaro munosavati
REJA:
1. O'zbek tilining taraqqiyot bosqichlari.
2. "Eski o'zbek tili" tushunchasi.
3. Eski o'zbek tilining umumiy xususiyatlari.
4. Hozirgi o 'zbek adabiy tili va uning xususiyatlari.
Tayanch soz va iboralar: O'zbek tili, tilning taraqqiyot bosqichlari, eski o'zbek tili, hozirgi o'zbek tili, fonetik xususiyat, geneologik , grammatik jihat, leksik jihat, oltoy davri, xun davri, qadimgi turkiy davr, o'rta turk davri, hozirgi turk davri, qorluq-chigil, qipchoq, qoraqalpoq, o'g'uz, umumturk, qoraxoniylar, temuriylar, yozma manvalar: o'rxun-Enasoy bitiklari, "Devonu lug'oti turk", "Qutadg'u bilig", "Huvatul Haqoyiq", "Devoni hikmat", "Qissasi Rabg'uziy", "Muhabvatnoma", "Me'rojnoma", "Muqadimat - ul-adab", Sakkokiy, Atoiy, Lutfiy, Navoiy, Bobur, Ogahiy, Furqat.Furqat (taxallusi; asl ismsharifi Zokirjon Mullo Holmuhammad oʻgʻli) (1859, Qoʻqon -1909, Yorkend) - taraqqiyparvar shoir, mutafakkir, publitsist. Mahallasidagi maktabda savod chiqargan, mudarris va kotiblardan xattotlik, arab tilini oʻrgangan. Qipshak (rus. Кипчак) - Oʻzbekiston Respublikasi, Amudaryo tumaniga qarashli shaharcha. 2009-yilda shaharcha maqomi berilgan. Turklar - xalq. Turkiyaning asosiy aholisi (50 mln. kishi). Umumiy soni 53,3 mln. kishi (1990-yillar oʻrtalari). Turk tilida soʻzlashadi. Dindorlari - sunniy musulmonlar. T. antropologik jihatdan jan. yevropeoid irqning Oʻrta dengiz guruhiga mansub. Bobur (taxallusi; toʻliq ismi Zahiriddin Muhammad ibn Umarshayx Mirzo) (1483.14.2, Andijon 1530.26.12, Agra) - oʻzbek mumtoz adabiyotining yirik vakili: buyuk shoir; tarixchi, geograf; davlat arbobi, isteʼdodli sarkarda; boburiylar sulolasi asoschisi, temuriy shahzoda. Qoraxoniylar - turkiy sulola, Qoraxoniylar xoqonligida 840-1212 yillarda hukmronlik qilgan.
O'zbek tili - turkey tillardan biri. O'zbek tilidan boshqa qirg'iz, qozoq, qoraqalpoq, oltoy, yoqut, xoqos, uyg'ur, oyrot, tuva, nog'oy, tatar, boshqirt, ozarvayjon, turk, turkman, ko'kug'uz, chuvash, avar, lezlin, qorachoy, qavardin-valqar, hazar kabi tillar ham turkey tillar turkumiga kiradi. Turkiy tillar o'z navvatida mo'g'ul tillari, manjur-tungus tillari bilan oltoy tillar oylasiga kiradi. Turkum (genus) -1) botanikada filogenetik jihatdan yaqin (qardosh) turlarni birlashtiruvchi asosiy taksonomik kategoriya. Zoologiyadagi urugʻ botanikadagi T. ga toʻgʻri keladi. Mac, doʻlananing (Crataegus) har xil turlari (sariq, qizil va boshqalar) doʻlanalar T. Turkiy tillar - hozirgi va qad. turkiy xalqlar va elatlarning tillari. Asosan, Oʻzbekiston, Turkiya, Ozarbayjon, Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Turkmaniston, Rossiya Federatsiyam, XXR, Afgʻoniston, Eron, Tojikistonda, shuningdek, Bolgariya, Ruminiya, Ukraina, Germaniya, Kipr, Makedoniya, Albaniya, AQSH, Saudiya Arabistoni va boshqa bir kancha mamlakatlarda tarqalgan. Turkiy tillar ularning har xil belgi va xususiyatlariga qarab turlicha tasnif qiladilar. Mahmud Koshg'ariyning "Devonu lug'otit - turk" kitobida qipchoq, o'g'uz, qorluq, chigil va boshqa yirik qabila tillari haqida so'z yuritiladi. Ularning til xususiyatlari izoh qilingan. Bu yerda turkey lillar taraqiyotining umumiy yo'nalishiga e'tibor berilgan. Yer - Quyosh sistemasidagi Quyoshdan uzoqligi jihatdan uchinchi (Merkuriy, Venera sayyoralaridan keyin) sayyora. U oʻz oʻqi atrofida va aylanaga juda yaqin boʻlgan elliptik orbita boʻyicha Quyosh atrofida aylanib turadi.
O'zbek tili taraqqiyotini belgilashda bu kabi asoslarga bir muncha o'zgartirishlar kiritishga to'g'ri keladi. Chunki, o'zbek xalqi qorluq-chigil qabilalari negizida o'g'uz, qipchoq urug'larining qo'shilishidan yuzaga kelgan. Bu xalq tarkivaga mo'g'ul, arab, croniy qatlamlar ham aralashib ketgani tarixdan ma'lum. Shunga ko"ra, o'zbek tili taraqqiyotini quyidagicha belgilanadi.
|
