III. NAZARIY MATERIALLAR
36
ifodalaydi, bular statistik kuzatishlar va dastlabki axborot-ma‟lumot natijalaridan
olinadi. Ular kutubxona amaliyotida keng foydalaniladi, kutubxona faoliyatini
taxlil qilish va kerakli ishlarni rejalashtirishda qo„llaniladi. Ular asosida kutubxona
rejalari tuziladi, aniq nashrlarga so„rovlar hajmini baholaydi va x.k. Amalda
statistik axborot mutloq o„lchovni shakllantirishdan boshlanadi, ular bilan
kutubxona xayotining barcha tomonlari o„rganiladi.
Mutloq o„lchov
– har doim son bo„lib, o„zining o„lchov birligiga ega.
Masalan, kutubxonada nusxa, nom, qatnash, kitob berilish va xokozolarda
o„lchanadi. Miqdoriy ko„rsatkichlar statistik materiallar yig„indisi natijasida xosil
bo„ladi. Ularga kitobxonlar va katnashlar soni, kutubxona fondi va kitob berilish
soni, ommaviy tadbirlar va boshqalar kiradi.
Nisbiy ko„rsatkichlar.
Bu eng avvalo statistik ma‟lumotlarni solishtirish,
qiyoslashdir. Solishtirish natijasida nisbiy o„lchov ko„rinishida kutubxona
faoliyatining sifat baxosi olinadi. Kutubxona bo„limlari yoki kutubxona ishlarining
qiyosiy taxlilida nisbiy ko„rsatkichlar katta rol o„ynaydi. Bir kitobxonga, bir
kutubxonachiga, bir nomga va boshqalarga nisbatan yuzaga keltirilgan nisbiy
ko„rsatkichlar kutubxona yoki uning bo„limlari rivojlanishi darajalarini ochib
beradi. Nisbiy ko„rsatkichlarni qiyoslab chiqish u yoki bu ishni hajmining
kamayishi yoki ko„payish sabablarini aniqlashga imkon beradi. Bunday taxlil –
boshqaruvchilik qarorini qabul qilish uchun zarurdir. Nixoyat, nisbiy ko„rsatkichlar
rejalashtirishdagi miqdoriy son ko„rsatkichlarini ishlab chiqish uchun asosiy
xisoblanadi. Ularni xisobga olmasdan vaqt mobaynida ulardagi o„zgarishlarni
taxlil qilmasdan ish jarayonini rivojlanishini, ish xajmining an‟ana va faktik
o„zgarishlarini aniqlash, to„g„ri baholash mumkin emas.
Nisbiy ko„rsatkichlar o„zining mohiyatiga ko„ra uch turga bo„linadi:
