IV. AMALIY MASHG„ULOT MATERIALLARI
82
4-amaliy mashg„ulot: Axborot-kutubxona muassasalarining
tashabbuskorlik inisiativ faoliyati
Ishdan maqsad:
.axborot-kutubxona muassasasi daromadi va xarajatlar
smetasi: ularning tarkibiy qismlarini xarakteristikasi, xarajatlarni guruxlash,
Byudjetdan tashqari daromadlarni rejalashtirish shakllantirish va taqsimlashdan
iborat
Smeta
– bu moliyaviy reja va mablag„ olish uchun asosiy hujjatdir. U
kalendar
yil
uchun
belgilangan
shaklda
tuziladi.
Smetaga
byudjet
klassifikatsiyasiga muvofiq moddalar bo„yicha kelgusi yil uchun mablag„ va
xarajatlar ro„yxati kiritiladi. Bunda joriy yilda qancha mablag„ tasdiqlangani va
qanchasi sarflangani, kelgusi yilga qancha so„ralayotgani va xarajatlar ro„yxati
ko„rsatiladi. Ho„jalik xarajatlarini asoslash uchun zarur bo„lgan ma‟lumotlar
(binoning maydoni,
isitish tizimi, suv bilan ta‟minlanish, kanalizatsiya va x.k.)
ham kiritiladi. Ishlab chiqarish ko„rsatkichlarining (kitobxonlar miqdori, kitob
berilishi, qatnovlar, ko„chma kutubxonalar va x.k.) qanchasi bajarilganligi va
kelgusi yilga qancha mo„ljallanayotgani ko„rsatilgan xolda xisoblanadi. Smetaga
xisoblar ilova qilinadi va bu xarajatlarning har biri asoslangan bo„lishi kerak.
Smetaga kutubxona- axborot tashkiloti rahbari qo„l qo„yadi.
Tasdiqlangan smetaga muvofiq ajratiladigan mablag„ byudjetli (smetali)
kredit deyiladi, ularni ajratilgan miqdorda faqat kredit boshqaruvchi tasarruf qila
oladi. Huquqiy darajasiga ko„ra asosiy boshqaruvchilar –
vazirlar, idoralarning
rahbarlari, bosh boshqarma boshliqlari xisoblanadi. Ikkinchi darajali
boshqaruvchilar – o„ziga qaraydigan idoralarga ajratilgan barcha mablag„larni
tasarruf qilish va zarur bo„lib qolgan xolatda, ular o„rtasida umumiy mablag„lar
chegarasidan chiqmay, ajratmalarni qayta taqsimlash xuquqiga ega bo„lgan
xokimiyatlarni bo„lim mudirlari xisoblanadi. Respublika va yirik soxa
kutubxonalarning, shuningdek Axborot- kutubxona markazlari va Axborot-resurs
markazlarining direktorlari uchinchi darajali boshqaruvchilar xisoblanadi. Ular
smetadan ortiqcha va kreditsiz xarajatlarga yo„l qo„ymagan xolda, smetada
ajratilgan mablag„larni aniq maqsadlar uchun tejab va o„z
vaqtida foydalanishga
majburdirlar.
Smeta moddalari bo„yicha kreditlarni, istisno xollardagina, yuqori kredit
boshqaruvchilarining ruxsati bilan qayta taqsimlash mumkin. Xisoblar va pul
operatsiyalari to„g„ri rasmiylashtirilgan ishonchli xujjatlar asosida amalga
oshiriladi.
Davlat byudjeti bo„yicha smetaga muvofiq beriladigan mablag„larni olish va
asrash uchun davlat bankida naqd pul bilan va naqd pul to„lamaydigan barcha
operatsiyalar uchun joriy raqam (schyot) ochiladi.
Kutubxona-axborot tashkilotlari smetalarida
quyidagi asosiy xarajat
moddalari qo„llaniladi.
Ish haqi fondi shtat birligi, tasdiqlangan tarif stavkasi lavozimlari miqdoriga
qarab xisoblanadi. Shtatlar birligi miqdorini ko„paytirish yuqori organlar
IV. AMALIY MASHG„ULOT MATERIALLARI
83
tomonidan ishlab chiqiladi. Xodimlarga ish haqi belgilashda Respublikamiz
byudjet muassasalari uchun ish haqini belgilashning yagona tarifikatsiyasiga
asoslanadi. Xodimlarni razryadlari ularni egallagan lavozimlari, ma‟lumot tsenzi,
ish staji va bajaradigan vazifalariga ko„ra belgilanadi. Oylik maosh va unga
qo„shimchalar hamda yillik umumiy mablag„ belgilanadi. Bu mablag„larning jami
esa yillik ish haqi fondi talab qiladigan miqdorni tashkil qiladi.
Ish haqiga qo„shimcha – bu ijtimoiy
ximoya fondiga tushadigan, vaqtincha
ishga yaroqsizlik bo„yicha byulletenlar va boshqa ijtimoiy tadbirlarga haq
to„lashga sarflanadigan mablag„dir. Esda tutish lozimki, bu mablag„lar kasaba
uyushmalariga jo„natiladigan pulning faqat mezoni, o„lchovi xizmatini bajaradi va
u ish haqi fondidan olinmaydi. Madaniyat va sport ishlari vazirligi tassarufidagi
muassasalarda bu moddaga ish haqi fondi yig„indisidan 5,5 % mablag„ ajratiladi.
Kantselyariya va xo„jalik xarajatlari ( qog„oz, blankalar, yozuv anjomlari va
boshqalar) oylik xarajatlarning o„rtacha miqdori asosida yoki yil davomida bitta
kitobxonga sarflanadigan o„rtacha xarajat xisobidan chiqiladi. Bu moddaga aloqa
xarajatlari- telefon haqi, pochta, telegraf xarajatlari ham kiradi. Shu bilan qimmat
bo„lmagan yoki foydalanish muddati bir yildan ortiq bo„lmaydigan xo„jallik
buyumlari
sotib olish xarajatlari, isitish xarajatlari, suv bilan ta‟minlanish,
kanalizatsiya, binoni toza tutish, joriy remont uchun xarajatlar ham shu moddaga
kiradi.
Xizmat safarlari va xizmat yuzasidan bordi- keldi xarajatlari uchun mablag„
ajratishni xisoblash uchun taxminiy muddati ko„rsatilgan xizmat safarlari rejasi
tuziladi. Borish va qaytish qiymati hamda, mehmonxona va kunlik xarajatlar
(sutkalik) haqi belgilanadi.
Kitoblar va kutubxona texnikasi buyumlarini sotib
olish uchun xarajatlarni
aniqlab zarur kitoblar soni, ularning o„rtacha qiymati; vaqtli va obuna nashrlariga
yozilish xarajatlari; kitoblarni muqovalashga, kutubxona texnikasi sotib olishga
mablag„lar belgilanadi.
Jixozlar va inventarlar sotib olishga mablag„lar ajratish quyidagicha
rejalashtiriladi. Kerakli mebellar (stol va stullar, stellajlar,
katalog javonlari va
boshqalar) va inventarlar (yoritkichlar, yozuv mashinkalari va kompyuterlar,
stendlar va boshqalar) ning qiymati ko„rsatilgan ro„yxati tuziladi. Ro„yxat asosida
ularning umumiy qiymati hamda modda bo„yicha to„la xarajatlarning jami
xisoblab chiqiladi.
Boshqa xarajatlarga ommaviy ishlar o„tkazish: musiqali- adabiy kechalarda
ishtirok etgan aktyorga to„lanadigan haq, ko„rgazmalarni jihozlash yoki plakatlar
uchun rassomga to„lanadigan pul xarajatlari kiritiladi. Ommaviy tadbirlar rejasi
tuzilganda uning bir qismini jamoatchilik asosida o„tkazishni xisobga olish tavsiya
etiladi.
